«Topıraq ximiyası» páninen kurs jumisi tema: «Topıraq eritpesi. Suwda ańsat eriwshi anion ham kationlar» Orınlaǵan

Topıraq eritpesi quramı ham ondaǵı suwda ańsat eriwshi anion ham kationlar

Tábiyiy ham jasalma sharayatlarǵa qaray topıraq eritpesi quramı ham konsentraciyası, ortalıǵı ózgerip turadı, yaǵnıy ol dinamikalıq sistemada turadı. Topıraqtıń tipi, tipshesi, ayırması bolsa onıń genezisine kebirlengenlik ham sorlıq dárejesi ham basqalarǵa baylanıslı boladı.
Ádetde topıraq eritpeleri quramında Ca²⁺, Mg²⁺, K⁺, NH₄⁺, Na⁺ sıyaqlı kationlar, anionlardan HNO₃^-, SO₄^2-, NO₃^-, NO₂^-, Cl^-, PO₄^3- ham basqalar bar boladı.
Kópshilik topraqlardıń eritpelerinde Si, Fe, Al ham organikalıq elementlar da ushraydı, ham de topıraqtıń zárúrli ózgesheliklerin belgileydi. Sonı esten shıǵarmaw kerek, topıraqtıń ızǵarlıǵı ózgeriwi menen hamme kation ham anionlardiń qásiyetleri birdey ózgermeydi, olar túrli nizamlıqlarǵa boysunadı. Mısalı Na⁺ Cl^-, NO₃^- lardı topıraq eritpesindegi konsentrasiyaları topıraq ızǵarlıǵı azayıwına proporsional halda artıp baradı. Fosfatlardiń konsentraciyaları topıraq ızǵarlıǵı ózgeriwine salıstırǵanda turaqlı bolıp, topıraqtaǵı kalsiy fosfat tuziniń eriwsheńlik dárejesine baylanıslı.
Mısalı, topıraq eritpesi gips ham hákler menen toyınǵan bolsa, ol jaǵdayda suyultırılǵanda da bul duzlardıń aktivligi ózgermeydi. Topıraq eritpesine bir bólim kation ham anionlar topıraq sıńırıw kompleksin dissotsiatsiyasi esabına qosıladı. Topıraq komponentlerin dissotsiatsiya dárejesi ápiwayı eritpelerge salıstırǵanda basqashalaw boladı.Topıraq sıńırıw kompleksine komponentlerdi (kationlardı) dissotsiatsiya dárejesi dep, topıraq eritpesine TSK den ótken kationdı naǵız ózi kationdiń TSK dagi ulıwma muǵdarına salıstırǵanda procent muǵdarına aytıladı.
Ápiwayılaw etip aytatuǵın bolsaq, TSK den eritpege ótken kationdiń procent muǵdarı túsiniledi. Mısalı, topıraqta 10 mg\ekv natriy bar bolsa, suspenziya tayarlanǵanda sol natriydan 3 mg\ekv suyıq fazaǵa ótken bolsa, ol halda TSK komponentleriniń dissotsiatsiya dárejesi 30% ni quraydı.
Bul hádiyse, yaǵnıy dissotsiatsiya turaqlı ósip barıp, málim shegarada toqtaydı. Mısalı, natriy ushın dissotsiatsiya dárejesin joqarı shegarası 20-30% bolıp, odan keyin ózgermeydi. Kationlardiń dissotsiatsiya dárejesi onıń túrine baylanıslı. Eki valentli kationlardiń dissotsiatsiya dárejesi 2-5% boladı. TSK de almasınıwshı kationlar qandayda-birınıń muǵdarın artıwı sol kationdiń eritpede kóbeyiwine alıp keledi, lekin bul hádiyse hamme waqıt da baqlanbaydı.
Ádetdegi sharayatta topıraqtıń qattı bólegi menen topıraq eritpesi ortasındaǵı teń salmaqlılıq payda bolıwı ushın uzaq waqıt talap etiledi jáne bul waqtın qansha kóp yamasa az bolıwı kristall ólshemine ham de eritpediń háreketine ham basqalarǵa baylanıslı boladı. Mısalı gips menen eritpe ortasındaǵı teń salmaqlılıq aralastırılıwına kóre 3-6 ay bolıwı múmkin.
Topıraq eritpesi quramında, yaǵnıy elektroneytral molekulalar, ion jupi, assotsiantlar bolıwı múmkin. Kópshilik topıraq eritpelerinde 1 ham 2 gruppa kationlar Na⁺, Ca²⁺, Mg²⁺, K⁺ ham anionlar: Cl^-, SO₄^2-, CO₃^2-, HCO₃^-, PO₄^3-, H₂PO₄^-, lar boladı. Bunday sharayatta Ca neytral ion jupi CaSO₄⁺ +, CaCO₃⁺ ham de zaryadlanǵan ion jupini CaHSO₄⁺, CaOH⁺, CaCl⁺ payda etedi. Magniy ham de kalsiyga uqsas ion jupini payda etedi.
Tábiyatda salmaqları (konsentraciyaları) teń hár túrlı duzlar topraqlar ham ósimlikler tásiri tárepten, birdey bola almaydı. Bunıń sebepleri kóp bolıp, olardıń ayırımların tómendegi kesteden kóriwimiz múmkin (1-keste).
1 -keste