Topografiyalíq anatomiya páni boyínsha oqíw metodikalíq-kompleks

2-LEKCIYA. XIRURGIYALIQ INFEKSIYA TO'G'RISIDA TUSHUNCHA.
LEKCIYA REJESI:
1. Qol terisining dúzilisi hám biologiyalıq qásiyetleri tuwrısında qısqasha maǵlıwmat.
2. Qoldı Operaciyaǵa tayarlaw tiykarları Mexanikalıq tazalaw, ximiyalıq dezinfeksiya hám qotirish. Xirurgiyalıq qolǵaplardı qollaw.
3. Operaciya maydanshasın tayarlaw tiykarları hám silekey perdelerdi dezinfeksiyasi.
4. Haywanlardı Operaciyaǵa tayarlaw hám islep shıǵarıw sharayatında Xirurgiyalıq jumıstı shólkemlestiriw.

Tayansh sózler: epidermik, derma, dezinfeksiya, qotirish, qolǵap, Operaciya maydanshası, silekey perde, organizm, operatsion bólme.

Paydalanılǵan ádebiyatlar:
1. Operativ xirurgiya - X. K. Bahadırov, Ya. O. Axbutayev, B. D. Narziyev.-1997.
2. Operativnaya xirurgiya - I. I. Magda i dr.- 1990.
3. A. David Weaver, Guy St Jean, Adrian Steiner “Bovine surgery and Lameness” USA, 2005
4. Operativnaya xirurgiya s osnovami tapograficheskoy anatomii domashnix jivotnix Magda I. I., Itqin B. Z., voronin I. I. 1979 g.
5. Xirurgicheskiye operasii ol krupnogo rogatogo skota. Kuznesov T. S., 1979 g.

Kóp tekseriwlerge tıykarlanıp sol zat anıqlandiki, adam terisi mudam mikroorganizmlar dáregi bolıp keledi. Olar tiykarınan terinde jaylasqan tegis emeslikler, jıyrıqlar, teri hám may bózi, túkler piyazchalarida jaylasadı. Terini maydanı epidermis qabatı menen oralǵan, ol áhmiyetli hám quramalı bolıp, dene hám tiykarǵı terini sırtqı ortalıqtan qorǵaw etedi. Epidermis qatlamı mudami nobud bolıp taǵı jańalanıp turadı.

Keyingi qatlam teri hasası yamasa shın teri derma, ol biriktiruvchi toqımadan payda bolǵan, onda teri bózi (may hám ter) qan, limfa tamırlar, nerv talshıqları, receptorlar hám túklerdi túbiri jaylasadı.
Odan keyin astı qabatı jaylasqan, ol siyrek biriktiruvchi toqımadan to'zilgan, terini sırtqı qabatı may menen oralǵan, ol triglitserin hám may kislotaları qospasınan shólkemlesken. Ol epidermisni qurǵaq hawada qurıwdan, ızǵarlıqta bolsa maserasiyadan saqlaydı, sol sebepli normal jaǵdayda qoldıń terisi elastik hám infeksiyaǵa qarsı bekkem boladı, Teriniń mayı, may bózidan islep shiǵarıladı, olar ásirese qoldıń kaftini arqa tárepinen kóbirek jaylasqan. Ter bózi - terdi islep shıǵaradı ol menen organizmden kereksiz elementler shiǵarıladı, onı mudamı islep shıǵarılıwı terini ızǵarlıǵın hám jumsaqlıǵın saqlap turadı. Olar ásirese alaqanda kóp jaylasqan 1 smda 1000 ge shekem hám bir sutkada 65 tap 800 g ter islep shıǵaradı.
Mikroblar tek teri maydanında emes, bálki may hám ter bózi jollarında da jaylasadı, olar ishinde 10 % patogen bolıwı múmkin. Tekseriwlerge kóre adam qolınıń terisida mudamı júdá kóp muǵdarda mikroorganizmlar qollanıladı, tiykarınan olar terini tegis emesliklerinde, tırnaq astı boslig’inda jaylasadı.
Mikroblar ásirese veterinariya vrachlarni qolında qo'p muǵdarda boladı, sebebi olar haywanlar menen isleydi. Mikroblardı muǵdarı elastikligin, tegisligin joǵatǵan, ziyanlanǵan terinde kóbeyedi. Sol sebepli xirurglar hám vrachlar qoldıń terisiga itibar berip júriwi kerek, egerde elastikligi, jumsaqlıǵı joǵalsa Tushnov suyıqlıǵın jaǵıw kerek, quramı: kastor mayı - 5, 0, gliserin - 20, 0, etil spirti - 75, 0 yamasa qolǵa surtiladigan qandayda bir bir malham surtiladi. 1885 jılda Kamlel xirurglar arasında birinshi ret qoldı Operaciyadan aldın juwıw shárt ekenligin usınıs etdi. Sonnan keyin pánler rawajlanıwına tıykarlanıp jańa usıllar islep shıǵıldı hám Xirurgiyalıq ámeliyatqa nátiyjeni ámelde qollanıw etildi.
Qoldı tayarlaw usıllarınıń tiykarında úsh basqısh jatadı:
1) Mexanikalıq tazalaw
2) ximiyalıq dezinfeksiya
3) terini qotirish
Mexanikalıq tazalaw - teri maydanında bóleklengen epidermisni, mikroblardı hám tırnaq astı boslıǵınan pataslıqlardı joq etiwge qaratılǵan. Onı ótkeriw ushın shyetka, jıllı suw hám súlgi kerek.
S. I. Spasokukoskiy hám I. T. Kochergin (1928) sabındı ornına 0, 5 % li báńtir spirtin suwdaǵı eritpesinen paydalanıwdı usınıs etediler.
Bul eritpe terini áp-áneydey hám tereń yog'sizlantiradi. Qoldı juwılıwı tirsekten baslanıp barmaq úshlerinde tamamlanadı, steril súlgi menen qurǵatıwı barmaq úshlerinen tap tirsekge shekem alıp barıladı.
Ximiyalıq dezinfeksiya - bunda bakterisid ayrıqshalıqlarǵa iye bolǵan ximiyalıq eritpeler qollanıladı, bularǵa 70 spirt, 1:2000 kaliy silti , 3% rux sulfati, 0, 1% sulema hám basqalar. Eritpeler juwılǵan qol terisidagi qalǵan mikrob hám bakteriyalardı joq etiwge járdem beredi, bunıń menen teri steril jaǵdayına jaqınlasadı.
Lekin bul eritpeler ter hám may bózi jollarında qollanıladı bolǵan mikroblarǵa tásir etpeydi. Olardı terini maydanına waqtınsha chiqmasligini aldın alıw maqsetinde terini qatırıw usınıs etiledi. Qatırıw nátiyjesinde qol terisining maydan bólegi zichlanadi, bul bolsa bez sekretini shıǵıwın aldın aladı. Onıń ushın tómendegi eritpeler qollanıladı: 96 spirt, 5% teńin, 1:1000 yodni spirt degi eritpesi hám basqalar. Olar tamponlar járdeminde terige surtiladi, ásirese barmaq úshlerine itibar beriledi.
Házirgi waqıtqa shekem málim bolǵan qoldı tazalaw usılları mutloq sterillikni támiyinlamaydi. Usınıń sebepinen 1891 jılda amerikalıq xirurg Xolsted Operaciya ótkeriw waqtında rezina qolǵaplardı kiyiwdi usınıs etdi. Rezinadan jasalǵan qolǵaplardı isletiliwi Operaciya etiwshiniń qolın tolıq sterilligini támiyinlewge imkan beredi.
Operaciya waqtında qolǵaplardıń jırtılıwı múmkinligin názerde tutıp, olardı kiyiwden aldın joqarıda bayanlaingan usıllarınan biri boyınsha qoldı puqta tazalaw kerek. Qolǵaplardı sterillash hám paydalanıwında tómendegilerge itibar qılıw kerek:
1. Ishine hám sırtına talk sepib avtoklavda sterillanadi.
2. Qolǵaplar 15 minuta dawamında suwda siylega qorshap qaynatiladi.
3. Qolǵaplardı kiygandan keyin olardı spirt menen súrtiw kerek.
4. Operaciya waqtında qolǵaplardı pútkilligin dıqqat menen gúzeTIS hám jırtilganda tez almastırıw kerek.
Xirurgiyalıq Operaciya ótkeriwden aldın Operaciya maydanshasın tayarlaw úlken áhmiyetke iye, sebebi haywan terisida hám teriniń ústki qabatında hámme waqıt pataslıqlar, kóp muǵdarda mikroblar qollanıladı, tayarlanmagan Operaciya maydanshası arqalı Operaciya ótkeriw waqtında jaraǵa pataslıqlar, mikroblar túsip isik processni rawajlantıradı. Operaciya maydanshasın tayarlaw tórt basqıshdan ibarat: terini ústki qabatın (junni, tukni) ni alıw, Mexanikalıq tazalaw hám yog'sizlantirish, ximiyalıq dezinfeksiya hám qotirish, maydanshanı shegaralaw. Operaciya etiletuǵın orındaǵı jún, túkler qayshı járdeminde qırqıladı yamasa ústi pıshqı járdeminde qirib alınadı, aqırǵısı jaqsı tazalanıwdı támiyinleydi. Junni túsiriw ushın depilyatorlardan paydalanıwı múmkin. Bul júdá kerekli ilaj, sebebi jún menen birge shań, pataslıqlar, kóp muǵdardaǵı mikroorganizmlar alıp taslanadı. Operaciyadan bir sutka yamasa 12 saat aldın haywandı Operaciya etiletuǵın ornı ıssı suw, sabın hám shyetkalar járdeminde juwıladı. Ásirese shat, quyrıq, san, jınıslıq organlar, urıqlıq qapshıǵı átirapı dıqqat menen juwıladı, sebebi olar oǵırı pataslanǵan boladı. Tuyaqlarda ótkeriletuǵın Operaciyalarda juwıwdan tısqarı 2% kreolin eritpesinde vanna etiledi. Asıǵıslıq menen atqarılıp atırǵan Operaciyalarda pataslanǵan maydansha 0, 5-1% li báńtir spirt eritpesi járdeminde tazalanıp efir menen yog'sizlantiriladi.
Operaciya maydanshasın dezinfeksiya hám qatırıw maqsetinde, bakterisid hám qatırıw qásiyetlerine iye bolǵan ximiyalıq eritpelerden paydalanıw usınıs etiledi. Bularǵa tómendegiler kiredi: 5-10 % li yodning spirt degi eritpesi, 5% teńin, 5% pikrin kislotası, 10% kaliy permanganat, 1% jasıl brilliant, Ayatin, Asepur, Septoneks, 960 spirt, Boxers suyıqlıǵı (Formalın 5, 0 eozin 0, 05 spirt - 95, 0). Eritpeler Operaciya maydanshası chotga qaray sheńber formasında háreket etip surtiladi. Tek irińli oshaqlardı jarıqta; shetten orayǵa qaray surtiladi.
Terini tayarlanmagan orınlardan Operaciya maydanshasına pataslıqlardı túsiwinini aldın alıw maqsetinde ol prostınyalar, salfetkalar járdeminde shegaralanadı (kesteden mısallar).
Silekey perdeler menen oralǵan organlarda Operaciya ótkeriw waqtında olardı tayarlawǵa úlken áhmiyet beriw kerek. Kózdiń silekey perdesi ushın - 0, 1% etakridin laktat, 3% barat kislotası 2% protolgal.
Awız hám murın boslig'ini juwıw ushın joqarıdaǵı eritpelerden tısqarı 0, 1 % li kaliy permanganat, qın boslig'i 1% li sút kislotası, 1:1000 etakridin laktat, 2% lizol, jınıslıq erinlerge 3% yad eritpesi surtiladi.
Tuwrı ishek tezekten bosatilgandan keyin 1% kaliy permanganat, 2% lizol eritpeleri menen juwıladı, tesik átirapına yad surtiladi.
Haywandı Operaciyaǵa tayarlaw úlken áhmiyetke iye, sebebi Operaciyanı nátiyjesi soǵan baylanıslı. Operaciyadan aldın haywandı turmıslıq áhmiyetli bolǵan organlardı jumıs iskerligi tekseriledi: júrek, ókpe, bawır hám búyrektiń, olardıń funkciyasın ózgerislerin waqıtında anıqlap tuwrı ilajlar to'zib jónge salıw qılıw múmkin, tekseriw waqtında infeksion keselliklerdi biykar etiw kerek. Operaciya rejeli túrde alıp barılsa haywan 12-24 saatlı yarım dietada saqlanadı. Anıqlanǵan kesellikti emlew kerek.