Tosh kent davlat a g r ar universiteti ozbekjlston r espublik asi fanlar akadem iyasi z o o L o g iy a in st it u t I

Epizootologik ma’lumotlar. 
Bu kasallik qo‘zg‘atuvchilari 
karpsirnon baliqlar ko‘paytiriladigan barcha hovuz xo‘jaliklarida 
uchraydi. Asosan bir yosh va undan katta bo‘lgan baliqlar 
kasailanadi. Invaziya iyul-avgust oylarida eng avjiga chiqadi. 
Invaziya ekstensivligi ayrim xo‘jaliklarda 70-100% ga yetib, 
invaziya intensivligi 15-30 tagacha gelmintni tashkil etadi. Bizning 
tadqiqotlarimizda karpsirnon baliqlar 
Khawia sinensis
sestodasi
132

---

bilan zararlanishi Sirdaryo o‘rta oqimi suv havzalarida invaziya 
ekstensivligi 2.5% ni, invaziya intensivligi 6.6 nusxani, Chirchiq 
daryosida invaziya ekstensivligi 2.4% ni, invaziya intensivligi 6.7 
nusxani, baliqchilik xo‘jaliklarida esa inyaziya ekstensivligi 2.5% 
ni, invaziya intensivligi 6.6 nusxani tashkil etdi.
Sentabr oyiga kelib zararlanish ekstensivligi pasayadi, ammo 
kuzda invaziyaning yangi to‘lqini qayd etilishi mumkin. 2 yoshli 
baliqlar bahorda zararlanadi, yozning o‘rtalariga kelib zararlanish 
darajasi maksimumga yetadi. Katta yoshdagi baliqlar gelmint 
tashuvchi 
bo‘lib hisoblanadi. Invaziyaning tarqalishiga suv 
havzasining holati katta ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, suv havzasining 
balchiqli tubi chuvalchanglaming rivojlanishi uchun qulay sharoit 
yaratadi. Baliqlar chuvalchanglami ko'plab yeyishi natijasida 
ularning gelmintlar bilan zararlanish ehtimoli shuncha ortadi. 
Gelmintlar qishda baliqlar organizmida passiv holatda saqlanadi, 
ammo bahor kelishi bilan ular faollashadi va tuxum ajrata boshlaydi.
Pafogenez va kasailik belgilari. 
Kasal baliqlar faolligi 
pasaygan, ularning harakatlanishi chegaralangan. Ular hovuzlaming 
qirg‘oqiarida, sayoz joylarda uzoq muddat turib qoladi. Teri 
qoplami xiralashgan. Vazni kamayadi, ozib ketadi. Jabralari va 
shilliq pardalari qonsizlangan, qomi shishgan, orqa chiqaruv teshigi 
qizargan boiadi. Klinik belgilarning yorqin namoyon boiishi 
invaziya intensivligiga bevosita bogiiq boiadi.
Diagnoz. Ichakni yorib ko‘rganda invaziya intensivligiga e’tibor 
qaratiladi (gelmintlar miqdorining ko‘pligiga) va gelmintlaming tur 
tarkibi aniqlanadi. Kasal baliqlarning ekskrementi Fyulleborn metodi 
bo‘yicha gelmint tuxumlarini topish uchun tekshirish mumkin.
Qarshi kurash choralari. Kam tukli chuvalchanglar hovuzlarni 
quritish va muzlatish y o ii bilan hamda so'ndirilmagan (25-30 s/ga) 
yoki xlorli ohak (5s/ga) yordamida dezinvaziya qilib yo‘qotiladi. 
Quritilmagan hovuzlarda esa bu sestodaiarga chidamli baliqlar 
o‘stiriIadi. Nosogiom xo‘jaliklardan baliqlarning kirib kelishiga 
yo‘1 qo‘yilmaydi, baliqlami bir joydan boshqa joyga tashishda qattiq 
nazorat o‘matiladi.