|
Июнь 2021 10-қисм
Тошкент
O'QISH DARSLARIDA ASARNI O'RGANISH JARAYONI VA MAZMUNI
Akbarova Feruzaxon,
Farg‘ona viloyati XTXQTMOHM
Maktabgacha, boshlang‘ich va maxsus ta’lim
metodikalari kafedrasi o‘qituvchisi
tel: +99 890 630-27-03
Annotatsiya:
maqolada o‘qish darslarining ahamiyati, asarni o’rganish jarayoni va mazmunini
anglash haqida fikr yuritilgan bo’lib, boshlang’ich sinf o’quvchilarida adabiy tahlil malakalarini
shakllantirish usullari yoritilgan.
Kalit so’zlar:
asar, matn, tahlil, sintez, mahorat, obraz, tafakkur.
Pedagogik nuqtai nazardan boshlang'ich sinflarda o'qish darslarida asarni o'rganish jarayonin-
ing mazmuni va tuzilishi ko'p jihatdan fanni o’qitishning maqsad va vazifalari bilan belgilanadi.
O’qish darslarining maqsadi milliy hamda jahon adabiyotining nodir namunalarini o‘qitish orqali
o‘quvchilarning ma’naviy-axloqiy dunyosi, adabiy-estetik didini shakllantirish hamda ularda mus-
taqil fikrlash, obrazli tafakkurga oid bilim, ko‘nikma, malakalarni hosil qilish va rivojlantirishdan
iborat. SHuningdek, o‘quvchilarni badiiy adabiyotga qiziqtirish, asarlarni o‘rgatish jarayonida
olam va inson tabiati, milliy hamda umuminsoniy qadriyatlar, kitobxonlik madaniyatini shakl-
lantirish orqali o‘quvchilarning ma’naviyatini, dunyoqarashini kengaytirib, mustahkamlab borish.
O‘quvchining estetik zavqi va didini shakllantirishda badiiy adabiyot alohida o‘rin tutadi.
Chunki badiiy asarni o‘qir ekanmiz, undagi voqelarga, personajlarga befarq qaray olmaymiz. Ba-
diiy asarlar ta’sirida tug‘ilgan mana shunday tuyg‘ular estetik tuyg‘u deyiladi. Estetik tuyg‘u bi-
zda yaxshi fazilatlarni parvarish qilib, har qanday yomonlik va razolatga qarshi nafrat, chinakam
go‘zallikka nisbatan muhabbat hissini uyg‘otadi. Shu asosga ko‘ra, yosh kitobxonlar nazarida
ijodkor – sehrgardir. Ko’rinadik, o'qish jarayonida badiiy kitob bilan qanday ishlashni biladigan
malakali o'quvchini shakllantirish ham o'qish darslarining asosiy maqsadi hisoblanadi.
O’qish darslarida quyidagi vazifalarni amalga oshirish mumkin:
1. To'liq o'qish ko'nikmalarini shakllantirish.
2. Badiiy asarlar va matnlar bilan ishlash ko'nikmalarini shakllantirish
3. O’quvchilarning axborot bilan ishlash ko'nikmalarini shakllantirish.
4. O’quvchilarda tayanch kompetensiyalarni shakllantirish.
“O’qish” darsligidagi asarlar o'quvchining badiiy matnni idrok etish xususiyatlarini hisobga ol-
gan holda asoslangan. Psixolog olimlarning fikriga tayansak: “Asarni to'la-to'kis idrok etish faqat-
gina uni anglash bilan cheklanmaydi. Bu unda tasvirlangan voqelik asosida munosabatlarning
paydo bo'lishiga asoslangan aniq jarayonni o'z ichiga oladi". Ko’rinadiki, badiiy asarni o'rganish
jarayoni adabiy matnning badiiy xususiyatlarni hisobga olgan holda qurilishi kerak. Jumladan, ad-
abiy asarning badiiy xususiyatlari: janr xususiyatlari, asar mavzusi, asar g'oyasi, asarning majoziy
tizimi, badiiy obrazlarni yaratish vositalari, matnning syujeti va tarkibi va uning til xususiyatlari.
Asarni o'rganish jarayoni tuzilishi va tarkibi xususiyatlari bir necha bosqichni o'z ichiga oladi.
- matnni idrok qilish (muallif, uning ijodi, asarning yaratilish tarixi, asosiy voqealar va bosh-
qalar haqida);
- matnda keltirilgan asosiy tushunchalarning ma'nosini tushuntirish;
- matnni idrok etish uchun hissiy tayyorgarlikni ta'minlash, bolalarni tinglab tushunish, fikrni
og‘zaki bayon qilish, ifodali o’qish hamda fikrni yozma bayon qilish, ijobiy motivatsion asosni
yaratish;
- bolaning o'qish faoliyatini rivojlantirish.
Bunday paytlarda bolalarning hayotiy tajribasi asosida o'qituvchining tasvirlagan hikoyasi
(muallif portreti bilan) fotosuratlar, illyustratsiyalar va boshqalar suhbatlar uyushtirish mumkin.
Masalan, 2-sinflarda G’ani Abdullayevning “Zilol suv” hikoyasida tashqi belgilar bo'yicha - sar-
lavha, muallifning ism, familiyasi, kalit so'zlari, rasmlar va boshqalar suhbat uyushtiriladi. Matnni
tahlil qilishda matn mavzusini syujetga hamda kompozitsiyaga(fikrni aniqlashtirish uchun) asosan
tushuntirish. Suhbat matnga asoslangan bo'lishi kerak.
Matnlarni tahlil qilganda tahlili jarayonida quyidagi savollarni berish mumkin:
- Matn uchun rasmni ko'rib chiqing. U qaysi qismga mos keladi?
77
Do'stlaringiz bilan baham: |
