Toshkent arxitektura-qurilish instituti rahimov qodir ergashevich kommunal infratuzilma

7.1-jadval
Boshqaruv tuzilmasini optimallashtiruvchi omillar 
T/r 
Belgi guruhlari 
Belgilar va omillar 
1. 
Tuzilmani 
aniqlovchi 
belgilar 

boshqaruv maqsadi; 

boshqaruv funktsiyalari va vazifalari; 

xizmat 
qilinadigan 
mintaqalari 
va 
iste`molchilar guruhi; 

ish vaqtining tartibi, oralig’i va boshqalar. 

---

96 
2. 
Tuzilmaga ta`sir qiluvchi 
omillar 

tashqi muhit; 

texnologiya; 

korxonaning katta-kichikligi; 

biznes strategiyasi; 

xodimlar soni; 

qabul qilinadigan qarorlar tizimi; 

shakllangan tuzilma va boshqalar. 
3. 
Tuzilmani 
maqbullash-
tiruvchi belgilar 

yuqori malakali xodimlarga ega bo’lgan, 
uncha katta bo’lmagan bo’limlar va bo’g’inlar; 

ko’p bo’lmagan boshqaruv bo’g’inlari; 

o’zgarishlarga 
nisbatan 
sezgirlik 
va 
hozirjavoblik; 

yuqori darajadagi unumdorlik; 

past darajadagi xarajatlar; 

ish grafigining bevosita iste`molchilarga 
moslashganligi va boshqalar. 
Korxonaning tuzilmasi quyidagi omillar ta`siri ostida shakllanadi: 
- texnika va texnologiyaning xususiyatlari; 
- ishlab chiqarish hajmi; 
- ishlab chiqarishni tashkil qilish shakllari (ixtisoslashtirish, kooperatsiya, 
kombinatsiya, koordinatsiya); 
- ishlab chiqarilayotgan mahsulot va ko’rsatilayotgan xizmatlarning 
murakkabligi va nomenklaturasi; 
- 
ishlab 
chiqarishni 
avtomatlashtirish, 
mexanizatsiyalashtirish 
va 
robotlashtirish darajasi; 
- mulk shakli; 
- raqobat olib borish usullari hamda shakllari va hokazo. 

---

97 
Amaliyotda ishlab chiqarish tuzilmasini mukammallashtirishning asosiy 
yo’nalishlari ishlab chiqilgan. Ular qatoriga korxona va sexlarni yiriklashtirish; 
alohida korxonalar integratsiyasi; korxona ichidagi barcha bo’linmalar orasida 
mutanosiblikni ta`minlash; sexsiz struktura kabilarni kiritish mumkin. 
Korxonaning raqobatbardoshligini oshirish, ya`ni boshqaruv sifatini 
ko’tarish va ishlab chiqarish faoliyatidagi yakuniy natijalarning yuqoriligiga 
erishish korxona tuzilmasini mukammallashtirish samaradorligini baholovchi 
mezon bo’lib xizmat qiladi. 
Korxonaning boshqarishning samarali tuzilmasini vujudga keltirish 
boshqaruvchi hal etishi kerak bo’lgan muhim vazifalardan biridir. U tashkilotni 
samarali ishlashi uchun unga qaysi ixtisosdagi mutaxassislar qanday malakada, 
qanday shaxsiy fazilatlarga ega bo’lgan qancha odamni birlashtirishi kerakligini 
aniqlab olishi kerak. Korxona kattalashib, uning faoliyat sohalari kengayib borishi 
bilan oqilona tuzilmaga bo’lgan ehtiyoj yanada oshadi. Korxonaning Yetuklik, 
hatto, gullab-yashnagan bosqichida ham tashkiliy tuzilma odamning xayotiy 
qobiliyatini belgilovchi muhim omil bo’lib koladi. Korxonaning raqobat kurashiga 
bardosh berish, o’z quvvatini saqlab turish yoki oshirib borishi, uning o’zgarib 
borayotgan sharoitlarga moslashish qobiliyatiga bog’liq bo’ladi. 
Korxona boshqaruvining tashkiliy tuzilmasi - bu bo’limlar, ishlovchilar 
o’rtasidagi maxsus ishlab chiqilgan aloqalar va munosabatlarning yaxlit tizimini 
o’z ichiga oladi va uning doirasida ishlovchi odamlar oldiga qo’yilgan maqsadga 
eng samarali yo’l bilan erishish vazifasini bajaradi. Korxona tuzilmasida quyidagi 
elementlar ajratib ko’rsatiladi: rahbarlik va aloqa (gorizontal va vertikal) bo’g’inlar 
(bo’limlar), darajalar (bosqichlar). 
Bo’g’in (bo’lim) - bu tashkiliy jihatdan alohida, mustaqil boshqaruv 
tashkilotidir. Bo’lim (odamlar guruhi) tomonidan muayyan vazifaning bajarilishi 
uni shakllantirishning asosiy maqsadi hisoblanadi. Bo’limlar o’rtasidagi aloqalar 
gorizontal tusga ega. Rahbarlik (boshqaruv) darajasini (bosqichini) boshqaruv 
iyerarxiyasida ma`lum bosqichni egallagan bo’limlar guruhi (yoki bitta bo’lim) 
sifatida belgilash mumkin.

---

98 
Korxonadagi bo’limlarning turi, miqdori va o’zaro hamkorligi, rahbar 
xodimlar, ishchi-xizmatchilar soniga va boshqalar boshqaruvning murakkablik 
darajasini belgilab beradi.
Har qanday tashkiliy tuzilmaning sifati uni shakllantirishda quyidagilarga 
qanchalik amal qilingani bilan aniqlanadi: 
- tizimli yondashuv, ya`ni boshqaruv obyekti va organiga ta`sir qiluvchi 
hamma omillarni iloji boricha hisobga olish; 
- boshqaruv markazlashuvi va birlamchi zvenolar mustaqilligining optimal 
birligi; 
- oliy rahbarlar to’g’ridan-to’g’ri ijro etuvchiga axborotni borishi va 
vaqtning maksimal qisqarishi; 
-loyihalashtirilayotgan tuzilmada har bir tarkibiy qismning vazifasi va 
huquqini to’g’ri aniqlash; 
- boshqaruv tizimidagi o’zgarishlarga javob qaytarishning imkoniyati; 
- har bir aniq holat bo’yicha qaysi bo’linmada axborot ko’p bo’lsa shu 
masalani Yechish bo’yicha bo’linmaga vakolat berish. 
Boshqaruv tuzilmasiga asosiy talab uning tezkorligidadir. Tuzilma 
moslashuvchan va sodda bo’lishi kerak.