Menejer mádeniyatı

Menejer mádeniyatı

2. 3. 1. Menejer mádeniyatına qoyılatuǵın talaplar

Baslıq mádeniyatı degende baslıq adabi hám iqtidori ortasındaǵı dialektik baylanısıw túsiniledi. Bul baylanısıw tómendegi pazıyletler kompleksinde óz hákisin tabadı :

Baslıq mádeniyatı = ádep + iyman + insap + ádalat + intalı.

Ádep-aqılń súyeniwig'i, barlıq pazıyletlerdiń kriteryası. Paydasızǵa xalqımızda “Aqıl menen ádep- egiz” deyiwmeydi. Ádep- jaqsılıq menen jamanlıqtıń ayırmashılıǵın biliw, payda menen zálel arasındaǵı ayırmashılıqtı ańǵarıw bolıp tabıladı. Ádep jardeminde kisi óz jonini jaman páziyletlerden davolaydi, yoqimsiz ayıplardan poklaydi, shıraylı pazıyletlerden bezaydi.
Ádep baslıqtı eń shıraylı qulıq menen qurallantıradı. Nátiyjede aqıl iyeleri bunday baslıqtan hár ishda razı boladılar. Adabli baslıq bolsa kúnden kunga obru tabadı, orını asadı, jumısları gúlleniw tabadı.
Birpara hakimlar adabni eń mas'um hám kórkem fe'lga ıyelew desalar, geyparaları nafsni barlıq jaramsız ádetlerden tazalaw deydiler. Sonday eken, baslıqtaǵı adabning bar ekenligi, bul kem ushraytuǵın naǵıymettiń bar ekenligi bolıp tabıladı.
Ulıwma ádep eki qıylı boladı :
hikmet adabi;
xızmet adabi.
Hikmet adabi páklik hám tuwrı jolǵa etaklaydi. Hizmat adabi bolsa baylıq hám abırayǵa etkazadi. Hár ikkisi da ullı pazıylet bolıp, biri áziz qilsa, ekinshisi qúdiretli etedi.

Ádep baslıqtı aqıl hám ahloq iyesi bolıwǵa, hújdanli, ar-namıslı, sap valantyor, turaqlılıqlı bolıwǵa shaqırıq etedi.


Iyman arabsha sóz bolıp, leksikalogik mánisi- isenim bolıp tabıladı. Iymanlı kisin, atap aytqanda baslıqtı qısqasha sonday xarakteristikalaw múmkin:
ıqtıqatlı, yaǵnıy óz pikir hám qarawlarına bekkem, turaqlıqadamlik menen ıseniw hám ózgelerdi de ózi sıyaqlı esaplab, olardıń sózine shın júreklilik menen ishonnish bolıp tabıladı. Íqtıqat erlikti, mártlikti, pidayılıqtı talap etedi;
maslakli, yaǵnıy ayriqsha isenimleri menen basqalardan ajralıp turıwshı social, siyasiy, ilimiy, ideologik hám diniy jol iyesi;
taqıwa, yaǵnıy birovning haqiga qıyanat etpeytuǵın ;
sharm-iybeli, yaǵnıy hár qanday orınsız hatti-háreketlerden ózin tiya alatuǵın ;
oriyatli, yaǵnıy ózine ılayıqsız yamasa ep kórilmegen isten, zattan uyat tartatuǵın;
iymenshek, yaǵnıy áqibetin oylap jumıs etetuǵın, júz-xotirni biletuǵın, túsingish;
hújdanili, yaǵnıy naxaq, ádalatsız jumıslardan ǵázepke keletuǵın, bularǵa qarsılıq ańlatatuǵın : óz iskerliginiń jaqsı táreplerinen qánaatlanıp, kewilli bolatuǵın, jaman táreplerinen narazı bolıp, ruhan eziladigan, yaǵnıy hújdan azabına túsetuǵın.
Ápiwayılastırıp aytqanda :
Iyman úsh zattıń pútkilliginen payda boladı : ıqtıqat, iqror hám ámel. Íqtıqat - bul isenim. Iqror-sózde bunı tán alıw. Ámel-jaqsı jumıslar menen onı tastıyıqlaw.
Insap - bul ádalat hám hújdan amri menen jumıs tutıw sezimi hám qábileti, ishda, adamlarǵa munasábette hadallıq, tuwrılıq, barabarlıq, alagóleklik hám haqiqitgo'ylik bolıp tabıladı. Ózgeni óz ornına hám sonıń menen birge, óz ornına ózgeni qıyalda qoyıp kóriw de insapǵa kiredi. Toq ochni, bay jarlın, baxıtlı baxtsızdı, tole bálent tolei kúshsizdi, áwmetli áwmetsizni, saw nawqastı óz ornına qoyıp ko'rolsa hám kerisinshe da tap sonday bolsa, álem gúlistan - insaplılar qatarı kóbeyeberedi.
Insap - hár qanday kisiniń, atap aytqanda baslıqtıń jámiyet aldında, dógerek- átirapındaǵı kishlir aldında óz hatti -háreketi menen ruwxıy juwapkershilikin sezim etiwiniń ańlatpası bolıp tabıladı.
Ádalat - bul barlıq pazıyletler ishindegi eń joqarı pazıylet bolıp tabıladı. Ádalatparvar baslıqtıń etikalıq hislatlari biymálel nızam ornın basaoladi. Ullı oqımıslı Nosiriddin Tusiy social ádalattıń ush tiykarǵı talabı bar ekenligin hám jámiyet rawajlanıwın belgileytuǵın zárúrli faktor ekenin a'lohida uqtırǵan edi:
Ádalattıń birinshi talabı :
xalıq túrli siyasiy gruppalarınıń óz-ara uyqas bolıwın támiyinlew bolıp tabıladı.
Ádalattıń ekinshi talabı :
el, xalıq-ulusining aqsha -huqıqı teń támiyinlengen halda kisilerdi xızmetke belgilewde shaxstıń potencialı hám múmkinshiliklerinen kelip shıǵıw.
Ádalattıń úshinshi talabı :
barlıqtıń teń párawanlıǵın qorǵaw qılıw menen birge bul párawanlıqtı júzege keltiriw degi xızmeti hám huqıqına qaray hár bir insan óz úlesin alıwǵa múmkinshilik jaratıwdan ibarat.
Bul sıyaqlı dáwir hám turmıs tájiriybesinde tastıyıqlanǵan pikirler oradan segiz ásir shaması ótip, Prezident Islam Karimovning basshılıq iskerliginde ayriqsha tárzde ańlatpa tabıp atır. Buǵan isenim payda etiw ushın el basshısımizning lekciyalarınan birindegi bul nuo'taga dıqqat qilaylik:
“Mámleket jámiettiiń keskin qatlamlarǵa bóliniwine-asıp -tamaqtasıb ketken baylaru jarlı jarlılarǵa bolınıp ketiwge jol qo'ymasligi kerek”.
Bunnan sol juwmaq kelip shıǵadıki, hár túrli qing'ir jollar menen hádden tıs baylıq arttırıp ózin qoyarǵa jay tapolmay, “ toqlıqqa tenteklik” etetuǵın gey birewlerdiń jılawın tartıp qoyıw menen birge, hadal menat adamlarına múmkinshilik jaratıp beriw, olardı qollap quwatlaw, zárúr bolsa, xoshametlantirib barıw mámleket siyasatınıń zárúrli baǵdarlarına aynalǵan.
Ádalattıń ekinshi talabı retinde Prezident jámiyet rawajlanıwı jáne onıń siyasiy ortalıǵın belgilewde baslıq kadrlardı tańlaw hám olardı jay-jayına qoyıwǵa úlken áhmiyet beredi jáne bul máselege sheshiwshi ruwxıy -siyasiy faktor, túpkilikli islohatlarning súyenishi hám bas jóneltiriwshi kúshi, dep qaraydı :
“Xalıqtıń dardiga bıyparq qaraytuǵın, óz mápinen basqa zattı oylanbaytuǵın, menmen hám dámegóy basshılar mámleketimiz gúlleniwine, xalqımız párawanlıǵına tosıq bolıp atır. Endi olar menen mawasa etip bolmaydı. Bizge sonday basshılar kerek, tokı olar elim dep, jurtım dep quyıp -janıp, óz halovatlaridan keship miynet qilsinlar!
Barlıq buwınlarda insaplı, ar-namıslı, bilgir, tájiriybeli basshılar basshılıq etpes eken, ǵárezsiz mámleketimizdiń abıraysı, onıń mápi ushın mártlik, jankúyerlik menen islemes eken jumıslarımız ko'ngildagidek bolmaydı”.
Ádalatlı jámiyette xalıqtıń ertangi kunga isenimi hám qurılısshılıq jumisına xoshameti kúshli boladı. Sol sebepli de Prezidentimiz:
“Biz jaysha demokratiyalıq mámleket emes, bálki ádalatparvar demokratiyalıq mámleket qurıwǵa intilayapmiz. Ádillik ideyalarına umtılıw - xalqımız ruwxıy -psixik dúnyasına tán eń zárúrli nususiyat. Ádalatparvarlik ideyası pútkil ekonomikalıq hám ijimoiy munasábetler sistemasına sińip ketiwi, social kómeklashuv mehanizmida óz hákisin tabıwı kerek”, degen máseleni aktual wazıypa etip qoydı.
Intalı degende qandayda bir tarawdıń boyınsha uqıpın sanalı túrde sezgan, ózindegi qábiletti tolıq kórinetuǵın qılıw ushın qatańyat kórsete alatuǵın kisiler tushiniladi. Intalı adamlar kúsh-quwatın reyimsizdi hám kútiletuǵın nátiyjesine - maqsetine etedi, yaǵnıy bar boyınsha kórsetedi.
Olar ishda mártlik, shıdamlılıq, óz-ózin basqara alıw, baslamashılıq sıyaqlı hislat hám pazıyletlerge ıyelesedi, óz xatti-háreketlerine bárháma sın kózqarastan kóz menen qaraydılar, mudami alǵa qaray ıntıladılar, erisken nátiyjeleri menen hesh qashan sheklenip qalmaydılar. Intalı insanlar óz xızmetleri menen hátte birpara kamharakat úlken uqıp iyelerine qaraǵanda da jámiyetke payda etkazadilar
Belgilengen pazıyletler sáwlelengenlenbegen baslıq basshılıq lawazımına yamasa tanıs-bilis, yamasa aǵayın tuqımgershilik qánigesilik, yoyinki para berip erisken. Bul tekǵana mámlekettiń, bálki pútkil xalıqtıń turǵan -pitken kebiri bolıp tabıladı.
Ámeliyatda baslıq mádeniyatı anıq kórsetkishlerde óz ańlatpasın tabadı. Olardı tómendegi úsh gruppaǵa bolıw múmkin.