Topografiyalíq anatomiya páni boyínsha oqíw metodikalíq-kompleks

4-LEKCIYA. ANESTEZIOLOGIYA. ULÍWMA HÁM JERGILIKLI AWÍRÍWSÍZLANDÍRÍW.
LEKCIYA REJESI:

1. 
   Haywanlardı Operaciya qılıwda awırıwsızlandırıwning áhmiyeti, awırıwdıń
   

organizmge tásiri.
2. Awırıwsızlandırıw tariyxınan qısqasha maǵlıwmat.
3. Narkoz túsinigin anıqlaw hám onı qollaw yamasa qollamawka kórsetpe.
4. Narkozning klassifikasiyasi hám narkotik elementlardı jiberiw usılları.
5. Haywanlardı narkozga tayarlaw hám onıń keshiwi.
6. Hár túrlı haywan túrlerinde narkozning qollanılıwı.
Tayansh sózler: Anesteziologiya, anesteziya, analgeziya, awırıw, narkoz, neyroleptanalgeziya, narkoz tásirleri.

Paydalanılǵan ádebiyatlar:
1. Operativ xirurgiya - X. K. Bahadırov, Y. A. Axbutayev, B. D. Narziyev -
1997.
2. Operativnaya xirurgiya - Magda I. I. hám basqalar - 1990.
3. Barba s bolyu ili chelovek hám operasionnom stole. v. Y. Ostrovskiy. 1983.
4. Xirurgiya bez chudes - v. v. Kovanov - 1981.
5. Eksperiment v xirurgii. v. v. Gewekov. 1989.
6. Elektronarkoz v xirurgii. M. I. Kózin i drugiye. 1966.
7. A. David Weaver, Guy St Jean, Adrian Steiner “Bovine surgery and Lameness” USA, 2005

Anesteziologiya - an-biykar etiw, aestesis-sezim, logos-pán Awırıwsızlandırıw tuwrısındaǵı fan bolıp tabıladı.
I. Awırıw - bul kletka hám toqımalardı yemiruvchi oǵada kúshli tásirinlerge qarsı organizmde juwapan júz beretuǵın ayriqsha fiziologikalıq process, organizmdi qorǵaw reaksiyası bolıp tabıladı. Awırıwdı seziw qawip-xaterden saqlanıw ilajların kóriw hám onı jónge salıw qılıw ushın járdem beredi. Awırıw pútkil organizm yamasa organlar funkciyasınıń bo'zilganligi haqqında, kesellik tuwrısında eskertedi. «Awırıw - den sawlıqtıń qaraqshı iti» der edi áyyemgi grekte.
Og'rituvchi tásirotga juwapan organizmde bir qansha ózgerisler (vegetativ reaksiyalar) júz beredi: qan tamırlar torayadi, qan basımı kóteriledi, qandıń jibisik ózgesheligi asadı, qan daǵı qant muǵdarı kúsheyedi, dem alıw tezlesedi hám ırǵaqı buz'ladı. As qazan -ishek traktı beziniń shira óndirisi tormozlanadı. Og'rituvchi tásirotni sezetuǵın reseptorlar anıqlanǵan, olar arqalı awırıw, talamus, gipotalamus hám retiqo'lyar formasıyasiga beriledi. Bul jerde awırıwqa juwap beriw hádiysesi júzege keledi hám organizmdi zıyanlı tásirotlardan saqlawshı qurallar birinshi ret saparbar etiledi.
Mıy yarım sharınıń qabıǵı hám qabıq astı baylanıs jolları arqalı impulslar mıy qabıǵına beriledi, bul jerde awırıw sezimsiniń sapası hám oǵan juwap beriw hádiysesiniń talay jetilisken mexanizmleri qáliplesedi. Awırıwqa juwap beriwde túrli fiziologikalıq hádiyselerdi keltirip shıǵaratuǵın nerv sistemasınıń vegetativ bólimi qatnasadı. Simpato-adrenal sistema kúsheyip gistamin hám asetilxolin elementları kóp muǵdarda jıynaladı. Bular hámmesi awırıw tásirin kúshaytadı hám saqlap turadı. Awırıw hádden tıs kúshli bolsa, shok júz beriwi múmkin.
Awırıw uzoqt waqıt tásir etkende, haywanlardıń ónimdarlıǵın kesqin pasaytiradi; siyirlarda suttiń azayıwı, baǵılatuǵın mallardı tiri salmaǵınıń sezilerli tómenlewine alıp keledi. Kúshli awırıw qozǵawtıwshı kesellikler haywanlarǵa úlken zálel hám vet. vrachlarga uwayım keltiredi. Sol sebepli awırıwdı joytıw yamasa kemeytiw usılların axtarib tabıw zárúr.
Xirurgiyalıq Operaciyalarda awırıwsızlandırıwni qollaw úlken áhmiyetke iye boladı.
Awırıwdı jónge salıw qılıw Operaciya orınlaw shárt-shárayatların kesqin ózgertiredi: haywanlardı tınıshlantirib, háreketsizlantirib qóyadı, bunıń menen Operaciyanı alıp barılıwı ushın jaqsı sharayat jaratadı, xirurg bolsa toqımalarda tınısh hám jaqsı jumıs aparıwı múmkin.
Awırıwdı joytıw yamasa tómenletiw ushın házirgi waqıtta awırıwsızlandırıwning 2 tiykarǵı usılı qollanıladı: narkoz hám jergilikli anesteziya. Bunnan tısqarı awırıwsızlandırıwning taǵı bir túri bar, ol neyroleptanalgeziya dep ataladı. Bul bedorlik da, uyqı da, narkoz da bolmaǵan bólek bir jaǵday bolıp, es-hushi saqlanǵan, lekin tómen awırıw sezimsin joǵalıp ketiwi hám átiraptaǵı bolıp atırǵan hádiyselerge kemsalıyqalıq payda bolıwı menen xarakterlenedi. Neyroleptanalgeziya usılı, neyroleptik hám analgetik elementlardı birgelikte isletiw menen ańlatpalanadı, bunda awırıw seziwsheńlıq hám háreket joǵaladı. Sol sebepli onı haywanlar organizmin narkozga tayarlaw ushın qollaw múmkin. Bunda:
a) narkozni jiberiliwi hám keshiw ańsatlashadi;
b) narkotik elementlardı unamsız tásiri joǵaladı;
v) qáwipli vegetativ reflekslar azayadı yamasa joǵaladı.
Neyroleptanalgeziya (premidikatsiya) ótkeriw ushın tómendegi farmakologik elementlerden paydalanıw múmkin:
1. Sedativ elementler - aminazin, kombilen.
2. vagolitik elementler - atropin sulfat.
3. Analgetik elementler - morfin.
4. Uxlatuvchi elementler - barbituratlar.
5. Miorelaksantlar - rampun, rometar.
6. Antigistamin elementler - dimedrol.
Premidikasiya - bul haywandı narkozga farmakologik tayarlaw.
II. Awırıwsızlandırıw tariyxı. Awırıwsızlandırıwshı qurallar haqqındaǵı dáslepki maǵlıwmatlar Egipet qoljazbalarında keltirilgen. Maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda 350 jılı Aspirt, Pelagoniy atlardı Awırıwsızlandırıw ushın sikuta-Hind báńi, afyun qollaǵan.
X asirde (980-1097) jasaǵan Abu Ali Ibn Sino Awırıwsızlandırıw ushın Operaciya waqtında suwıq tásirinen paydalanǵan.
Ruini 1550 jılda birinshi ret atlarda narkoz ótkeriw texnikasın hám muǵdarı tuwrısında tolıǵınsha maǵlıwmat bergen.
XvII ásirdiń ortalarında Uren (1657) hám (1667) haywanlardıń vena qan tamırlarına afyunni infuziya etiwgen.
X. Devi 1799 jılda azot (I)-oksidin nátiyjeni ámelde qollanıw etdi. 1844 jılda tıs vrachi G. Uels anesteziyalovchi element retinde usınıs etdi. 1846 jılda Morton sol maqsette efir isletip kórdi. Efir narkozi menen birinshi ret jaq astı o'smasini alıp taslaw Operaciyasın Uorren 1846 jıl 16 oktyabrde atqardı. Sol waqıtta Dj. Simpson xloroformni Awırıwsızlandırıw ózgeshelikin anıqladi. Bule bolsa 1847 jılda onı itda hám atlarda qolladı. 1832 jılda Libig xloralgidratni jańalıq ashtı. voronsov bolsa onı atlarda narkoz ótkeriw ushın qolladı. Nen 1860 jılda Braziliyada ósetuǵın kola putası bargidan kokoin alkoloidini ajıratıp alıwǵa eristi. 1905 jılda Eyngorn - novokainni jańalıq ashtı, bul bolsa jergilikli awırıwsızlandırıwni keń qollawǵa jol ashıp berdi.
Aqırǵı jıllarda mámleketimizde awırıwsızlandırıwning jańa usılı - elektronarkoz islep shıǵıldı hám qollanılıp atır.
III. Narkoz - (grekshe Narcosis) janı ketip qalǵan bolıw, esinkirew mánisin ańlatadı. Narkotik elementler tásirinde oraylıq nerv sistemasınıń tormozlanıwı menen baylanıslı bolǵan bexushlik, sezimdiń joǵalıp ketiwi, háreketsizlanishi, shártli hám ayırım shártsiz reflekslarning joǵalıp ketiwine ulıwma Awırıwsızlandırıw yamasa narkoz deyiw múmkin. Narkozda organizmniń seziwsheńligi joǵaladı, skelet muskulları bosanıwadı, reflekslar joǵaladı, lekin uzınchoq miyada jaylasqan turmıslıq áhmiyetli oraylar, yaǵnıy dem alıw, júrek-tamır sisteması, tegis muskulatura iskerligi saqlanadı.
Narkotik elementlardıń muǵdarın normaınan asırıw sol oraylardıń iskerligin joǵatıp, haywanlardı ólimge alıp keliwi múmkin. Haywanlar organizminiń ulıwma qanaatlanǵan jaǵdayı narkoz etiwge kórsetpe bolıwı múmkin, ásirese qarın hám tos boslig’inda jaylasqan organlardı Operaciya qılıwda isletiledi. Tómendegi kesellik hám jaǵdaylarda narkozni absolyut qollamaw kerek: júrek-tamır sistemasında, dem alıw shólkemlerinde, bawırda, búyrekte qandayda bir kesellik bolǵanda, element almasınıwınıń bo'zilishida, kaxeksiya hám anemiyaning salmaqli basqıshlarında. Ǵarrı hám buwaz haywanlarda júzeki narkoz menen jergilikli Awırıwsızlandırıw qollanıladı. Bazi-bip elementlardıń (xloroform, efir) ayriqsha qásiyetlerin da inabatqa alıw kerek. Mısalı, góshga iyis beriwin. Sol sebepli Operaciya qılıw tabıslı nátiyje beriwine isenim bolmasa bunday narkotik elementler qollanilmaydi.
Iv. Narkoz tereń yamasa júzeki bolıwı múmkin. Narkotik elementlardı organizmge jiberiw jollarına kóre narkoz tómendegilerge bólinedi: ingalyatsion narkoz - nápes jolları arqalı, noingalyatsion basqa jollar arqalı jiberiledi.
Ingalyatsion narkozda efir, xloroform, azot (I) oksid, ftorotan, trilen, siklopropan hám basqalar nápes jolları arqalı jónetiledi.
Noingalyatsion narkozda suyıq narkotik elementler venaǵa, tuwrı ishekke, bulshıq et arasına, teri astına jiberiledi yamasa ishiriladi: alkogol, geksanal, tiopental-natriy, xloralgidrat, narkolan, propanadid, predion, ketamin, natriy oksibutirat.
Eger bir narkotik element jiberilse (mısalı, efir) - taza narkoz, eger bir waqıtta eki qıylı yamasa bir neshe qıylı narkotik elementler jiberilse - aralas narkoz dep ataladı. Eger narkoz aldın bir narkotik element menen baslanıp ekinshi element menen dawam ettirilse uyqaslasqan narkoz deyildi. Ol ózi kirgizetuǵın hám badis-narkoz túrlerine bólinedi.
Egerde júzeki narkozdan keyin jergilikli Awırıwsızlandırıw statyası jiberilse birikpelashgan narkoz dep ataladı.
v. Haywanlardı narkozga tayarlaw úlken áhmiyetke iye. Onıń ushın olardı 18-24 saatlı ash diyetada saqlaw kerek. Ásirese as qazan -ishek sistemasında ótkerilip atırǵan Operaciyalar waqtında. Etxo'r haywanlarda as qazandı tazalaw ushın apomorfin járdeminde jasalma qusıw shaqırıw múmkin.
Iri haywanlardıń tuwrı ishegin tezekten hám sidik qovug'ini sidikten tazalaw (bosaTIS) usınıs etiledi. Haywanlarda narkoz ótkeriwden aldın premidikasiya qılıw kerek. Narkoz ótkeriw waqtında tómendegi ásbaplar isletiledi: Ingalyacia narkoz ótkeriw ushın nıqaplar, tóbeizgichlar, shprislar, iyneler, til tutgichi. Ingalyacia narkozni jiberiw 4 usıl járdeminde ámelge asıriladı: ashıq, yarım ashıq, yarım jabıq, jabıq. Efir narkozining ótiwi klinikalıq tárepinen tórt basqıshda keshedi:
1 basqısh (analgeziya basqıshı) júdá qısqa waqıt 13-14 minuta dawam etedi. Haywanlardıń tınıshsızlanıwı belgilengenler etiledi, awırıw hám basqa sezimler tomenlegen, dem alıwı tereń, kóz qorachig'i keńeygen boladı.
2 basqısh (qozǵalıw yamasa sabırsızlıq basqıshı) haywanlar tınıshsızlanadı, dem alıw tezlashgan, kóz qorachig'i keńeygen, muskullar tonusı kúshaygan boladı.
3 basqısh (xirurgik, tolerant basqıshı) tórt fazaǵa ajratıladı:
I faza - haywanlar tegis hám tereń nápes aladı, qarashıqları torayadi, muskullar tonusı tomenlegen boladı.
II faza - muskullar birotala bosagan, qarashıq toraygan, kóz refleksi joq, dem alıwı tereń.
III faza - barlıq reflekslar joǵalǵan, dem alıw júzeki.
Iv faza - tez-tez maydan nápes aladı, qarashıqlar keńeygen, kóz hám til keyin basıp ketedi, puls tezlesedi, basım pasayadi. Narkozning bul fazasına jol qoyıw múmkin emes.
3 basqısh (qozǵalıw basqıshı) - az-azdan óz jaǵdayına qaytıw basqıshı.
vI. Atlardıń narkozi - onıń ushın xloralgidrat qollanıladı. Onı organizmge jiberiw jolları hár túrlı boladı: vena qan tamırına, awız arqalı, tuwrı ishek arqalı.
20 minuta aldın muskul arasına 5 ml 1 % atropin jiberip premidikasiya ótkeriw kerek. vena qan tamırına xloralgidrat aste menen jiberiledi, muǵdarı 0, 1 g 1 kg dene salmaǵına 10 %.
Awız arqalı atalaǵa (bılamıq) qosıp beriledi, dozasi 0, 1 g/kg 2-3 litr.
Tuwrı ishek tezekten bosatiladi, muǵdarı 0, 1 g/kg 5 % kraxmal eritpesine qosıp jiberiledi.
Iri shaqlı haywanlardıń narkozi - premidikatsiya ushın 10 minuta aldın 5-10 ml 10 % atropin vena qan tamırına, muskul arasına 0, 5 ml/kg aminazin jiberiw múmkin.
Vena qan tamırına xloralgidrat eritpesin jiberiw múmkin, muǵdarı 0,1 g/kg 10 % konsentraciyada.
vena qan tamırına alkogol jiberiw múmkin, tómendegi eritpede: spirt 445,0, natriy xloridi-6,0; glyukoza -68,0, distillangan suw-930,0 (450-500 kg siyirǵa yarımı).
Qan tamırına tiopental-natriy jiberiw múmkin, muǵdarı 15 mg/kg
5 % li.
Awız arqalı alkogol 400 250-300 ml 100 kg salmaǵına, mayda haywanlarǵa 300-400 ml bir boshga.
Shoshqalar narkozi - barbituratlar isletiledi, eritpe qan tamırına, suyekke, qarın boslıǵına jiberiledi, muskul arasına 0, 5 mg/kg aminazin jiberiledi.
vena qan tamırına pentotal-natriy narkozi isletiledi, muǵdarı 15 mg/kg 5 %, 15-20 minuta dawam etedi.
Bunnan tısqarı, vena qan tamırına 15 % xloralgidrat eritpesi jiberiledi, muǵdarı 0, 1 g/kg, 15 % glyukoza eritpesine qosıp jiberiledi.
Iytlerde hám pıshıqlarda narkoz -ingalyatsion narkoz qollanıladı. Premidikasiya ushın 15-20 minuta aldın 0, 5-5 ml 0, 1 % atropin, keyin aminazin 2, 5 mg/kg qollanıladı.
Tiykarǵı narkoz efir járdeminde 1-2 tamshı bir sekundta, pıshıqlarǵa premidikasiya ushın aminazin 0, 5 mg/kg, pentatal-natriy eritpesi 10 % qarın boslıǵına 50-60 ml jiberiledi. Bunnan tısqarı pıshıq shıyshe yamasa qutiga jaylastırılıp tiyine 20 ml efirda atalǵan tampon qóyıladı, 5 minutadan keyin narkoz baslanadı.
Elektronarkoz - ulıwma Awırıwsızlandırıw túri. Elektronarkozda elektr tokı málim muǵdarda hám jedelliginde organizmge tásir etkende tereń uyqı shaqırıladı. Stefan Lelyuk1902 jılda ózinde hám haywanlarda sınap kórgen. Narkoz shaqırıw ushın 100 vatt tok tásir etiledi.
Narkoz tásirlerine - qusıw, dem alıwdıń toqtap qalıwı, kollaps, peri-tromboflebit kiredi.
Qusıwda azıqani erkin shıǵıwın támiyinlew kerek. Dem alıw toqtasa teri astına kofein, lobelin, sulfokamfokain jiberip, jasalma nápes beriw kerek. Kollapsda teri astına kofein, kamfora yamasa venaǵa adrenalin jiberiledi, júrek massajı etiledi. Bul járdem bermasa 5 minuta ishinde júrekke adrenalin jiberiledi, kishi haywanlarǵa 0, 25-1 ml, úlkenlerge 10 ml. Peri hám tromboflebIYTLERDE qan tamır átirapına 0, 25-0, 5 % novokain jiberiledi yamasa natriy bikarbonat eritpesi jiberiledi.
Jergilikli Awırıwsızlandırıw - bul anestetik elementler tásirinde haywanlardıń arnawlı bir bólegindegi awırıw seziwsheńlıqtı joytıw bolıp tabıladı. Bul elementler ayriqsha túp xoliga qayta alatuǵın tásiri menen periferik nerv sistemasınıń qandayda bir bólegine tásir etip, onı awırıw sezbeytuǵın etip ko'yadi. Lekin bul tásir haywanlar organizminde tereń to'zilish ózgeriwine alıp kelmeydi, ádetde, bunda tek ǵana awırıw seziwsheńlıq emes, bálki taktil, temperatura hám basqa seziwsheńlıqlar da joǵaladı.
Jergilikli Awırıwsızlandırıw ushın isletiletuǵın túrli elementler nerv sistemasına tásir etip, reflektor doǵanı (jolin) o'zadi hám awırıw payda bolǵan orından impulslar oraylıq nerv sistemasına jetip barmaydı hám haywanlarda awırıwqa seziwsheńlıq joǵaladı.
Jergilikli Awırıwsızlandırıw ámelde qawipsiz, sol sebepli júdegen, anemiya, buwaz, dem alıw shólkemleri kesellengen, júrek-tamır kesellikleri bolǵan haywanlarda qollanıladı. Ílajı bolǵanınsha jergilikli Awırıwsızlandırıw qollawǵa háreket qılıw kerek.
Ayırım jaǵdaylarda jergilikli awırıwsızlandırıwni qollap bolmaydı, mısalı, bul usıldı jaqsı bilmagan halda, individual seziwsheńlıq joqarı bolǵanda, jas mallarda kóp qan joytıw menen tez túrde etiletuǵın Operaciyalarda, toqımalarda fibroz ózgerisler kórinetuǵın bolǵanda. Keri jaǵdayda tásirler payda bolıwı múmkin hám olar haywanlardıń ólimine alıp keledi.
Jergilikli Awırıwsızlandırıw ushın túrli preparatlar sintez etilgen: kokain - (cocainum) koka putası bargidan alınatuǵın alkoloid. 1860 jılda Nen sintez etken, 1879 jılda Anrep jergilikli anesteziya ushın isletgen. Reńsiz, aq kristall untaq, ta'mi ashshı, suw hám spirtte jaqsı eriydi, silekey perdeler arqalı jaqsı ótedi, qanǵa ótkennen ulıwma tásir etedi.
Novokaindan 16 teńdey uwlı zatlı, haywanlardıń teri astına jiberilganda dem alıw, júrek urıwı tezlesedi, isheklerdi peristaltikasi kúsheyedi. Haywanlarda eń joqarı muǵdarı 0, 5, iri shaqlı mallarda 0, 6, iytlerde 0, 05 g veterinariyada júzeki Awırıwsızlandırıw ushın 5-10 % regionar (ótkeriwshi) anesteziya ushın 2-4 %.
Novokain - awırıwsızlandırıwning jetkilikli ekenligi, uwlı zatlı tásiri joq ekenligi hám toqımalarǵa zıyanlı tásir kórsetpesligi sebepli keń qollanıladı. Novokain sintetik preparat bolıp, hidsiz, ashshı dámli, aq kristallardan ibarat, ol suwda jaqsı eriydi hám qaytaldan qaynatilganda bóleklenip ketpeydi. Novokainning ulıwma uwlı zatlı tásiri kokaindan 7-10 ret kemrek. Germetik bekkemlengen novokainning sterillanǵan eritpeleri uzaq múddet dawamında Awırıwsızlandırıw ózgeshelikin joǵatmastán saqlanadı. Novokain aldın qan tamırların keńeytiredi, keyininen olardı toraytiradi.
Jergilikli Awırıwsızlandırıw ushın novokainning 0, 25 % ten 4-5 % ligasha eritpeleri qollanıladı. Novokain qan sarısuwı, bawırda tez bólekleniw ózgeshelikine iye bolǵanlıǵı sebepli, ol kumulyativ tásirge iye emes.
Dikain - sintezlab alınatuǵın, aq-sarg'ish kristall untaq. Suwda hám spirtte eriydi, qaynatilganda bóleklenmeydi. Anesteziyalovchi tásiri novokaindan 10 -15 teńdey artıq, uwlı zatlı tásiri 10 teńdey. Silekey perdeler arqalı jaqsı shimiladi, kóbinese júzeki Awırıwsızlandırıw ushın isletiledi.
Sovkain - aq-sarg'ish kristall untaq bolıp, suwda hám spirtte jaqsı eriydi. Qaynatganda bóleklenmeydi. Onıń Awırıwsızlandırıw tásiri novokainga salıstırǵanda 15-20 ret kúshlilew. Awırıwsızlandırıw tásiri uzaq dawam etse da (10 saatqa) lekin novokainga salıstırǵanda ol 30 ret kóbirek uwlı zatlı bolıp, organizmden aste shıǵadı. Sovkain qan tamırların keńeytiredi, jergilikli anesteziyada 1:500, 1:2000 koefficientlerde eritilgan eritpesi isletiledi.
Lisiylein - aq untaq, suwda jaqsı eriydi, júdá bekkem. Anesteziyalovchi tásiri novokainga salıstırǵanda 4 ret kúshlilew, 2 ret kóbirek uwlı zatlı, tez shimiladi hám aste bóleklenedi, Awırıwsızlandırıw tásiri uzaq dawam etedi. Júzeki, infiltratsion hám ótkezgish anesteziyasida qollanıladı 0, 5 % ten 10 % ligasha eritpesi isletiledi.
Uzaq dawam etetuǵın Operaciyalarda hám de Operaciyadan keyin awırıwdı tómenletiw ushın Awırıwsızlandırıwshı elementlarǵa analgeziyani o'zaytiruvchi elementler qosıladı. Sonday element retinde adrenalin isletiledi, qan tamırların toraytirib Awırıwsızlandırıwshı elementtıń tarqalıwın astelatadi. 100 ml eritpege 2-3 tamshı qosıladı.
I. Ye. Povajenko tárepinen usınıs etilgen novokainga qan sarısuwın aralastırıw onıń tásirin o'zaytiradi hám jaraǵa qan aǵıwın toqtatıwǵa járdem beredi. 10 % li 10 ml novokain eritpesine 200 ml zardap qosıladı.
Uzaq waqıt anesteziyasi ushın novokainni maylı eritpesinen paydalanıw múmkin, onı birinshi ret 1930 jılda Gaza qollaǵan. Sol maqsette ayǵabaǵar yamasa balıq jawını isletiw múmkin, ádetde 2 % li eritpesi tayarlanadı. Novokain júdá aste tarqaladı hám 2 sutkaǵa shekem tásir etedi. Novokain 10 % li glyukozada eritilganda da aste tarqaladı.
Operaciyadan keyin tásirlerdiń aldın alıw maqsetinde anestetiklarning antiseptik eritpeleri isletiledi: novokain-rivanolli, novokain-penisilinli. Onıń ushın 100 ml novokainga 10 % rivanolning 1:500 koefficientli eritpesi yamasa 50-100 mıń TB penisillin qosıladı. Sol maqsette hár qanday antibiotikni qollaw múmkin. Jergilikli anesteziya ótkeriw waqtında premidikasiyani qollaw múmkin. Bunıń menen neyroendokrin hám vegeta-tamırlar reaksiyaların stabillash, analgetik hám anesteziyalovchi elementlardıń uwlı zatlı tásirin hám muǵdarın kemeytiwge erisik múmkin.
Jergilikli Awırıwsızlandırıw tómendegi túrlerge bólinedi:
1. Ústki (júzeki) anesteziya - bul anesteziyalovchi elementtı Operaciya maydandıń ústine jaǵıw bolıp tabıladı. Onı konyuktivalar, silekey, seroz, sinovial perdelerdi, keń jara ústlerin Awırıwsızlandırıw ushın qollaw múmkin. Kóz konyuktivasini awırıwsızlandırıwda 2-% li kokain eritpesi 5-10 % novokain menen isletiledi.
Anesteziyani dawam etiw múddeti 20 minuta, uzaǵıraq anesteziya qılıw ushın 1-2 % sovkain qollanıladı. Awız, murın, hiqildoq, jınıslıq organlar silekey perdelerin Awırıwsızlandırıw ushın sol eritpeler tampon járdeminde isletiledi. Awız hám jıyeklerdiń silekey perdesin Awırıwsızlandırıw ushın házirgi waqıtta piromekain isletiw usınıs etilgen. Sidik pufagini Awırıwsızlandırıw ushın onı kateter menen bosatıp, 0, 25-0, 5 % li novokain jiberiledi. Buwınlarni, payini hám bursalarning sinovial perdesin Awırıwsızlandırıw ushın aldın bosatilib, novokainning 4-6 % li eritpesi 5-10 ml isletiledi.
Teri maydanın muz, qar yamasa tez bug'lanadigan suyıqlıqlar, mısalı, xlor etil járdeminde yaxlaTIS menen Awırıwsızlandırıw múmkin, tásiri 1-2 minuta.
2. Infiltrasion aneteziya - Operaciya etiletuǵın orındaǵı toqıma qatlamların anestetik elementlarına to'yintirish. Olar nerv reseptorlariga hám tarmaqlarına tásir etip, awırıwdıń ótkizgishlik qábiletin susaytiradi. Bul maqsette novokainning 0, 25-0, 5-1 % eritpesi isletiledi.
Infiltrasion anesteziyaning bir neshe túrleri bar: jińishke iyne járdeminde novokainni teri hám teri astı qabatına jiberip infiltrat payda etip, sonnan keyin tereń jaylasqan toqımalarǵa ótiledi. Sonda cirkulyar infiltraciya qollaw múmkin, anestetik elementler eki yamasa bunnan kóp noqattan iyne romb, piramida formasında toqımalarǵa jiberiledi.
Novokainning kúshsiz eritpesin qabatma -qabat infuziya etip awırıwsızlandırıwni A. v. vishnevskiy usınıs etken. Novokain eritpesin toqımalarǵa úlken basım menen qoyıw onıń reseptorlar hám nerv kletkaları menen úzliksiz dúgilisiwine múmkinshilik berdi. vishnevskiy boyınsha novokainning kúshsiz eritpesinen kóp muǵdarda qabatma -qabat jiberip, fassial hám aponevratik qınlarǵa tarqalatuǵın súyretiliwshi infiltrat payda etinadi. Bul toqımalardı tezlikte kesiw imqonini beredi, sebebi bunda novokain nerv tuzulmalariga tikkeley tásir etiwden Awırıwsızlandırıw tez baslanadı. vishnevskiy usılınıń abzallıǵı sonda, bunda súyretiliwshi qattı infiltrat payda etiw jolı menen toqımalar gidravlik preparovka etiledi, bul bolsa Operaciyanı ańsatlashtiradi.
Tómendegi retsept tiykarında eritpe jiberiledi:
Rp.: Natrii chloridi purissimi 50. 0
Kalii chloridi - 0. 75
Calcii chloridi - 0. 125
Novocaini - 2. 5
Aquae distillatae 1000. 0
Sol. Adrenalini 1:1000 - 2, 0
M. f. Sol. Steril
3. Ótkizgish (regionar) anesteziya. Bul anesteziya usılı sezuv nervi impulslarining ótkezgishligin to'sishga tiykarlanǵan. Ótkezgishlikti toqtatıw ushın anestetik dári eritpesin nerv yamasa onıń átirapına jiberiledi. Ádetde nerv talshıqları qabıq menen oralǵan bolǵanı ushın novokainning 2-4 % li eritpesinen 5-20 ml paydalanıladı.
4. Epidural anesteziya - bunda arqa mıy qabıqlarınan shólkemlesken nerv túbirleri hám tarmaqları omırtqa kanalınıń ishinde awırıw -sizlentiriladi. Anestetik suyıqlıǵı arqa mıy qattı qabıǵı hám omırtqa kanalın quraytuǵın epidural qabıǵına jiberiledi. Eger suyıqlıq arqa miydiń tómengi qatlamlarına jiberilse subdural, subaraxnoidal anesteziya dep ataladı. Suyıqlıqtı omırtqa tekshesinde jiberilish jayına qaray tómendegilerge bólinedi: sokral, lyumbosokral hám lyumbal anesteziya.
Sakral anesteziya:
Kórsetpesi - arqa ayaq, tuwrı ishek, jınıslıq organlarda, chotda, Qarınnıń arqa bóleginde atqarılatuǵın Operaciyalarda qollanıladı.
Texnikası - tómengi (arqa) hám joqarı (aldınǵı) sokral anesteziya qo'llniladi. Novokain muǵdarı tómengisinde anıqlaw ushın maklokdan, quymich súrtigige shekem bolǵan uzınlıqtı 3 ke bolıw kerek, joqarısında 50-150 ml 2 % novokain jiberiledi, 1, 5 saatǵa shekem awırıwsızlandırıladı.
Lyumbo-sakral anesteziya:
Kórsetpesi - arqa ayaq, jınıslıq organ, jelin, chotda, qarında atqarılatuǵın Operaciyalarda qollanıladı.
Texnikası - Bar iynesi qollanıladı. Iyne aqırǵı bel omırtqası hám birinshi dumg'aza omırtqası aralıǵına kiritiledi. Muǵdarı 3 % li novokain eritpesinen 20 -30 ml.
Lyumbal anesteziya:
Kórsetpesi - qarın bólegindegi operasiyalarda.
Texnikası - suyıqlıq 1 hám 2 bel omırtqası aralıǵına kiritiledi, iyne shanshıw tereńligi 5, 8 den 9, 3 sm ge shekem, 10 ml 4 % li novokain jiberiledi hám 2, 5 saat dawamında awırıwsızlandırıladı.
Jergilikli anesteziyani diagnostik maqsetlerde qollaw múmkin. Ásirese ayaq kesellikleri payda etetuǵın oqsashning awırıw noqatın anıqlaw ushın.
Kóplegen baqlawlar hám arnawlı izertlewler nátiyjesinde novokain infuziyasi keselliktiń keshiwin baslanǵısh basqıshlarında jaqsılawǵa alıp keliwi anıqlanǵan.
Novokain seziwshi nerv impulslarining ótkezgishligin to'sish menen birgelikte nerv sistemasın bir az qıtıqlap, toqımalardıń azıqlanıwına jaqsı tásir etedi. Nátiyjede novokain blokadasining tásiri tómendegishe boladı:
A) Irińli processler tez shegaralanadı hám juwmaqlanadı.
B) Isik procesin rawajlanıwı seroz suyıqlıǵı toplanıwı basqıshında toqtatıw múmkin.
v) Tamır diywalları jaǵdayı normallasadı.
G) Metabolizm processleri jaqsılanadı.
Bulardıń hámmesi novokainni patogenetik terapiya maqsetinde qollaw múmkinligin kórsetedi. Onıń ushın 0, 25-0, 5 % novokain isletiledi.