Tosh kent davlat a g r ar universiteti ozbekjlston r espublik asi fanlar akadem iyasi z o o L o g iy a in st it u t I

Cryptobia ninae kohli-yakimovi
(qon plazmasida) va 
Haemogragarina turkestanica
(qonning eritrotsitida) tumi topgan.
V.A. Dogel va I.YE. Bixovskiy 1934-yilda Amudaryo deltasi- 
dan parrak baliqlarda 
Ichthyopthirius multifiliis, Diplozoon parado-
xutri, Diplostomum spathaceum, Posthodiplostomum cuticola,
Rhipidocotyle illense, Ergasilus sieboldi
parazit turlarini aniqlagan.
S.O. 
Osmanov 1952-yilda baliqlarda 15 tur parazitlar borligini 
aniqlagan, ulardan 8 turi birinchi marta Amudaryoda topilgani qayd 
etilgan. Keyinchalik S.O. Osmanov 1954, 1960-yillarda Amudaiyo 
deltasida 18 tur baliqlarda (780 nusxa baliq tekshirilgan) 73 turdagi 
parazit gelmintlar borligini m a’lum qilgan. Ulardan 52 tur parazitlar 
Amudaryoda birinchi marta uchrashi qayd etilgan. S.O. Osmanov 
1964, 1965-yillarda Amudaryo va Zarafshon daryolaridan to ‘plan- 
gan materiallaiida nematodalar (
Procamallanus siluri, Rhabdo-

---

chona varicorhini),
monogenetik so‘rg‘ichlilai 
(Dactylogyrus
pseudominor, D. neoparvus, D. narimani, Gyrodactylus pusanovi),
trematodlar 
(Asymphylodora kafirnighani
) ning turlari birinchi 
marta topilgan.
U.D. Jalilov va N.G. Gavrilovlar 1956-yiida mo'ylovbaliqlarda 
yangi tur -
Diplozoom tadzhikistamcum
ni aniqlagan, U.D.Jalilov 
1966 yilda Amudaryoda 
Trypanosoma danilewskyi, T.markewitschi,
Chloromyxum fluviatili, Ch.vai icorhini, Rhabdochona filamentosa,
Capillaria tomentosa
parazitlarni birinchi marta qayd etgan.
5 .0 . Osmanov 1963 yilda Amudaryo deltasida baliq parazitla- 
ridan 
Bothriocephalus gowkongensis
turini aniqlagan. S.O. Osma­
nov 1966-yilda o ‘zining tadqiqotlari natijasida va adabiyotlardagi 
ma’lumotlardan foydalanib, Amudaryoda baliq parazitlarini 202 
turini uchrashi va ularning tarqalishi, parzitofaunaning zoogegrafik 
xususiyati va parazitlarning kasallik tarqatishdagi ahamiyati to‘g ‘- 
risida m a’lumotlar keltirgan.
5 .0 . Osmanov va O. Yusupov 1967-yilda baiiqlarda parazit- 
lardan 
Ichthyapthirius multifiliis, Dactylogyrus hypophthalmichthys,
D.suchengtaii, 
Pseudacolpenteron 
pavlovskii, 
Cysticercus
gryptorhynchus, Diplostomum spathaceum, Contracaecum squalii,
Capillaria brevispicula, Piscicola geometra, Ergasilus sieboldi,
Paraergasilus longidigitus, Caligus lacustris
turlari uchrashini qayd 
etgan.
Keyingi yillarda, baliqlar parazitlarini o ‘rganish bomsida keng 
qamrovli tadqiqotlar amaiga oshirilmoqda (Karimov, 2007; A!!a- 
muratova, 2011; Safarova, 2011, 2017 va b.).
12

---

B IR IN C H I B O ‘LIM .
UM UM IY IX TIO PA TO LO G IY A
Baliqlar suv muhitida yashovchi poykloterm quyi umurtqali 
hayvonlardan 
biri 
hisoblanib, ular issiq qonli hayvonlardan nafaqat 
biologiya va fiziologiya bo‘yicha, balki qator belgilari: umumiy 
patologiya, 
kasallikning paydo bo‘lishi, ko‘rinishi, kechishi va 
qo‘zg‘alish qonuniyatlari, patologiya va epizootologiyaning boshqa 
jihatlars bilan farq qiladi. Shuning uchun ularga diagndi qo‘yish, 
oldini olish, davolash va sog‘aytirish bo‘yicha chora-tadbirlami 
o ‘rganishni e ’tiborga olish kerak.
Baliqlar patologiyasining asosiy qonuniyatlaridan biri ulaming 
kasalliklarini mashhur ixtiopatologlar V. Sheperklaus, A. K. Sher- 
bin, S. F. Snijko va boshqalar o ‘rgangan. Baliqlar kasalliklarining 
rivojlanish mexanizmlari qo‘zg‘atuvchi!arining murakkab o ‘zaro 
ta ’siri, tashqi muhit ta'siriga va hayvonlarga moslashishi natijasidir.
Shuriday qilib, V. Sheperklaus baliqlar parazitozlarinmg kelib 
chiqishi (so4zning keng m a’noda) bir sababdan emas, qo‘zg‘a- 
tuvchining patogenligi mavjudligidan qat’i nazar, organizmning 
fiziologik holati va himoya mexanizmining bir xilligi, suv 
muhitining ko‘p sonli omillariga bog‘Hqligini ta’kidlaydi. Professor
A. K. Sherbina yuqumli kasalliklaming kechishi va kelib chiqish 
qonuniyatlarini aniqladi, amerikalik olim S. F. Snijko esa stressning 
ta ’siri - tashqi muhitning omillari baliqlarning kasallikka beriluv- 
chanligiga bog‘liqligini tushuntirib berdi. Baliqlarning invazion 
kasalliklari mohiyatini bilishga V.A. Dogel, E. M. Lyayman, B. Y. 
Bixovskiy va boshqalar katta hissa qo‘shgan.
13

---

B IR IN C H I BOB.
UM UM IY PA TO LO G IY A ASO SLA RI
Patologiya - fani kasallikni, uning belgilarini, kelib chiqish 
qonuniyatlarini va rivojlanishini o'rgatadi.
Kasallik hayvonlar organ va to ‘qimalarining o ‘zgarishi, ularning 
normal tuzilishiga ta ’sir k o ‘rsatadi. Normal organ va to‘qimalar 
tuzilishining o ‘zgarishini patologik anatomiya tani o ‘rganadi, orga­
nizm funksiyasining buzilishini esa patologik fiziologiya o ‘rganadi.
Kasallik kelib chiqishining bir qancha sabablari bor, buni 
kasallik etiologiyasi (yunonchadan yetio - sabab) o ‘rganadi.