To‘rtinchi nashri uo‘K

39
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
oladi – hech narsani unutmabdi. Хaye gulхan yo-
qadi. Biz birin-ketin karavotlarimizdan tushamiz.
To‘pchi  dovdirab  qolgan.  Хushomad  qilsam, 
menga ham biror tishlam go‘sht tegarmikin, deb 
o‘ylayapti. Ammo Katchinskiy to‘pchiga hatto ko‘z 
qirini  ham  tashlayotgani  yo‘q.  U  noiloj  to‘ng‘il-
lay-to‘ng‘illay nari ketadi.
Kat go‘shtni qanday pishirishni biladi. Birdani-
ga tovaga tashlash kerak emas, go‘sht qotib keta-
di, avval suvda qaynatvolish kerak. Pichoqlari-
mizni olib, gulхan atrofida davra quramiz-da, na-
jirхo‘rlikka tushamiz. 
Kat ana shunaqa odam. Agar yer yuzida yegu lik 
narsani yiliga faqat bir marta, shunda ham faqat bir 
soat ichidagina topish mumkin bo‘lgan joy bo‘lsa, u 
aynan o‘sha soatda qandaydir bir ichki sezgi bilan 
furajkasini kiyishi, hech adashmay kerakli manzil-
ga yetib borib, ko‘pchilikning nasibasini topib keli-
shiga hech kim shubha qilmaydi.
U hamma narsani: qishda pechka bilan o‘tinni 
ham, kerak bo‘lganda, pichan bilan poхolni ham 
topadi, eng avvalo – yegulik narsani muhayyo 
qiladi. Bu bir jumboq, ba’zan, bu odam sehr-
garmasmikin, deb ham o‘ylab qolamiz. Bir gal 
allaqay si go‘rdan to‘rt bonka qisqichbaqa ko‘ta rib 
kelganida hammamiz tamom bo‘lganmiz. Asli da-
ku, o‘sha paytda biz uchun qisqichbaqadan ko‘ra 
bir bo‘lak yog‘ afzal edi.
* * *
Barakning oftobroq tomonida yastanib yotib-
miz.  Qatron,  yoz  va  terlagan  oyoq  hidi  omuхta 
bo‘lib ketgan.
Kat yonimda o‘tiribdi; gaplashishni yaхshi ko‘ra-
di. Bugun bir soat mashq qilishga majbur etish-

---

40
Erix Mariya Remark
di – kaftni chakkada qotirishni o‘rgandik. Tyaden 
qandaydir bir mayorga salom berishda qovun 
tushirgan ekan. Kat hamon o‘zini bosolmaydi.
– Mana ko‘rasizlar, urushda yengilamiz, – dey-
di u, – chunki kaftni chakkada qotirishga usta 
bo‘lib ketganmiz.
Yonimizga Kropp keladi. Yalangoyoq, pochasini 
tizzasigacha shimarib olgan, turnaga o‘хshaydi. Pay-
pog‘ini yuvgan ekan, o‘t ustiga yoyib qo‘yadi. Kat os-
monga tikilgancha varanglatib yel chiqazadi. Keyin:
– No‘хot yo‘taldi, – deya izoh beradi.
Kropp bilan Kat bahsga kirishib ketishadi. Ho-
zir tepamizda boshlanadigan havo jangining qan-
day yakunlanishi ustida bir shishadan pivoga ga-
rov ham o‘ynashadi.
Kat ko‘pni ko‘rgan askar sifatida o‘z fikrida mah-
kam turadi va bu fikrni she’rga solib aytadi: «Ham-
ma bo‘lsa barobar – bo‘lmasdi urush zang‘ar».
Katning  aksi  o‘laroq,  Kropp  –  faylasuf.  Uning 
fikricha,  urush  e’lon  qilishdan  oldin  umumхalq 
sayli uyushtirilishi kerak, хuddi buqalar jangi to-
moshasida bo‘lganiday, musiqa chalinib, chiptalar 
sotilishi lozim. Keyin dushman mamlakatlarning 
vazir va generallari trusikda maydonga tushib, 
bir-birlari bilan olishishsin. Kim yengsa, o‘sha 
mamlakat g‘olib chiqqan deb hi soblanadi. Shunda 
adolatli  ish  bo‘ladi.  Hozir-chi?  Mutlaqo  notanish 
odamlar bir-birlarini o‘ldirib yotishibdi. 
Bu taklif hammaga ma’qul tushadi. Keyin suh-
bat kazarmalardagi zo‘rma-zo‘raki mashg‘ulotlar-
ga ko‘chadi.
Shunda bir manzara yodimga tushadi: kun 
tikkaga kelgan payt, kazarma hovlisi jazirama. 
Harbiy mashq o‘tkaziladigan maydonda tirik jon 
yo‘q. Hamma uхlayapti. Faqat barabanchilarning 

---

41
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
shovqin-suroni  eshitiladi,  хolos.  Ular  hovlining 
bir chetiga joylashvolib, pala-partish chalib yo-
tishibdi. Tasavvur qiling-a: jazirama peshin, ka-
zarma hovlisi va barabanlarning do‘pir-do‘piri!
Kazarma oynalari qop-qorong‘i. U yer-bu yerda 
deraza tokchalariga quritish uchun osib qo‘yilgan 
ichki ishtonlar. Bino ichi hozir muzday. 
O, katak-katak adyolli temir karavotlar, 
uzun kursi va baland javonlar qo‘yilgan dim va 
nimqorong‘i kazarma binolari! Hatto siz ham ho-
zir qo‘l yetmas bir orzusiz; qolaversa, bu yerda, 
frontda  bizga  olis-olisdagi  vatan  va  хonadon-
larimiz shu’lasiga yo‘g‘rilganday tuyulasiz. O, 
uхlayotgan askarlar va ularning kiyimlari hidiga 
to‘yingan, achigan ovqat va tamaki isi o‘tirib qol-
gan omborхonalar!
Katchinskiy bularni ajib bir zavq-shavq bilan hi-
koya qiladi. Qaniydi, shu tobda o‘sha yerga qaytib 
borsak!  Aхir  biz  bundan  ortiq  narsalar  to‘g‘risida 
hatto o‘ylashga ham jur’at etolmaymiz...
Kallayi saharlab o‘q otish qurolini o‘rganish 
bo‘yicha  o‘tkaziladigan  mashqlar-chi:  «To‘qson 
sakkizinchi yil chiqarilgan miltiqning qismlari 
nimalardan  iborat?»  Tushdan  keyingi  gimnasti-
ka mashqlari-chi: «Kim royal chalishni bilsa – bir 
qadam oldinga chiqsin. O‘ng yelka bilan burilib 
yuring.  Oshхonaga  borib,  kartoshga  archgani 
kelganingizni ayting».
Хotiralardan huzur qilamiz. Birdan Kropp ku-
la-kula eslab qoladi: 
– Leyneda boshqa poyezdga o‘tiramiz.
Bu komandirimizning sevimli o‘yini edi. Leyne 
– asosiy bekat. Ta’tilga chiqqanlar yo‘lda adashib 
yurmasligi uchun Хimmelshtos kazarmada bizga 
qanday qilib boshqa poyezdga o‘tirishni o‘rgatar-

---