Тошбоев Ш. О. 17 Болалар анестезиологияси

Газ оқими кўрсаткичига боғлиқ холда нафас контурларининг 
таснифланиши 
Контурдаги газ оқими 
(О
2
, N
2
O +О
2
 ѐки Хе+О
2
) 
Номланиши 
≥4,0 л/дақиқа 
Юқори газ оқимли 
(high flow anaesthesia) 
1,0 л/дақиқа 
Паст газ оқимли 
(low flow anaesthesia) 
0,5 л/дақиқа 
Минимал газ оқимли 
(minimal flow anaesthesia) 
Контурдаги газ оқими айни вақт давомида 
организм томонидан ютилаѐтган газ ва 
анестетиклар буғларининг ютилиш 
миқдорига тенг 
Ёпиқ контурли 
(closed system anaesthesia) 

---

67 
нафас йўллари орқали чиқарилган ва тутган газ аралашмасининг бир 
қисми қайта нафас олиш тизимига келиб тушади, шунинг учун углерод (2) 
оксидини нейтраллаш учун албатта адсорбер зарур бўлади.
Агар газ оқими “минимал” даражадан паст ва шу вақт оралиғида 
кислород, газли (N
2
O, Хе) ва галоген тутвчи анестетикларнинг 
(изофлюран, севофлюран ва б.) суммар (барчаси қўшилган холда) ютилиш 
кўрсаткичига тенг бўлса, бу контур ѐпиқ контур деб аталади. 
Ускуналар учун талаблар. 
1.
Минимал ва паст газ оқими билан анестезия фақатгина реверсив 
(циркуляцион, маятниксимон) нафас контурлари ѐрдамида ўтказилиши 
мумкин. Тузилиш хусусиятларига кўра циркуляцион контурлардан 
фойдаланган ҳолда пасайтирилган газ оқимли анестезияларни ўтказиш 
катталарда хам, болаларда хам қулай хисобланади. Маятниксимон контур 
эса ишлатилиши жихатдан бир оз ноқулай ва минимал ѐки паст газ оқимли 
анестезия учун кам қўлланилади, чунки ис газининг адсорбцияланиш 
жараѐни бу тоифа тизимларда кам самаралидир ва ўзига хос салбий 
холатларга эга (масалан, газ аралашмасининг қизиб кетиши). 
2.
Газ оқими пасайтирилганда нафас контурида рециркуляцияга 
учраган, нафас йўллари орқали чиқарилаѐтган ва кўп миқдорда СО
2
тутган 
газ аралашмасининг хиссаси ортиб кетади. Газ оқими 6 л/дақиқа 
кўрсаткичида бўлса беморга чиқарилаѐтган газ аралашмасининг атиги 3-
5% қайта келиб тушади, Агар бу кўрсаткич 1 л/дақиқагача туширилса 
унинг 55-60% и, 0,5 л/дақиқага туширилганда эса 75-80% нафас олиш 
тизимига қайтарилади. Шунинг учун минимал ва паст газ оқимли 
анестезия ўтказишга мослаштирилган наркоз аппаратлари СО
2
ни ушлаб 
қолувчи адсорберлар билан таъминланган бўлиши шарт. Олинаѐтган 
нафасда СО
2
нинг концентрацияси 6-7 мм сим.уст. дан ортиқ кўрсатгичга 
эга бўлган тақдирда адсорбент ресурси тугаган ва яроқсиз холга 
келганлигини билдиради. Адсорбентнинг яроқлилигини текшириш учун 

---

68 
баъзан охакли сорбентга рангли индикаторлар қуйиб текширилади. Агар 
адсорбент кучи йўқолган бўлса унинг ранги оқдан пушти рангача ѐки 
бинафша рангача ўзгариши мумкин. 
3.
Паст оқимли газ билан ишлаш нафас контурларининг 
герметиклигини таъминлаш муаммосига алоҳида ѐндошувни талаб қилади. 
Чунки, газ аралашмасининг хар қандай йўл билан сизиб чиқишиминимал 
ѐки паст газ оқимли анестезия ўтказишни қийинлаштиради ѐки бу 
имкониятни умуман йўққа чиқаради. Шунинг учун наркоз аппаратининг 
нафас контуралари максимал даражада герметик бўлиши шарт: сизиб 
чиқиш катталиги 100 мл/дақиқадан ортмаслиги керак. Бундан ташқари, 
наркоз аппаратлари газ анализаторлари билан таъминланган бўлса, 
улардан ўтаѐтган газ намуналари контурга қайтарилиши лозим. Газ 
анализаторларидан газ аралашмасининг қайтарилмаслиги ва уни 
атмосферага чиқарилиши сезиларли йўқотишга (200 мл/дақиқаан кўп) 
сабаб бўлиши мумкин. Шунингдек, наркоз контурининг бемор нафас 
йўлларига улашда ҳам герметиклик таъминланиши лозим. Шу сабабларга 
кўра ҳам минимал ва паст газ оқимли анестезия ўтказишда кўпинча 
манжеткали интубацион найчалардан фойдаланилади. Етарлича герметик 
бўлмаганлиги туфайли паст газ оқимли анестезияни юз ниқоблари 
ѐрдамида ўтказишнинг имконияти йўқ.
Герметикликнинг етарли эмаслиги контурга атмосфера хавосининг 
кириб қолиши, унинг натижасида эса нафас олиш пайтида кислород ва 
ингаляцион анестетиклар концентрациясининг пасайиши, улар нисбатиниг 
ўзгаришига олиб келади. Газ сизиб чиқишини бартараф қилиш учун резина 
ва пластикдан ишланган деталларни доимо текшириб туриш, 
бириктирувчи резина халқаларни мунтазам тозалаб ва ювиб туриш, 
коннекторларни яхшилаб бураб киритиш, ва ниҳоят қўшимча адаптерлар 
ва ўтказгичлардан камроқ фойдаланиш керак. 

---

69 
4.
Суюқ анестетиклар учун мўлжалланган буғлаткичлар газ оқимини 
кенг диапазонда ( 0,2 дан 15 л/дақиқагача) аниқ дозада таъминлаши лозим. 
Куонтурда газ оқими пасайтирилган тақдирда, галоген тутувчи 
анестетиклар концентрацияси доимо назорат (мониторинг) қилиб 
борилиши керак, чунки минимал ва паст газ оқимли анестезия пайтида 
фтор тутувчи анестетикларнинг контурдаги концентрацияси буғлатгичдаги 
кўрсаткичдан фарқ қилади.