«Topıraq ximiyası» páninen kurs jumisi tema: «Topıraq eritpesi. Suwda ańsat eriwshi anion ham kationlar» Orınlaǵan

Topıraq] H +KCl ~ Topıraq ]K+ HCl (eritpede)
Almasınıwshı kislatalıq kórsetkishi pH menen ham de 100 g topıraqta mg ekv formada ańlatpalanadı.
Gidrolitik kislotalılıq topıraqtıń gidrolitik siltili duz, atap aytqanda sirke kislatasiniń natriyli duzı (CH₃ COONa) eritpesi menen o'zara tásiri nátiyjesinde payda boladı. Reaksiya kem siltili ortalıqta tómendegi sxema tiykarında keshedi:


Topıraq] H + CH₃ COONa = Topıraq] Na+ CH₃ COOH.

Payda bolǵan sirke kislotasınıń vodorod ionları eritpediń kislotaliligini belgileydi. Gidrolitik kislotalilikdiń kórsetkishi 100 g topıraqta mg/ekv menen ańlatpalanadı. Gidrolitik kislotalılıq muǵdarı, ádetde almasınıwshı ham akt haml kislotalilikdan kóp boladı. Gidrolitik kislotalılıq karbonatlı topraqlardan basqa, kópshilik topraqlarda ushraydı.

Eritpede gidrooksid ionları vodorod ionlarına salıstırǵanda kóp bolǵanda (pH>7) eritpe ham topıraqtıń siltili reaksiyası payda boladı. siltili reaksiyanıń kelip shıǵıwında eritpe degi kúshli tıyanaqlı ham kúshsiz kislotalı xarakter degi (K₂CO₃, KHCO₃, Na₂CO₃, NaHCO₃) duzlar tiykarǵı rol oynaydı.
Sıńırıw kompleksinde natriy kationlari saqlawshı topraqlar siltili reaksiyaǵa iye. Karbonat angidrid saqlawshı bunday topıraqlaming suw menen óz-ara tásiri nátiyjesinde tómendegi reaksiya júz boladı :
A) Topıraq] Na + H₂ O + CO₂ = Topıraq] H+ Na₂ CO₃
B) Na₂CO₃ + 2H₂O = 2NaOH + H₂CO₃
Payda bolatuǵın soda eritpediń keskin siltili bolıwına alıp keledi. Sebebi, onıń gidrolizi (NaOH dıń dissosiyalaniwi) nátiyjesinde eritpede gidrooksil ionları ko'payadi ham de pH kórsetkishi 9 -10 ǵa shekem kóteriledi. qishqıl ham siltili reaksiyaǵa iye bolǵan topraqlar ózgesheliklerin jaqsılaw. qishqıl topıraqlaming ózgesheliklerin jaqsılawda yemi ohaklash usılınan paydalanıladı. Jerge hák salınǵanda topıraqtıń kislotaliligi neytrallanadı. Topıraqtı ohaklaganda tómendegi almasinuv reaksiyası tiykarında, topıraqtıń sıńırıw kompleksindegi yodorod kalsiy menen sıǵıp shiǵarıladı ham de topıraq ózgeshelikleri jaqsılanadı:
Topıraq] H + Ca₃ CO₃ = Topıraq] Ca+ H₂ O + CO₂.

Ohaklash usılı tayga o'rpHon zonasındaǵı podzol, chimli podzol ham batpaq sıyaqlı kislotalı topraqlarında keń isletiledi. siltili reaksiyaǵa iye bolǵan sor ham sor tárizli topıraqlaming unamsız ózgesheliklerin jaqsılaw ushın gipslash usılınan paydalanıladı. Bunda topıraq menen gips arasında keshetuǵın tómendegi reaksiya nátiyjesinde almasinuvchi (sińirilgen) natriy ionı kalsiy menen almasinadi:

Topıraq] Na + Ca₂ SO₄ = Topıraq] Ca+ Na₂ SO₄.

Payda bolatuǵın suwda ańsat eriwshi natriy sulfat duzı topıraq profili boylap tómenge qaray juwılıp ketedi.

Topıraq eritpesi suyıq faza bolıp, ol jaǵdayda suw, organikalıq ham mineral elementlar, suwda eriytuǵın duzlar, gaz ham kolloid bóleksheler dús keliwi múmkin. V. I. Vernadskiy topıraq eritpesin turmıs dáregi, biosferanıń strukturalıq bólegi dep bahalanǵan. Topıraq eritpesi tábiyiyaatın K. K. Gedroys, A. G. Doyarenko, A. A. Shmuk, S. A. Zaxarov, A. A. Rode, P. A. Kryukov, N. A. Komarova, Ye. I. Shilova sıyaqlı ilimpazlar tárepinen hár tárepme úyrenilgen. Topıraq eritpesiniń tiykarǵı dáregi atmosfera jawınları, jer astı ham suwǵarıwda paydalanatuǵın suw esaplanadı. Atmosfera jawınları, jer astı ham ústindegi suw, shıq ham basqa suw topıraqqa túsip, suyıq faza jaǵdayına ótip, ósimlik tamırleri, tiri organizmler ham de qattı ham suyıq faza menen eritpeler payda etedi Gigroskopik ham maksimal gigroskopik suw topıraqtaǵı suwdiń erimeytuǵın bólegin quraydı, lekin ol topıraq eritpesi quramına kirmaydi.
Topıraq eritpesi kapillyar, qattı ham bos baylanısqan suw jıyındısınan ibarat. Topıraq eritpesi bir neshe usıl menen ajratıladı. Birinshisi suwlı surim usılı, 1:5 yamasa 1:10, suwda eriytuǵın duzlar ham azıqa elementlardı anıqlaw ushın, ekinshisi bolsa, eritpe qásiyetlerin saqlaw maqsetinde presslar, qısılǵan gaz, separatorlar ham basqa suyıq elementlar isletip, topıraq eritpesi qısıp shıǵarıw ushın. Úshinshi usıl - topıraq eritpesin atmosfera jawınları járdeminde lizimetrlerde toplaw. Aqırǵı tórtinshi usıl - atız sharayatında topıraq eritpesin tikkeley elektrodlar isletip, potensiometr yamasa ionometrler járdeminde anıqlaw bolıp tabıladı. Topıraq eritpesiniń quramı tikkeley atmosfera jawını, mikroorganizmlar turmısı, joqarı ósimliklerdiń rawajlanıwı, tamırler tárepinen alınatuǵın ionlar ham birikpeler istehmoli ham de ajıratıp shiǵarılatuǵın elementlar muǵdarına baylanıslı. Mineral, organikalıq ham organomineral elementlar topıraq eritpesinde erigen ham kolloid jaǵdayda bolıwı múmkin. Kolloid eritpeler kremniy kislotası, alyuminiy ham temir oksidleri ham de organikalıq, mineral, organo-mineral jaǵdayda bolıp,
Topıraq eritpesindegi H⁺ ham OH^- ionları onıń kislotalıq ham siltililik ortalıǵın belgileydi. Topıraq ortalıǵı H⁺ ionları muǵdarı menen belgilenip, pH 4 ge shekem kislotalı, pH 4-7 de neytral, pH 7 den joqarı bolsa siltili esaplanadı. Topıraqtıń shorlanıw dárejesi suwlı surim quramındaǵı anionlar ham kationlar muǵdarına qaray belgilenedi. Topıraq meliorativ jaǵdayı azıqa muǵdarı ham tikkeley topıraq eritpesiniń konsentraciyasına baylanıslı. P. I. Shavrigin tárepinen suwlı surim quramındaǵı duzlar muǵdarı úyrenilinip, topıraqtıń shorlanıw dárejeleri anıqlanǵan. Topıraq eritpesi konsentraciyası, ızǵar ham suw sıńırıw qábileti ortasındaǵı munasábet N. G. Minashina (1970) tárepinen Murg'ob oypatlıqsı topraqları mısalında anıqlanǵan. Topıraq eritpesiniń osmotik basımı ósimliklerdiń turmısında zárúrli áhmiyetke iye. Topıraq osmotik basımı kebirlengen topraqlarda joqarı boladı. Egiletuǵın jerlerde osmotik basım 1, 37, sorlaqlarda 24, 40 atmosfera átirapında boladı. Eger topıraq osmotik basımı ósimlik kletkaları osmotik basımına teń yamasa odan asıp ketsa, ósimlikke suw ótiw toqtaydı.