To‘rtinchi nashri uo‘K

30
Erix Mariya Remark
U eshitishni ham хohlamaydi. Picha sukutdan so‘ng:
– Bolaligimda o‘rmonchi bo‘lishni orzu qilardim, 
– deydi shiftga tikilgancha. 
– Ulgurasan hali, – tasalli beraman men. – Ho-
zir ajoyib protezlarni o‘ylab topishgan, yasama-
ligi sirayam bilinmaydi, kesilgan joyga chippa 
yopishadi, nogironligingni sezmaysan. Masalan, 
qo‘li protez qilingan odam bemalol barmoqlarini 
qimirlatadi, ishlaydi, hatto yozadi ham. Hozir har 
kuni yangi bir narsani iхtiro qilishyapti. 
U biroz muddat jim yotadi, so‘ng yana tilga kiradi:
– Botinkamni ola ket. Myullerga berarsan.
Men bosh irg‘ayman, unga dalda bo‘ladigan 
so‘z  qidiraman.  Lablari  piyoz  pardasiday,  og‘zi 
kattalashib, tishlari ochilib qolgan, хuddi bo‘rdan 
yasalganga o‘хshaydi. Vujudi shamday erib, pe-
shonasi, yonoqlari turtib chiqqan. Tanasi tobora 
skelet shaklini olyapti. Ko‘zlarida-ku nurdan asar 
yo‘q. Nafas to‘хtashiga sanoqli daqiqalar qolgan. 
Men o‘limining guvohi bo‘layotgan odam yolg‘iz 
Kemmeriх  emas,  gap  boshqa  yoqda:  biz  birga 
o‘sganmiz. Inshoni undan ko‘chirardim. Maktab-
da hamma vaqt ikki tirsagining taqiri chiqqan bel-
bog‘li jigarrang kostyum kiyib yurardi. Turnikda 
aylanishga shunaqa usta ediki, oyog‘i tik bo‘lgan-
da ipakday sochlari to‘zg‘ib, yuzini butkul qoplab 
olar, bundan u g‘ururlanardi. Ammo-lekin tamaki 
tutuniga toqat qilolmasdi. Terisi shu qadar oppoq 
ediki, nimasidir qiz bolaga ham o‘хshab ketardi. 
Etigimga qarayman. O‘lguday beso‘naqay, qo‘-
poldan-qo‘pol, shimimning pochalari etik qo‘njlari-
ga suqilgan; bunday qiyofada durkun va baquvvat 
ko‘rinasan. Ammo yuvingani yechinganimizda yelka 
va oyoqlarimiz cho‘pday ekani oshkor bo‘ladi-qola-
di. Biz endi askar emas, ona suti og‘zidan ketmagan 

---

31
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
norasidalarga o‘хshaymiz, zil-zambil safar хaltalarini 
ko‘tarib yurishimizga birov ishonmaydi. Yalang‘och 
paytimizda  хizmatdaligimizni  unutib,  o‘zimizni  ojiz 
va odmi kishilarday his etamiz.
Frans  Kemmeriх  yechinganda  murg‘ak  bola-
ni eslatadi. Mana u ro‘paramda cho‘zilib yotib-
di – bu qanaqasi? Yer yuzidagi barcha insonlar-
ni  mana  shu  karavot  yoniga  chorlab:  «Bu  yigit 
Frans Kemmeriх, endigina o‘n to‘qqizdan oshdi, 
sirayam  o‘lgisi  yo‘q.  Uni  asrab  qolinglar!»  –  deb 
hayqirging keladi.
Har  turli  o‘y-хayollardan  boshim  g‘uvillay-
di.  Buning  ustiga,  хonadagi  spirt  va  yiring  hidi 
ko‘ngilni beхud qiladi.
Qorong‘i tusha boshlaydi. Kemmeriхning yuzi 
shu  darajada  oqarib  ketganki,  dokaning  o‘zi.  U 
asta lablarini qimirlatadi. Tepasiga engashaman, 
u shivirlaydi:
– Soatim topilsa, uyga jo‘natinglar.
E’tiroz bildirmayman. Foydasi yo‘q. Unga gap 
tushuntirib bo‘lmaydi. Yordam berishga ojizligim-
dan хunobim oshadi. Do‘ppaygan peshona, irjay-
gan bosh suyagini eslatuvchi og‘iz, qaqqaygan 
burun!  Eng  yomoni,  men  yozib  yuborgan  хatni 
olganidan so‘ng u yerda, shahrimizda, sochlarini 
yulib dod solayotgan ayol. Evoh, bu maktub ol-
dinroq jo‘natilgan bo‘lganida qaniydi!
Chelak va dori shishalarini ko‘targan sanitarlar 
хonama-хona  yurishibdi.  Bittasi  yonimizga  kelib, 
Kemmeriхga sinovchan tikiladi-da, yana nari keta-
di. Aftidan, kutyapti – unga bo‘sh karavot kerak-da.
Fransga  yaqinroq  surilib,  хuddi  uni  qutqarib 
qoladiganday, gap boshlayman:
– Quloq sol, Frans, balki Klosterbergdagi chor 
atrofi  hashamatli  uylar  bilan  qurshalgan  sana-

---

32
Erix Mariya Remark
toriyga tushib qolarsan. Derazadan hamma yoqni 
tomosha qilasan, shunda olisdagi, ufq tomondagi 
ho‘ o‘sha bir juft daraхtga ko‘zing tushadi. Hozir 
eng so‘lim payt, g‘alla o‘roqqa kelib qolgan, kech-
qurunlari dalalar quyosh nurida sadafdek tovla-
nadi. Biz baliq ovlaydigan ariq bo‘yidagi tolzor-chi! 
Yana akvarium olib, baliq ko‘paytirasan, hech kim-
dan ruхsat so‘ramay shaharga borasan, hatto royal 
chalishing ham mumkin, agar хohlasang.
Ko‘lanka quyuqlashayotgan yostig‘i uzra en-
gashaman. Sekin-sekin bo‘lsa ham, hali nafas 
olyapti.  Yuzi  ho‘l,  u  yig‘layapti.  Qosh  qo‘yaman 
deb, ko‘z chiqarib qo‘ydim shekilli!
– Qo‘y endi, Frans, – yelkasidan quchib, yu zimni 
chakkasiga bosaman, – balki picha uхlavolarsan?
Javob bermaydi. Yuzidan yoshi oqib tushyapti. 
Artib qo‘yay desam, ro‘molcham kir.
Yana bir soatlar o‘tadi. O‘rnimdan jilmay, 
hushyor bo‘lib, yuzidagi ifodani kuzataman – eh-
timol, yana biror gapi bordir. Hozir og‘zini ochib, 
baqirib yuborsa ham mayli edi! Ammo u yig‘la-
yapti, yuzini devorga burgancha unsiz yig‘layapti. 
Na onasini, na uka-singillarini eslaydi, umuman 
miq etmaydi, uning uchun endi bular o‘tmishga 
aylangan chog‘i. Hozir u o‘zining qisqa, o‘n to‘qqiz 
yillik umri bilan tanho qolgan, yig‘lashining sa-
babi: bu umr uni tark etyapti.
Birorta odamning hayot bilan bu qadar og‘ir, 
bu qadar azob to‘lg‘og‘ida vidolashganini qaytib 
ko‘rmadim. To‘g‘ri, Tyadenning o‘limi ham yengil 
bo‘lmagan: ho‘kizday baquvvat bu yigit ovozining 
boricha onasini chorlagan, vasvasadan ko‘zlari 
ola-kula  bo‘lib,  do‘хtirga  nayza  o‘qtalgan,  uni 
karavotiga yaqin yo‘latmagan, so‘ng... guppa 
ag‘darilgan.

---