Tosh kent davlat a g r ar universiteti ozbekjlston r espublik asi fanlar akadem iyasi z o o L o g iy a in st it u t I

Sangvinikolyoz
Sangvinikolyoz 
- o‘tkir va surunkali kechuvchi gelmintoz 
hisoblanib, uning qo‘zg‘atuvchilari 
Sanguinicola
avlodiga mansub 
trematodalar karpsimon baliqlarning qon tomirlari tizimida para­
zitiik qiladi.
Tarqalishi va iqtisodiy zarari. 
Sangvinikolyoz Toshkent, Sir­
daryo, Jizzax viloyatlari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi baliqchilik 
xo‘jaliklarida qayd etilgan (Safarova va b., 2014). Asosan hovuz 
baliqlari yosh vaqtida ko'proq kasallanadi, tirik vazni kamayib 
ketadi va ba’zan kasallangan baliqlarning ko‘pchiIigi nobud bo‘ladi.
Qo‘zg‘atuvchisi 
Sanguinicolidae oilasiga mansub 
Sanguinicola
inermis
trematodasi bo‘lib, uzunligi 1 mm, eni esa 0.15-0.20 mm, 
og‘iz va qorin so‘rg‘ichlari yo‘q.
Tanasi yarim shaffof, kuchli qisqaruvchanlik xususiyatiga ega. 
Tegument ilmoqchalarsiz, mayda tukchalar bilan qoplangan. 
Tananing oldingi qismiga og‘iz teshigi ochiladi, undan qizilo‘ngach 
va to‘rtta shoxga tarmoqlangan ichaklar davom etadi. Tanasining 
oldingi yarmi yon qismlarida sariqdon joylashgan. Urug‘donlari 15 
juft atrofida, Sirrus xaltasi kuchsiz rivojlangan, sirrus g‘uddacha 
shaklida boiadi. Bachadoni qisqa metraterm shaklida bo‘lib, 1 dona 
tuxum (0,06-0,07 x 0.03-0.04 mm) boiadi (14-rasm).
Qo‘zg‘atuvchisining rivojlanishi. 
Sangvinikolaning rivojla­
nishi oraliq xo‘jayini - chuchuk suv molluskalari ishtirokida amalga 
oshadi. Karpsimon baliqlarning qon tomirlarida jinsiy voyaga 
yetgan trematodalar dorsal o‘simtaga ega uchburchajk shakldagi
145

---

tuxumlarini ajratib chiqaradi. Tuxum larning ajralib chiqarishi 
yilning issiq fasllarida, ko‘pincha bahor-yoz oylarida amalga oshadi.
a
14-rasm. 
Sanguinicola inermis
Plehn, 1 905: a - umumiy koTinishi. 
b - yetilmagan tuxum, d - ^ e tilg a n tuxum.
Tuxumlar qon tomirlari orqali jat=>ra apparatiga va buyrakda 
rivojlanadi, uning ichida miratsidiya fciosil boiadi. Qisqa muddat 
ichida miratsidiya tuxumdan chiqadi. N^liratsidiya o‘tkir stiletga ega 
boiib, u orqali qon tomirlar devorini v ^ a jabra epiteliylarini teshadi 
va suvga chiqadi. Miratsidiya suv m eJ^itida yashovchanligini bir 
sutkagacha saqlaydi, undan keyin utar n ro b u d boiadi. Shu qisqa vaqt 
ichida miratsidiya oraliq xo‘jayin -
chuchuk suv molluskalari
146

---

organizmiga kirib oladi. O'zbckiston sharoitida oraliq xo‘jayin 
vazifasini 
Lymnaea auricularia
molluskalari bajaradi. Molluska 
jigarida miratsidiya sporotsistalarga aylanadi, ulaming ichida ayri 
dumli serkariyalar hosil bo‘ladi. Serkariyalar ko‘p vaqt o'tmay 
molluska organizmidan ajralib suvga chiqa boshlaydi. Molluska 
organizmidan ajralgan serkariyalar suvda baliqlarning jabra 
yaproqchalari epiteliysi va teri qoplami orqali faol yo‘l bilan qon 
tomirlariga kirib oladi va u yerda voyaga yetadi. Trematodalaming 
tuxumdan to jinsiy voyaga yetgan davrigacha rivojlanishi o'rtaeha 
75-90 kunni tashkil etadi. Gelmintlar yozda suvning harorati 19- 
21°C bo‘lganda shiddat bilan rivojlanadi. Ular baliqlar organizmida 
qishlaydi, bahordan boshlab esa tuxum ajratadi va suv havzaiariga 
tarqaladi (15 - rasm).
15 - rasm. 
Sanguinicola inermis
trematodasining rivojlanish sikli: 
a - jinsiy voyaga yetgan parazit; b - tuxum; d - miratsidiya; 
e -
L. auricularia
- oraliq xo‘jayin; f - serkariya.