Topografiyalíq anatomiya páni boyínsha oqíw metodikalíq-kompleks

7-LEKCIYA. DESMURGIYA
LEKCIYA REJESI:
1. veterinariya xirurgiyasida desmurgiyaning áhmiyeti, baylamlar haqqında túsinik
2. Baylaw materialınıń xarakteristikası hám olardıń forması.
3. Baylamlardıń túrleri hám baylam texnikası.
4. Arnawlı baylamlar: karkaslı hám jelimli, olardı orınlaw texnikası.
5. Qimirlamaydigan yamasa immobilizasiyalashgan baylamlar: shinali, gipslı,
olardıń túrleri hám orınlaw texnikası.
Tayansh sózler: Desmurgiya, baylam, túp baylam, siyle, paxta, baylam formaları, jumsaq, qattı baylamlar, shina, gips, jelimli baylamlar.
Paydalanılǵan ádebiyatlar:
1. Operativ xirurgiya - X. K. Bahadırov, Ya. A. Axbutayev, B. D. Narziyev 1997.
2. Operativnaya xirurgiya - Magda I. I.- 1990.
3. Desmurgiya. A. P. Yurixin. 1983.
4. Perivyazochnaya. N. S. Timofeyev. 1987.
5. Gipsovaya texnika. N. A. Shitakova. 1987.
6. veterinarnaya desmurgiya. Andreyev. 1957.
7. A. David Weaver, Guy St Jean, Adrian Steiner “Bovine surgery and Lameness” USA, 2005

Desmurgiya - bul baylamlar haqqındaǵı táliymat bolıp, grekshe desmos - baylaw, ergon - orınlaw usılların, baylaw materialların qollaw formaların hám olardıń ózgeshelikin uyretedi.
Desmurgiya páni veterinariya xirurgiyasida úlken áhmiyetke iye. Sebebi tuwrı baylanısqan jara pataslıq, mikroblar hám sırtqı ortalıqtaǵı temperatura, ızǵarlıq taasirleniwlerinen hám qayta zaqım aliwdan saqlaydı. Bul bolsa Operaciya jaraların tezirek pıtıwına járdem beredi. Qollanıladı bolǵan tásirlerde bolsa olardı emlew ushın qollaw múmkin.
Hár bir baylam eki bólekten ibarat:
1. túp baylam yamasa jaranıńústine tikkeley qoyılatuǵın baylaw materialı. Bul sterillanǵan siyle, antiseptik eritpeler, surtpe yamasa maylı eritpeler hám sol sıyaqlılar sińdirilgen siyle bolıp tabıladı;
2. bekkemleytuǵın bólim, ol gewde betindegi baylam materialın (túp baylamdı) tutıp, bekkemlab turadı.
Túp baylam tómendegi maqsette isletiledi:
A) jaranı Mexanikalıq tásirlerden saqlaw;
B) qan, jara suyıqlıǵı hám irińdi suwırmaw, joqarılarǵa tartpaw ushın;
v) isik infiltratların bosatıp, olardı suwırılıwına járdem beriw ushın;
G) ekilemshi juǵımlılıqtan abaylaw ushın.
Barlıq baylamlar atqaratuǵın maqsetke kóre tómendegilerge bóliniwi múmkin: aseptik hám antiseptik; qurǵaqlay, maylı hám namli; qızituvchi hám sıpab alıwshı.
Baylamdı orınlaw ushın tómendegi talaplarǵa juwap beretuǵın material kerek: kapillyarlıq ózgesheligine iye bolǵan, gigroskopik (yaǵnıy namni jaqsı tartatuǵın) elastik, sapasın sterilizasiyada ózgertirmeytuǵın hám toqımalardı qıtıqlamaydigan.
Joqarıdaǵı talaplarǵa tómendegiler juwap beretuǵınlardan: siyle, paxta, lignin, cellofan.
Siyle - (tela) paxta sabaqlarınan to'qiladigan shúberek, eki túrge bólinedi: yog'sizlantirilgan, yaǵnıy aq hám yog'sizlantirilmagan, yaǵnıy sarı. Birinshisi suyıqlıqtı jaqsı shimiydi, bir saat ishinde 199, 7 %.
Paxta - (gossypium) paxta o'simligi tolasidan alınadı. Hár bir talshıǵı kapillar ózgeshelikine iye. Qayta islew usılına qaray eki túrge bólinedi: yog'sizlantirilgan (gigroskopik) aq paxta; yog'sizlantirilmagan sarı paxta.
Gigroskopik paxtanıń suyıqlıqtı sorıp alıwı bir saatta 287, 6 % ga teń. Ol qan hám ekssudatlarni sorıp alıw ushın isletiledi.
Sarı paxta bolsa ıssılıqtı jaqsı saqlaydı, sol sebepli onı isituvchi kompresslar hám ıssı oraw ushın isletiledi.
Lignin - aq reńdegi gewek qaǵaz. Suyıqlıqtı jaqsı sorıp alıw ózgeshelikine iye, úsh sutkada 650 % quraydı.
Cellofan - Hawanı hám ızǵarlıqtı ótkermeytuǵın sintetik material, kompress qılıw ushın isletiledi.
Joqarıda aytıp ótilgen baylaw materiallarınan tómendegi baylam formaların tayarlaw múmkin:
Kompress - tórtmuyush formasında iymeygen siyle, úlkenligi 25-100 sm2.
Salfetka - úlken razmerdagi kompress.
Kosinka - úshmúyeshlik formasındaǵı siyle yamasa basqa gezleme, uzınlıǵı 180 sm, bálentligi 65 sm.
Palaxmon (prasha) - keń lenta formasındaǵı bir bólek siyle yamasa materiyaning eki ushı ortasına jetkezilmay kesiledi.
Tampon- tórtmuyush siylega qoyılǵan paxtanı qanvert formasında jabıw.
Siyle turundasi - qırı ishkerige qaytqan uzın siyle, eni 5-7 sm, jaralardı drenaj qılıw ushın isletiledi.
Tańıw sıylesi - hámliksimon oralǵan uzın siyle yamasa basqa shúberek, standart tańıw sıylesi eni 10 sm, uzınlıǵı 7 metr.
Baylamlar tómendegi túrlerge bólinedi:
1. Jumsaq baylam (jelimli, kosinkali hám bintli).
2. Qattı baylamlar (shinali, karkas, kraxmal, gips) yaǵnıy isletiletuǵın materiallar boyınsha.
Baylamlar kórsetpe hám sırtqı kórinisler boyınsha da bólinedi. Olar kórsetpeler boyınsha tómendegilerge bólinedi:
1. Birinshi járdem baylam - jaralardı ekilemshi zaqım aliwdan hám juǵımlıqlardan saqlaydı.
2. Ótkermeytuǵın (okklyuzion) baylam - kókirek yamasa qarın boslig'idagi tesik jaralardan hawa, juǵımlıqlar hám shańnı ótkermaslik ushın qollanıladı. Ol úsh qatlamnan ibarat: birinshisi emulsiyali salfetka, ekinshisi paxta, úshinshisi ótkermeytuǵın material (cellofan).
3. Qurǵaq shimuvchi baylam - onıń wazıypası jaradan toqtawsız ajraladi`ǵan jara ekssudatini, juǵımlıqlardı hám ólik toqımalardı shimib aldılarr. Ol úsh qatlamnan ibarat: birinshisi shimuvchi qatlam - siyle salfetkalari, tamponlar; ekinshisi - qabıl etiwshi qatlam gigroskopik paxta (1 sm); úshinshisi qurituvchi qatlam ızǵarlıqtı sırtqı ortalıqqa bug'lantiradi - siyrek siyle.
4. Shimuvchi ızǵar baylam - suyıqlıqlardı tez waqıtta shimib (sug'irib) alıw ushın isletiledi. Birinshi qatlam to'zlarni gipertonik eritpeleri menen namlanadi (5-10 % Na CI hám qant, 20 % magniy sulfat) qalǵan qatlamları joqarıda aytılǵanday.
5. Qısıwshı baylam - haywanlar gewdesiniń málim bir bóleginde birdey basım payda etiw ushın isletiledi, mısalı qan toqtatıw ushın.
6. Qimirlatmaydigan baylam - qandayda bir-bir organdı háreketsiz halda saqlaw ushın isletiledi.
7. Isituvchi kompress - baylam jergilikli temperaturanı kóteredi. Tórt qatlamnan ibarat: ızǵar, ótkermeytuǵın, ıssı saqlaytuǵın hám bekkemleytuǵın.
Baylam formasına kóre tómendegilerge bólinedi:
A) Kosinkali baylamlar - haywanlar denesiniń barlıq jaylarına isletiw múmkin. Ashıq yamasa mártengen jaǵdayda.
B) Polaxmonsimon baylam - qattı, lekin úsh elastik materialdan yasaladi, organlardı qorshap turadı, ayaqlarda qollanıladı.
v) Bintli baylamlar - baylanısıw forması boyınsha tómendegilerge bólinedi: aylanba, o'rmalovchi, spiral, burama spiral, tasbaqasımon, Segiz tárizli (krest tárizli).
Jaqsılap tuwrı qoyılǵan tańıw sıylesi baylamı tómendegi talaplarǵa juwap beriwi shárt:
1. Gewdeniń kesel bólegin jabıwı;
2. Limfa, qan aylanıwın buzbawı;
3. Organ hám toqımalardıń funkciyasın buzbawı;
4. Haywan ushın qolay bolıwı.
Binttiń oralǵan bólegin oń qolda, bos ushın shep qolda ustap, shep tárepten ońǵa bintlanadi.
Arnawlı baylamlar - haywanlardıń denesindegi arnawlı jaylarında isletiledi. Olar tómendegilerge bólinedi:
Sımlı baylam - óziniń quramında qattı úskeneden ibarat (rezina trubkasi yamasa sım) túp baylamdı qimirlatmasdan ustaw ushın isletiledi, bilek, baltır oblastlarida, sekrew, bilezik buwınında, jawırın salasında.
Jelimli baylamlar - qandayda bir-bir jelim járdeminde haywanlar gewdesiniń barlıq jaylarına teri yamasa juniga jasırıw múmkin. Olar basqa baylamlarǵa salıstırǵanda qolay: texnikası ápiwayı, baylam materialı kem isletiledi, qan hám limfa aǵımına irkinish etpeydi, túp baylamdı almastırıw ososnlashadi. Onıń ushın tómendegi jelimler isletiledi:
A) kazein jelimi, markası SP-104, SP-105, 1 bólim jelim 1, 5 bólim suwda eritiladi. 15 kunge shekem saqlanadı.
B) kanifol - parafin jelimi - 55 bólim kanifol hám 45 bólim parafindan ibarat.
v) kollodiy - kolloksilina statyasın spirt hám efirdagi eritpesi. Jaranıń ústki bólegine surtiladi.
Bunnan tısqarı BF-6, kleol, plastubol jelimlerin isletiw múmkin. Olar tómendegi túrlerge bolındı: jabıqsimon, eki bólimli, úsh bólimli hám shnurlı.
Immobilizasiya baylamı.
Immobilizasiya - ziyanlanǵan taraw yamasa Gewdeniń qaysı bolıp tabıladı bir bóleginiń qiymıldawın jónge salıw qılıw hám tınısh jaǵday jaratıw bolıp tabıladı. Suyeklerdiń sınıwı, buwınlar, nervlerdiń zaqım aliwi, jumsaq toqımalar, úlken tamırlardıń keń kólemde jaralanıwı, úlken yuzaning quymaqtası hám ayaq-qolda ótkir isik jaryonlari (osteomiyelit) immobilizasiya etiwge bolǵan kórsetpeler bolıp tabıladı. Immobilizasiya ziyanlanǵan tarawdıń qimirlamaydigan bolıwın támiyinlep, awırıwdı azaytadı, jabıq sınıwdıń ashıq sınıwına aylanıwı hám jarada infeksiya rawajlanıwınıń aldın aladı. Olar eki túrge bólinedi: shinali hám gipslı baylamlar.
Shina baylamı - waqtınshalıq immobilizasiya qılıw ushın isletiledi. Shina qattı úskeneden ibarat (taxtasha, sım, fanera, karton hám basqalar) hám sonıń menen birge standart shinalarni isletiw múmkin (setkasimon, Kramer shinasi).
Uzaq waqıt immobilizasiya qılıw ushın gips baylamın qollaw múmkin. Gips - Ca2 SO4. N2O - tábiyattaǵı alebastr mineralınan alınadı, onı 130 -1400 de qızdırıw kerek hám ol gips jaǵdayına ótedi. Oǵan suw qosqanda ol tez qatadı. Gips baylamın orınlaw ushın tómendegiler kerek: gips, gipslangan tańıw sılesilar, paxta, shinalar, ıssı suw. Gips baylamın orınlawdan aldın haywanlarǵa narkoz, neyroleptiklar beriw yamasa jergilikli Awırıwsızlandırıw kerek. Sonnan keyin sınǵan, ziyanlanǵan toqımalardı óz anatomiyalıq jaǵdayına keltiriw kerek hám gipslangan tańıw sıylesi járdeminde Tómennen joqarıǵa gipslash kerek. Gips baylamı tómendegilerge bólinedi: jabıq, áyneksheli, kópir tárizli, bólimli. Bular toqımalardıń zaqım alıwına qaray qóyıladı. Qatıw procesi 5-10 minutadan keyin baslanadı, 1-2 saattan keyintqatadı hám 24 saattan keyin pútkilley qatadı.
Gipslı baylam úlken haywanlarda 5-6 hápte, maydalarında 3-4 hápteden keyin sheship alınadı.