Tosh kent davlat a g r ar universiteti ozbekjlston r espublik asi fanlar akadem iyasi z o o L o g iy a in st it u t I

Kasallik haqida tushuncha
Patologiya asosiari 
va “kasallik” tushunchasi. 
Tirik organizm 
va uning barcha xususiyatlari organizm hamda yashash muhiti 
o‘rtasidagi o'zaro ma’lum bir munosabatlar bilan belgilanadi. Baliqlar 
uchun suv nafaqat yashash muhiti sifatida suvning harorat tebra- 
nishlari, suv tarkibida erigan moddalar tarkibi muhim ahamiyatga ega 
hisoblanishi, balki bunda bevosita suv havzasida yashovchi turli xil 
hayvonlar va o‘simliklar, baliqlarning suv muhitida harakatlanish 
sharoitlari, oziqlanish sharoitlari, ko‘payishi kabi bir qator omillar 
ham sezilarli ahamiyatga ega hisoblanadi. Organizm va muhit - ajratib 
bo‘lmas bir butunlikni tashkil qilib, shu sababli organizm darajasida 
amalga oshuvchi jarayonlarni tavsiflash, uning yashash muhitidan 
butunlay alohida holatda amalga oshirilishi mumkin emas. 0 ‘z nav- 
batida organizm ko‘pgina organlai- vatizimlarining bir butunlikda 
funksiya bajarishidan tashkil topgan. Baliqlar organizmida organlar va 
to‘qima hujayralari guruhlarining birgalikda, uyg‘unlikda fimksiya 
bajarishi bevosita asab va gumoral tizim orqali muvofiqlashtiriladi. 
Organizmni o‘rab turuvchi yashash muhiti xususiyatlari yilning 
mavsumlari va hatto sutka davomida o ‘zgaruvchanlik xususiyatini
14

---

namoyon qiladi. Bundan tashqari, baliqlar harakatlanishi natijasida 
turli xil yashash muhitlariga tushib qolishlari mumkin. Bunda 
organizmning sog‘lomligi idora qilinishi, ya’ni yashash muhitiga 
moslashish xususiyati namoyon bo‘ladi. Biroq, bunda organizmning 
yashash muhiti o‘zgarishlariga nisbatan moslashish xususiyati va 
shuningdek organizmning o‘z bir butunligini saqlashga yo‘naltirilgan 
xususiyatining. amalga oshishi 
darajasi m a’lum bir chegara 
qiymatiariga ega hisoblanadi. Agar tashqi muhit sharoitlarining 
o‘zgarishlariga nisbatan organizmning moslashuvchanlik xususiyati 
imkoniyatlari me’yoridan oshirilsa, u holatda organizmda m e’yoriy 
fiziologik funksiyalaming buzilishi qayd qilinadi. Funkstyalar 
buzilishiga javob tarzida ayrim kompensatsion mexanizmlar ishga 
tushadi, bunda organizmning bir butunligining izdan chiqishiga oh'b 
keluvchi buzilishlami organizm uchun ijobiy hisoblangan darajada 
muvozanatlashtirish jarayoni faollashadi.
Kasallik - bu organizmning m e’yoriy fiziologik funksiyalari 
izdan chiqishiga olib keluvchi tashqi yoki ichki qo‘zg‘atuvchilarga 
nisbatan javob reaksiyasi hisoblanib, organizmning moslashuv­
chanlik va himoya j mexanizmlarining maqsadga yo‘naltirilish 
darajasining susayishidan tashkil topgan, Organizmning mosla­
shuvchanlik darajasi va xususiyatlari bir qator holatlarda uning 
alohida tizimlari bo'yicha yoki bir butun holatiga nisbatan kasal­
liklar kelib chiqishida hai qiluvchi rol o ‘ynaydi. Kasalliklar 
organizmda umumiy ko‘rinishda yoki alohida organlar tizimlarida 
turli xil sabablar ta ’sirida muvofiqlashish xususiyatining susayishi 
oqibatida yuzaga keladi. Kasallik yashash muhiti xususiyatlari 
keskin tarzda o ‘zgarishi davomida yoki odatdan tashqari ta’sir 
ko‘rsatuvchi omil yuzaga kelgan holatlarda paydo b o iad i va ushbu 
k o ‘rinishda yashash muhitining o ‘zgarishiari sharoitida organizmda 
muvofiqlashtiruvchi regulatsiya tartibi qaror topgan. Barcha kasal- 
liklarda organizmning umumiy k o ‘rinishda zararlanishi kuzatilib, 
shuningdek ayrim organlarning kasallik xususiyatlariga b o g iiq
holatda o ‘zgarishga uchrashi qayd qilinadi. Organizmda m e’yoriy 
fiziologik jarayonlaming izdan chiqishi uning organ va to'qima-
15

---

larida 
bir 
qator o'zgarishlami yuzaga keltiradi. Bu holatda 
organizmda m e’yoriy fiziologik jarayonlarning izdan chiqishiga 
sabab bo‘lgan omilga qarshi himoyaviy javob reksiyasi ishlab 
chiqiladi. Natijada esa bu buzilishlarni tugatish va me'yoriy holatni 
qayta tiklashga yo‘naltirilgan mexanizmlar ishga tushadi.
Kasalliklarni yuzaga keltiruvchi sabablar juda ko‘p va turli xil 
hisoblanadi. Baliqlarda yuzaga keluvchi barcha kasailiklar umumiy 
holatda ikkita katta guruhlarga ajratilishi mumkin: yuqumli 
(parazitar) kasailiklar va bunda ushbu kasalliklarning sababi 
kasallikning tirik qo‘zg‘atuvchi!aridaii tashkil topgan, ikldnchi 
guruhni yuqumli bolm agan kasailiklar tashkil qilib, bu kasailiklar 
sababi asosan tashqi muhit sharoitlarining o ‘zgarishlari (ayniqsa 
kuchli va keskin tarzdagi o ‘zgarishlar) hisoblanadi yoki organizmda 
moddalar almashinuvi buzilishi va organlarning muvofiq holatda 
ishlash jarayoni izdan chiqishi asosiy sabablardan biri hisoblanishi 
ta ’kidlangan. Baliqlaming yuqumli kasalliklari o ‘z navbatida у ana 
ikkita guruhga bo‘linadi: infeksion va invazion kasailiklar.