Tosh kent davlat a g r ar universiteti ozbekjlston r espublik asi fanlar akadem iyasi z o o L o g iy a in st it u t I

Qrganizmning himoya reaksiyalari
Baliqlar organizmi mikroorganizmlar, viruslar va kasallik qo‘z- 
g‘atuvchi boshqa parazitlardan o ‘zini himoya qilish xususiyatiga ega. 
0 ‘zini himoya qilish usullari bir necha xil bo‘lib, ular quyidagilardan 
iborat. Organizmlarning himoyalanishi 3 bosqichga bo‘linadi. 1- 
bosqich - ten, nafes olish, ovqat hazm qilish va ayirish a’zolarining 
shilliq qavatlari; 2-bosqich-qonnmg oq qon tanachalari; 3-bosqich- 
qonning leykotsitlaridagi arititana va antitoksinlar hisoblanadi.
Antitana reaksiyMari turlari. 
Kasallik qo‘zg‘atuvchilarining 
qon tarkibida erishi lizis (yunon tilida «lizis» - erish) deb nomlanadi. 
Bu ko'rinishdagi qonning lizisga olib keluvchi, ya’ni litik ta’siri orga­
nizmda kasallik qo‘zg‘atuvchilariga qarshi kurashish xususiyati mexa- 
nizmlaridan biri hisoblanadi. Lizis jarayoni shmingdek qon tarkibiga 
tushuvchi begona oqsil moddalari sharoitida ham qayd qilinadi.
Ayrim holatlarda organizmda patogen mikroorganizmlar bilan 
kurashishda boshqa usullardan ham foydalaniladi. Masalan, qon 
tarkibiga tushuvchi patogen bakteriyalar bog‘lam holatida yopishish 
hosil qiiadi. Bu hodisa agglutinatsiya deb ataladi. Begona oqsillar 
ta’sirida antitelo hosil bo‘lishi natijasida cho‘kma tushishi hodisasi 
pretsipitatsiya deb nomlanadi. Agglutinatsiya va pretsipitatsiyaga 
uchragan mikroorganizmlar bir butunligini vo‘qotadi va oqibatda 
nobud bo‘ladi.
A ntitoksinlar 
(antizaharlar). 
Antitoksmlar - bu hayvon to4qi- 
malariga tushgan zaharli moddalarni zararsizlantirish xususiyatiga ega
19

---

boigan moddalar hisoblanadi. Erlixiiing immunitet haqidagi nazari- 
yasiga ko‘ra, organizmda har bir hujayra tarkibida m a’lum bir guruh 
molekulalar mavjud bo‘iib, uiar zararli moddalami o‘rab olish xususi- 
yatiga ega hisoblanadi. 
Bu 
molekulalar guruhi retseptorlar deb ataladi. 
Ayrim holatlarda toksinlar ma’lum bir hujayra retseptorlari bilan 
ta’sirlashishi natijasida bogianish hosil qiladi, boshqa 
holatda
esa 
bog‘lanish hosil bo‘lmasligi mumkin. Taxmin qilaylik, toksin (zahar) 
ko'plab retseptorlar bilan bogianish hosil qila oladi. Hujayrada jadal 
tarzda yangi retseptorlar hosil bo iish jarayoni faollashadi va natijada 
ularning soni tushgan toksinlami bogiab olish sonidan ortib ketadi va 
bu holatda ularning hujayradan ajralishi va qon tarkibiga tushishi 
kuzatiladi (ushbu ko‘rinishda antitanalar hosil bo‘lishi izohlanadi). 
Qon tarkibida ular sirkulatsiyalanib mavjud toksin molekulalarini 
b o giab oladi va zaharli moddaning hujayralarga ta’sir ko‘rsatishiga 
y o i qo’yilmaydi.
Hayvonlarning kasalliklarga qarshilik xususiyati ularning to i a
qimmatli tarkibli ozuqa bilan oziqlantirilgan holatlarda yuqori 
b o iish i kuzatiladi. T o ia qimmatli boim agan ozuqalar bilan 
oziqlanish va shuningdek ozuqa tarkibida vitaminlar yetishmov- 
chiligi sharoitida hayvonlar organizmida immunitet darajasining 
keskin susayishi va kasalliklarga moyillik darajasi ortishi qayd 
qilinadi. Shuningdek, ko‘pgina holatlarda hayvonlarga kasallangan 
sharoitda ozuqa rejimini qayta ishlab chiqish, jumladan ozuqa 
tarkibini vitaminlar bilan boyitish orqali ayrim parazitlar ta’sirida 
yuzaga keluvchi invaziyani butunlay yo‘q qilish yoki ularning 
kasallik qo‘zg‘atish xususiyatini susaytirish, parazitlarning o‘sishi 
va rivojlanishini cheklashga, bundan tashqari ularning jinsiy jihat- 
dan voyaga yetishi to ‘xtatilishiga erishish mumkinligi tasdiqlangan.