«Topıraq ximiyası» páninen kurs jumisi tema: «Topıraq eritpesi. Suwda ańsat eriwshi anion ham kationlar» Orınlaǵan

2.3. Topıraq eritpesiniń topıraq ortalıǵın qáliplestiriwdegi áhmiyeti

Topıraq eritpesi ortalıǵı topıraq eritpesindegi vodorod (H⁺) ham gidroksil (OH^-) ionlarınıń bar ekenligi ham de olar konsentrasiyasidiń qatnasına baylanıslı bolıp pH menen ańlatpalanadı. Topıraq eritpesindegi erigen elementlar menen topıraq qattı bólegi arasındaǵı óz-ara tásirlasıw nátiyjesinde júzege keletuǵın vodorod ham gidroksil ionları konsentrasiyasınıń qatnasına kóre topıraq neytral (pH -7), kislotalı (pH <7) yamasa siltili (pH >7) reaksiyaǵa iye boladı.

Topıraq eritpesi ortalıǵı kóplegen faktorlardıń óz-ara tásiri nátiyjesinde júzege keledi. Atap aytqanda, reaksiya topıraq mineral bóleginiń ximiyalıq ham mineralogiyalıq quramına, erkin haldaǵı tuzlaming bar ekenligine, organikalıq elementlar muǵdarı ham sapa quramına, topıraqtıń ızǵarlıǵına ham de túrli organizmlerdiń turmıs iskerligine baylanıslı.
Topıraq eritpesi ortalıǵın belgilewshi eń zárúrli faktorlardan biri topıraqtaǵı duzlarınıń quramı bolıp tabıladı. Topıraqta ıǵallıq kóp bolǵanda onıń qattı bólegindegi neytral, kislotalı ham siltilı duzlar eritpege ótedi. Topıraq qurıǵanda kerisinshe boladı. Sonday etip, topıraq eritpesi ortalıǵı júzege keledi ham topıraq ónimliligine tásir etedi (3-keste).
3-keste
Awıl xojalıǵı eginleri ushıntopıraq eritpesi reaksiyasınıń optimal, tómen hám joqarı shegarası

Ósimlukler	Optimal pH	Ph joqarı hám jómengi shegarası
Ǵawasha Kartoshka Sulı Mákke Buyday Jońishqa	6-7 5 5-6 6-7 6-7 7-8	5-8 4-7 4-8 5-8 5-8 6-8,5

Topıraqta kóbirek tarqalǵan mineral kislotalardan biri kómir kislotası bolıp tabıladı. Termodinamik sharayatlar ham topıraqtıń biologiyalıq aktivligine kóre karbonat angidridi tásirinde topıraqtaǵı pH kórsetkishi 3,9-4, 4-5, 7 átirapında bolıwı múmkin. Topıraqtaǵı karbonat angidridiniń rejimi hawa rayınıń keshe-kúndizgi ózgeriwi ham mikroorganizmlardiń aktivligine baylanıslı. Túrli o'simliklar ushın

Topıraq ham jınıslardaǵı sulfidlar (kúkirt metallar) dıń oksidleniwi nátiyjesinde sulfat kislotası payda bolıp, topıraqtıń kislotaliligini asıradı. Sonıń menen birge kislotalilikdiń payda bolıwın kationlar menen to'yinmagan gumin kislotası ham fulvokislotalardiń roli úlken bolıp, pH 3, 0-3, 5 ke shekem ózgeredi.
Sıńırıw kompleksinde tiykarınan kalsiy, magniy kationlari bolǵan qara topıraqlardıń reaksiyası neytral ham oǵan jaqın bolıp tabıladı. Topıraq ham eritpedegi neytral duzlar arasındaǵı óz-ara tásirden eritpedegi yodorod ionlarınıń konsentrasiyasi derlik ózgermeydi.
Kislotalı topıraq eritpesi ortalıǵı, ilgeri aytılǵan sıyaqlı, sıńırıw kompleksinde H⁺ ham OH^- ionları bolǵan (tiykarlar menen to'yinmagan) podzol, chimli podzol, batpaq topıraq ham qızıl topraqlar ushın xos bolıp tabıladı. Topıraq kislotalıǵı aktual hám potensial gruppalarǵa ajratıladı. Topıraqtıń aktual kislatalıǵı eritpede erkin haldaǵı vodorod ionlarınıń kóp muǵdarda toplanıwınan júzege keledi. Topıraqtıń potensial (jasırın) kislotaliligi sıńırıw kompleksindegi almasinıwshı ham Al³⁺ ionlarınıń tásirinde payda boladı. Potensial kislotalıq da almasınıwshı ham gidrolitik sırtqı kórinislerge boladı. Topıraq menen eritpedegi duzlar arasındaǵı o'zara tásir nátiyjesinde almasinuv reaksiyası baradı ham de eritpege H⁺ ham Al³⁺ ionları sıǵıp shıǵaradı. Almasınıwshı kislatalıq topıraqtıń KCI, NaCI ham BaCI₂ sıyaqlı neytral duz eritpesi menen o'zaro tásiri nátiyjesinde júzege keledi. Almasınıwshı kislatalıqdı anıqlawda ádetde 1 n KCl eritpesinen paydalanıladı. Bunda tómendegi reaksiya baradı ham eritpede xlorid kislotası payda boladı :