Тошкент — «МЕҲнат» —1986

Керакли жиҳозлар. МБР-І ва МБС-1 микроскоплар, бинокулярлар, буюм ойнаси, қоплағич ойна ва соат ойна-си, «тўғрилагич лупалар, тўғрилагич вадаочкалар, Петри косачаси, тўғри-лагич ңайчилар, пинцетлар, тўғрила-гич игналар, скальпеллар, энтомоло­гик тўғнагичлар, сувли томизгичлар, 0,75% ли NaCl эритмаси (фи-зиологик эритма), глицерин. Ҳашарот-ларнинг ички органлари тасвирлан-ган таблицалар, слайдлар, фотосу-ратлар.
Ўрганиш объекти. Эркак ва ур-ғочи сувараклар, ишчи асаларилар, эркак ва урғочи суварак ва асалари-нинг окинсий органи ва нафас олиш тешигининг препаратлари.

рилади. Бу ишларни лаборантлар бажариши керак. Ўқитувчи килинган ишларни дареда студентларга оғза-ки айтиб бериши кифоя.

Иш тартиби
копнинг катта кўрсатадиган ва яхши ёруғлик берганда билинар-билинмас юпка, гиподерма остидаги пардани кўриш мумкин.

2. 
   Прокутикуладаги хитин ва оқ-силларнинг биохимиявий хусусиятла-рини ҳашаротга ишқорлар таъсир этти-риш билан кузатиш мумкин. Хитин ишқорларда эримайди. Бунинг учун даредан олдин ишқорда қайнатилган ва қайнатилмаган ҳашаротларни бир-бири билан солиштириш кифоя.
   
3. 
   Тери қопламининг ҳосилалари билан танишиш учун назарий қисмида берилган таърифни ўқиб, турли хил ҳашаротларни тери устидаги бўртик-чалари, ўсимталари, таначалари ва бошқа тузилмаларининг жойлашиши ва тузилиши микроскопда кўриб чи-килади (11- расм, Б, В).
   

Тери тузилиши ва ҳосилалари-нинг расмини чизинг.


2-иш. Ҳашаротларнинг ички органлари
Ички органларни ўрганиш учун йирикҳашаротлардан ишчи асал-а р и ва суваракларни лаборатор ия шароитида текшириш осон. И ш бош-лашдан олдин тирик объект бўлиши талабга мувофиқ. Вақтни тежаш мақ-садида бир дареда ҳар хил ҳашарот-ларни икки жинслигини ёриб, бир-бири билан таққослаш мумкин. Шу-нинг учун ўқитувчи группани бир неча группачаларга бўлиб, бирига эркак, иккинчисига урғочи ҳамда би­рига капалак иккинчисига суварак­ларни ва ишчи асалариларни ёрдириш ва бир-бири билан солиштириши маъ-қул.

1. Янгигина эфир ёки хлороформ буғи билаи ўлдирилган суварак ёки ишчи асалари олиб, оёң ва крнотлари юлиб ташланади. Уткир қайчи билан суварак, капалак ёки ишчи асалари кррнининг икки ёнидаги ңиррасини (тергит билан стернитлар орасини) бутун бўйича кесасиз. Худди шунинг-дек, кўкракнинг ҳам икки ёни қир-қилади. Бундан сўнг олдинги кўкрак-нинг юқори ңисмидаги ва қррин қисмининг кетги бўғимидаги тери крплағичи кўндалангига кесилади. Суварак ёки ишчи асаларининг елка томонини кжррига қилиб, иккита тўғ-нағич билан мум ваннача тагига кадаб қўйилади. Тўғнағичнинг биттаси бо-шига, иккинчиси кррин бўлагининг охирига қадалади.

Ванначага ҳашарот устини крп-лагунича физиологик эритма қуйила-ди. Кесилган хитин қоплағичининг четини пинцет билан ушлаб, аста юқорига кўтарилади. Унинг остида ётган органлари эҳтиётлик билан ва аста скальпель ёки кайчининг учи билан ажратилади. Ажратиб олинган хитин пўстини ички томонини кжр-рига қилиб, ванночка остига тўғнағич билан ңадаб, лупа ёрдамида қарал-ганда унинг ўрта чизиғи бўйлаб жой­лашган узун най кўринади. Бу найча бор бўйича айрим камераларга бў-линган (15- расм.) Найча суварак ёки ишчи асаларининг елка крн томи­ри — «юрагидир». Унинг ҳар қайси камераси бир жуфт тешик билан таш-қарига очилади. Юрак ёнларида сим-метрик ҳолда жойлашган ясси қанот-симон мускул тутамлар бор. Мус­куллар ёрдамида юрак елка томон тергитга ёпишади.
2. Ёрилган суварак ёки ишчи асаларининг иккинчи бўлаги куза-тилади (14- расм). Органлар устида, айниқса кўкрак қисмида (ишчи асала-рида) йирик тутам мускулларининг (12- расм)ва орасида ғовак донадор тоқ тўқима — ёғ танача кўринади. Ёғ