Topografiyalíq anatomiya páni boyínsha oqíw metodikalíq-kompleks

5-LEKCIYA. XIRURGIYALIQ OPERACIYA ELEMENTLERI HÁM TOQÍMALARDÍ AJÍRATIW. QAN AĞÍWÍN TOQTATÍW.
LEKCIYA REJESI:

1. 
   Jumsaq toqımalardı (ajıratıw) kesiw (qaǵıyda hám usılları). Qolay kesim
   

(ajıratıw) haqqında túsinik. Ajıratıw túrleri: formasına, baǵdarına hám
tereńligine qaray.
2. Qan aǵıw túrleri hám olardıń xarakteristikası.
3. Qan aǵıwınıń aldın alıw hám onı waqtınsha toqtatıw.
4. Qan aǵıwın putkinley toqtatıw (mexanik, fizikalıq, ximiyalıq hám biologiyalıq)
usılları.
5. Toqımalardı birlestiriwdiń ulıwma principleri. Xirurgiyalıq tigis túrleri: uzlukli,
úzliksiz hám arnawlı.

Tayansh sózler: kesim, qatlamlarǵa ajıratıw, qolay kesim, kesim formaları, qan aǵıw túrleri, qan aǵıwdı toqtatıw, tigis, uzlukli, o'zluksiz, arnawlı.

Paydalanılǵan ádebiyatlar:
1. Operativ xirurgiya - X. K. Bahadırov, Ya. A. Axbutayev, B. D. Narziyev - 1997.
2. Operativnaya xirurgiya - Magda I. I.- 1990.
3. Teoriya i praktika xirurgicheskogo shva. A. N. Taplıqov. 1951.
4. Kratkiy kurs operativnoy xirurgii s tapograficheskoy anatomiyey.
V. N. Shevkunenko. 1951.
5. Operativnaya xirurgiya. N. X. Shomirzayev. 1982.
6. A. David Weaver, Guy St Jean, Adrian Steiner “Bovine surgery and Lameness” USA, 2005

Xirurgiyalıq Operaciyalardı orınlawda ush tiykarǵı element qollanıladı: toqımalardı ajıratıw, qan aǵıwın toqtatıw hám toqımalardı biriktiriw.

Toqımalardı ajıratıw operativ jaqınlawǵa hám Operaciyanı ótkeriw ushın isletiledi.
Kesiwge kórsetpe túrli rayon, sol sebepli onı orınlaw usılları da harxil. Ol eki usılda alıp barıladı: kesiw hám qatlamlarǵa ajıratıw. Kesiw jolı menen Operaciya aparıw teri, silekey hám seroz perdelerde, teri astı yamasa fasciya, aponevroz hám qalın muskullarda qollanıladı.
Tegis muskullar, toqıma aralıǵinda jaylasqan Patologiyalıq isiwlerde ótkeriletuǵın Operaciyalarda qatlamlarǵa ajıratıw usılı qollanıladı. Bul usılda nerv hám qan tamırlar zaqım aliwi jónge salıw etiledi. Lekin barlıq jaǵdaylarda toqıma hám pútkil organizmge ıqtıyatlılıq menen jaqınlaw kerek, Operaciya waqtında toqıma hám organlardıń funkciyaların tolıq saqlaw imqoniyati bolmasa, múmkin shekem kemrek zálellantirishga háreket qılıw kerek.
Xirurgiyalıq Operaciyalardı ótkeriwde sol jaǵday ushın qolay kesiw jolin tabıw áhmiyetli bolıp tabıladı. Olar tómendegi tiykarǵı dereklerge juwap beriwi kerek:
A) Sol Operaciyanı ótkeriw ushın olar keń hám qolay bolıwı kerek.
B) Jaranı hádden tıs ashılıwın aldın alıw kerek, sebebi tigis qoyıp yamasa ashıq halda emlewge ırkinish beredi.
v) Operaciya etiletuǵın orında qan aǵıwın hám innervatsiyani bo'zmaslik kerek.
G) Kesiletuǵın orından ótetuǵın úlken qan tamırları, nerv hám bózning shıǵıw jolların ziyanlantırmaw kerek (bunıń menen organlar funkciyası bo'zilishining aldı alınadı).
D) Jaraǵa tóplanǵan suyıqlıqtı uzaq waqıt dawamında aǵıwın támiyinlew.
Mısalı: teri keriliwshenligi sızıqlarınıń baǵdarın esaplab alıp deneniń jambas bólegi yamasa moynında vertikal hám qıya kesimler ratsional esaplanadı.
Tik kesimdi moyin hám deneniń dorzal hám ventral maydanında orta sagital sızıq boylap yamasa sonıń átirapında ótkeriw maqsetke muwapıq boladı.
Bas bólegindegi kesiwdi sonday aparıw kerek, júz nervi hám qulaq aldı so'lak bez jolların ziyanlantırmaw kerek.
Tuyaq bóleginde bolsa shaq payda bolıw procesin bo'zmaslikka háreket etip kesiw kerek. Kesiwden aldın onıń úlkenligin, formasın, baǵdarın anıq oyda sawlelendiriw kerek. Kesim uzınlıǵı Patologiyalıq processtiń úlkenligine hám onı toqımalar arasındaǵı tereńligine de baylanıslı, yaǵnıy Operaciya etiletuǵın organ qanshellilik tereń jaylasqan bolsa, teri toqımasınıń kesimi sonsha uzın boladı. Kesiwge kirisiwden aldın mudamı kesim ótkeriw qaǵıydasın este tutıw zárúr: kesim kerekligicha úlken hám múmkin shekem kishi bolıwı kerek.
Kesim forması - kóbinese tuwrı sızıqlı, urshıqsimon hám quroqsimon kesimler qollanıladı.
Tuwrı sızıqlı kesim ótkeriw texnikası ápiwayı hám jaranıń pıtıwına jaqsı tásir kórsetedi.
Urshıqsimon kesim Operaciya etiletuǵın orında teriniń artıqmashlıǵında, jaralar, o'smalarni kesiwde qollanıladı.
Ekssudatlarning jaqsı aǵıwın támiyinlew hám tereń jaylasqan toqımalarǵa keń jol ashıw maqsetinde túrli forma daǵı quroqsimon kesim isletiledi: múyeshsimon, taqasimon, T-simon, krest formasında.
Kesim baǵdarında - teri qatlamı, jún ósiw baǵdarı menen hám tereń jaylasqan nerv-tamır talshıqların itıbarǵa alınıwı kerek.
Bos hám qattı toqımalardı ajıratıw ushın túrli ásbaplar qollanıladı: qayshı, pıshqı, qısqıshlar, trepanlar.
Kesiw hámme waqıt qan tamırlarınıń zaqım alıwına alıp keledi hám nátiyjede qan aǵıwı gúzetiledi.
Qan aǵıwınıń kelip shıǵıw sebeplerine kóre tómendegilerge bólinedi: arterial -qirmiz reńde qan pulsasiyalovchi aǵıs menen shıǵadı. Bul jaǵdaylarda tezlikte ótkir anemiya payda boladı. venoz-qan aste menen aǵıp shıǵadı hám qıp-qızıl reńga iye boladı, bunda qan aǵımında pulsasiya bolmaydı. Kapillar-jara maydanınan bir tegisde qan oqadi. Parenximatoz-parenximali organlar jaralanganda oqadi, kóp hám aralas qan ketiwi gúzetiledi.
Klinikalıq kórinislerdi esapqa alıp qan ketiwi:
a) sırtqı; b) ishkilerge bólinedi.
Sırtqı qan ketiwde qan sırtqı ortalıqqa aǵıp shıǵadı. Qan deneniń qandayda bir boslıǵına (plevra, qarın hám basqalar) yamasa gewek organǵa oqsa ishki qan ketiw dep ataladı.
Qan ketiwdiń payda bolıw waqıtına kóre tómendegi túrlerge parıq etedi:
A) Zaqım aliw, travma júz bolıwı menen baslanıwshı baslanǵısh qan ketiw.
B) Erte ekilemshi qan ketiw. Bul jaradar bolǵan birinshi saat yamasa sutkalarda payda boladı.
v) Jarada infeksiya rawajlanǵan túrli múddette vujudga keliwshi keshikkan ekilemshi qan ketiw. Bunday qan ketiwler jaralanǵan tamırdaǵı trombning irińli dárz ketiwi, erroziya, tamır diywalidıń isik procesi nátiyjesinde dárz ketiwi menen baylanıslı boladı.
Xirurgiyalıq Operaciyalar ótkeriw waqtında qan aǵıwınıń aldın alıw úlken áhmiyetke iye. Onıń ushın pútkil organizmge hám jergilikli tásir etiwshi qan toqtatuvchi elementlardı isletiw kerek.
Qandıń jibisik ózgeshelikin asırıw ushın Operaciyadan aldın qan qoyıw usınıs etiledi: iri haywanlarǵa 500-1000 ml, maydalarına bolsa 300 ml. qan tamırlardıń diywalına tásir etiwshi 10 % kalsiy xlorid, iri haywanlrga 30 -40 ml, maydlariga 2-4 ml. Qan ketiwin mayda hám orta tamırlarda óz-ózinen toqtatıw múmkin, yaǵnıy tromb payda etiw arqalı.
Qan ketiwiniń waqtınsha hám putkinley toqtatılıwı parıq etedi.
Qan ketiwin waqtınsha toqtatıw usıllarına tómendegiler kiredi: qisuvchi baylam (povyazka) qoyıw, tampon yamasa barmaq, qol járdeminde basıw, gemostatik pinsetlar járdeminde qısıw, jgut qoyıw. Sonnan keyin qan aǵıwın putkinley toqtatıwǵa kirisik kerek. Qan aǵıwın putkinley toqtatuvchi barlıq usıllardı 4 gruppaǵa bolıw múmkin: mexanik, fizikalıq, ximiyalıq hám biologiyalıq.
Mexanikalıq usıl - qan ketiwin Mexanikalıq toqtatıw usıllarına tamırdı jarada yamasa odan joqarıda baylaw, tamır tigisi qoyıw, baylam hám tamponadalar kiredi, tamırdıń ushın qan toqtatuvchi qısqısh menen buraw jolı menen qan ketiwdi toqtatıwdıń Mexanikalıq usıllarınan biri bolıp tabıladı. Qan toqtatuvchi tamponlarni 48 saattan keyin alıp taslaw usınıs etiledi.
Fizikalıq usılı - bul usıl suwıqtı hám ıssılıqtı qollawǵa tiykarlanǵan. Yaǵnıy tómen temperaturanıń tamırlar spazmasini (tarayıwın) payda etiwine, joqarı temperatura bolsa beloklardı koagulyasiya etiwge hám qan uyıwın tezletiwge tiykarlanǵan. Onıń ushın suwıq suw, qar, mo'z, qızdırılǵan temir, ıssı 55-600 C suw isletiledi.
Ximiyalıq usılı - bul usılda tamırlardıń taraytırıwshı hám qan uyıwın asırıwshı preparatlar qollanıladı. Olarǵa tómendegiler kiredi: 3 % li vodorod qıshqılı, 1:1000 adrenalin suyıqlıǵı, efidrin teri astına atlarǵa hám I. Sh. M larga 0,05-0,5 g, iytlerge 0, 01-0,05 g, jergilikli 2-5 %; Ergetin 10 % suyıqlıq teri astına atlarǵa 5-10 ml, iytlerge 0,5-1 ml; vitamin K (vikasol) Y. Sh. X. 0, 1-0,3 gr, iytlerge 0,01-0,03 gr muskul arasına; 10 % kalsiy xlorid iri haywanlarǵa 30-40 ml, mayda haywanlarǵa 2-4 ml vena qan tamırına.
Biologiyalıq usıl - qandıń jibisik ózgeshelikin asıratuǵın elementler isletiledi. Olardı bir neshe gruppalarǵa bolıw múmkin:
1. Qanap atırǵan yarani haywan toqımaları menen tamponada (sharbı, muskul, may kletkası, fasciya) qılıw.
2. Qan, jańa plazma, zardap qoyıw.
3. vitaminlar jiberiw.
4. Qannan tayarlanǵan elementlardı jergilikli isletiw.
Mısalı: Atlardıń sarısuwın teri astına 100-150 ml, vena tamırına 80 ml jiberiw múmkin; qan qoyıw muǵdarı atlarǵa 400-500 ml, iytlerge 40 -50 ml. Operaciya sońǵında jaralardı tez pıtıwı ushın hám de sırtqı ortalıq taasirleniwlerin kemeytiw maqsetinde toqımalar biriktiriladi.