|
Xirurgiya sózi grek tilinen alınıp, eki sózden shólkemlesken: cheir-qol, Ergoh - háreket; yaǵnıy qol háreketi degen mánisti ańlatadı.
Operativ xirurgiya - bul kesel haywanlardı emlew hám ónimdarlıǵın asırıw maqsetinde Xirurgiyalıq Operaciyanı ótkeriw qaǵıyda hám usılların uyretetuǵın pán.
Bul pán awıl xojalıq hám ulıwma haywanlarda Operaciya ótkeriw teoriyalıq tiykarların hám ámeliy texnikalıq usılların uyretedi.
Qániyge Operaciya ótkeriw ushın, ólgen haywanlardıń gewdesinde, preparatlarda shınıǵıw qılıw hám oqıw - tájiriybe haywanlarda Operaciyalar ótkerip, alınǵan bilimlerdi bekkemlew múmkin. Operaciyanı jaqsı nátiyje beriwi kóbinese onı texnikalıq tárepten tuwrı ótkeriwge baylanıslı.
Lekin Operaciyanı tek jergilikli aralasıw dep bolmaydı, sebebi bul processte pútkil organizm qatnasadı.
Bunnan kórinip turıptı, operativ xirurgiya pánin úyreniw ushın, házirgi payıtqa deyin ótilgen barlıq pánlerden alınǵan bilimlerge tayanadi hám olar menen o'zviy baylanısqan, bularǵa: anatomiya, fiziologiya, Patologiyalıq fiziologiya, farmakologiya, klinikalıq diagnostika, mikrobiologiya, zoogigiyena hám basqalar kiredi.
«Sheber xirurgtı anatomiya qáliplestirse, o'ylaydigan klinisist xirurgtı Pavlovni fiziologiyasi qáliplestiriw múmkin». A. A. Vishnevskiy.
Operativ xirurgiya barlıq Xirurgiyalıq pánler kompleksine kiredi, bul ulıwma xirurgiya, jeke xirurgiya, ortopediya hám oftalmologiya hám olardı tiykarın payda etedi. Bunnan tısqarı umum biologiyalıq hám klinikalıq pánler ortasında dáldalshılıq wazıypasın atqaradı.
Operativ xirurgiyaning tiykarǵı maqseti - bul Operaciya ótkeriw texnikasın úyretiw hám usınıń menen birgelikte kesel haywanlardı emlew maqsetinde jańa Operaciyalar hám operativ usıllar islep shıǵıw.
Bunnan tómendegi wazıypalar kelip shıǵadı:
1. Qısqa múddet ishinde haywandı tomenlegen ónimdarlıǵın asırıw.
2. Haywanlardı jumısshı qábiletin qayta tiklew hám jaqsılaw.
3. Haywanlar sanın kóbeytiwge kómeklesiw.
4. Gósh, sút hám jún ónimlerin sapasın jaqsılaw hám sanın kóbeytiw.
Xirurgiya páni ayriqsha tariyxga iye, yaǵnıy adamzat payda bolıwı menen baylanıslı desek de boladı. Maǵlıwmatlarǵa kóre adamlar neolit dáwirinde haywanlardı axtalawni bilgen. Adamzotning rawajlanıwı nátiyjesinde barlıq pánler, sonday-aq xirurgiya da rawajlanǵan, greklikler kesellikler atınıń beriwgen bolsa, rumliklar terminologiyasini islep shıqqan, 300-360 y Aspirt veterinariya medisinasini qáliplesiwine úlken úles qosqan. Ol Gippiatrika shıǵarmasında xirurgiya tuwrısında maǵlıwmat bergen. 9 -10 shıǵarmada xirurgiyaniń rawajlanıwı Orta Aziya ilimpazlarınan Abu Ali Ibn Sino úlken úles qosqan.
1598 y Ruini atlar anatomiyası kitapın jaratadı, bunıń menen xirurgiyaga anatomiyalıq tiykar jaratadı.
Rossiyada haywanlardı emlew Petr I dáwirine tuwrı keledi. Ol birinshi ret kanovallar mektepti quraydı, keyinirek institutlar hám akademiyalar shólkemlestiriledi 1808- Peterburg hám Moskvada; 1840 - varshavada; 1848 - Derpt; 1851- Xarkovda; 1973- Kozonda.
Topografikalıq anatomiya - haywandı qandayda bir bir bólegindegi toqıma hám organlardı bir-birine salıstırǵanda jaylasıwın, shegaraların, olardı teridegi proyeksiyalardı, jasına qaray ózgeriwshenligin uyretetuǵın pán.
Topografikalıq anatomiyanı biliw xirurgga Operaciya maydanında erkin hám isenimli harakt etiwge járdem beredi. Sol sebepli operativ xirurgiya topografikalıq anatomiya menen o'zviy baylanısqan.
Onıń rawajlanıwına N. I. Pirochov (1810 -1881) úlken úles qosqan. Topografikalıq anatomiya shıǵarmasında bul pán tuwrısında keń túsinik bergen.
Operaciya sózi lotin tilinen alınıp opera - háreket, jumıs, miynet mánisin ańlatadı.
Xirurgiyalıq Operaciya bul tiykarınan emlew hám diagnostik maqsetinde haywan toqıma hám shólkemlerine Mexanikalıq tásir qılıw mánisin ańlatadı.
Operaciyanı ótkeriw sondaǵana maqsetke muwapıq boladı, qashanda onı ótkeriw nátiyjesinde haywandı jemisdorligi tiklenip yamasa ko'paysa, yaǵnıy veterinariyada ekonomikalıq tárep birinshi ornında turıwı kerek.
Operaciyanı baslawdan aldın diagnoz anıqlanadı hám soǵan qaray Operaciya ótkeriwge kórsetpe hám qarsı kórsetpeleri kórinetuǵın boladı. Operaciya ótkeriwge kórsetpe: mutloq hám salıstırmalı bolıwı múmkin.
Mutloq kórsetpeler (indicatio vitalis)- Patologiyalıq process haywan organizmine oǵada qáwipli tásir etip, ólimge alıp keliwi múmkin: o'sma, ishki organlardı qısılıwı, hawa topırlıq, timpaniya. Salıstırmalı Kórsetpeler hám Patologiyalıq process haywan organizmine qáwip tuwdırmaydi, jemisdorlik pasaymaydi.
Qarsı kórsetpeler: júdegen, ǵarrı jas, processni kusheytiwi, Operaciya ótkeriw ılajı bolmasa, homilani ekinshi yarımı, qo'yga keliwi, juqpalı kesellikler.
Operaciyanı ótkeriwden aldın fizikalıq hám yuridikalıq shaxstan ruhsat alıw kerek hám Operaciyanı jobası to'ziladi.
Barlıq Xirurgiyalıq Operaciyalar eki túrge bólinedi: qanlı hám qansız. Maqseti boyınsha: emlew, diagnostik, ekonomikalıq, eksperimental.
Emlew Operaciyalar ótkeriliwine qaray: favqulotda tez hám rejeli túrde alıp barıladı.
Ózgeshelikine qaray: radikal hám polliativ. Bunnan tısqarı: aseptik, septik, plastik, kosmetikalarga bólinedi. Operaciyanıń strukturalıq bólegi 3 etapdan ibarat:
1. Operaciyaǵa jol ashıw (kirisiw) - bunda kesim ótkerilip Patologiyalıq processga yamasa organǵa jol ashıp barıladı.
2. Operaciyanı ótkeriw (orınlawı) - organ yamasa toqıma daǵı Patologiyalıq processni bólek yamasa tolıqsha alıp taslaw, bunda onı funkciyasın bo'zmaslikga umtılıw kerek. «Xirurg fiziologikalıq pikirlab, anatomiyalıq Operaciya etiwi kerek».
3. Juwmaqlawshı basqısh - tigislew, drenaj, baylam qoyıw.
Operaciya ótkeriw ushın qolay sharayatlar jaratıw hám jaqsı nátiyje alıw ushın kesel haywandı Operaciyaǵa tayarlaw kerek. Bunning ushın onıń ulıwma klinikalıq kórsetkishleri tekseriledi temperaturası, dem alıw hám júrek urıwı tekseriledi. Organizmniń turmıslıq áhmiyetli sistemaları tekseriledi, teri kesellikleri bar-joq ekenligi anıqlanadı.
Operaciya ótkerilgennen keyin jaranı pıtıwın tezlestiriw ushın barlıq sharayatlar jaratılıwı kerek. Egerde Operaciya as qazan -isheklerde alıp barılǵan bolsa dieta ratsion menen támiyinlew kerek, yaǵnıy tez as sińiriw bolatuǵın azıqalar beriliwi kerek.
veterinariya vrachlari hár túrlı túrdegi haywanlar menen islewine tuwrı keledi, úy haywanlarınan baslap tap jırtqıshına shekem, sol sebepli olar menen islew waqtında texnikalıq xavsizlkga úzil-kesil túrde ámel qılıw kerek.
Haywanlardıń turpayın, sırtqı ortalıqta ózin tutıwın úyrenetuǵın pán etologiya dep ataladı, haywandı minez-qulıqın qáliplesiwine átirap -ortalıq, saqlaw sharayatları, oǵan salıstırǵanda munasábet tásir etedi.
Haywanlar menen islew waqtında kópshilik reflekslar arasında, eki áhmiyetli refleksni itibarǵa alıw kerek - bul óz-ózin qorǵaw hám erkinlik. Bunnan tısqarı nerv sistemasın tipiga da itibar beriw kerek hám hár bir haywanǵa individual jaqınlaw kerek. Nerv sistemasınıń tipi 4 ke bólinedi: Xolerik - qo'zg'aluvchan; sangvinik-jıldam; flegmatik bıyparq; melanxolik nárenjan. Bunı haywandı fiksatciya qılıw waqtında hám padalardı shólkemlestiriw waqtında itibarǵa alıw kerek.
Haywanlardı fiksatciya etiwden tiykarǵı maqset:
1) Xirurgga Operaciya maydanında erkin hám qawipsiz háreket etiwin támiyinlew.
2) Haywandı háreketsizlantirib, normal jumıs sharayatın jaratıw.
3) Operaciya waqtında haywan ózine hám Operaciyada qatnasadıganlarga ziyan jetkizbewin aldın alıw.
Haywanlar tik hám jatqan jaǵdayda fiksatciya etiliwi múmkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
