Topografiyalíq anatomiya páni boyínsha oqíw metodikalíq-kompleks

3-LEKCIYA. XIRURGIYALIQ INFEKSIYANING ALDÍN ALÍW
LEKCIYA REJESI:
1. Operaciya jarasına infeksiyanı kirisik jolları. Antiseptika hám aseptika
tuwrısında táliymat.
2. Xirurgiyalıq ásbaplardı Operaciyaǵa hám odan keyin sterilizaciya hám
dezinfeksiya qılıw usılları hám olardı saqlaw.
3. Tigiw materialların xarakteristikası hám sterilizaciya qılıw usılları.
4. Kiyim-keshek, baylaw materialların sterilizaciya qılıw usılları

Tayansh sózler: infeksiya, antiseptika, aseptika, lister, ásbaplar, sterilizasiya, dezinfeksiya, qaynatıw, Kúydiriw, tigislew, jipek, ketgut, sintetik sabaq, avtoklav.

Paydalanılǵan ádebiyatlar:
1. Operativ xirurgiya - X. K. Bahadırov, Ya. A. Axbutayev, B. D. Narziyev - 1997.
2. Operativnaya xirurgiya - Magda I. I. hám basqalar - 1990.
3. Kratkiy kurs operativnoy xirurgii s tapograficheskoy anatomiyey. V. I.
Shevchenko i dr.- 1951.
4. Antiseptiki v xirurgii - T. Ye. Afinogenov, N. R. Jelinov - 1987.
5. Xirurgiya bez chudes - v. v. Kovanov - 1981.
6. Spravochnik po veterinarnoy xirurgii M. Plaxotin- 1977.
7. A. David Weaver, Guy St Jean, Adrian Steiner “Bovine surgery and Lameness” USA, 2005
1. Infeksiya bul haywan organizminde oǵan túsken mikroorganizmlarga qarsı aktiv gúres hádiysesiniń jıyındısı.
Bul biologiyalıq processtiń eń joqarı dárejedegi ańlatpası, organizmde infeksion keselliktiń rawajlanıwı. Haywan organizminiń qorǵaw kúshleriniń tómenlewi, infeksiyanıń rawajlanıwına qolay sharayatlar jaratadı.
Infeksiyanıń qo'zgatuvchilari aerob hám anaerob bolıwı múmkin, olar organizmge harxil jollar arqalı túsedi, eń tiykarǵısı Operaciya jarası arqalı (ekzogen derek). Sol sebepli Xirurgiyalıq Operaciyanıń nátiyjesi jaraǵa mikroblardı túsiwin aldın alıw menen baylanıslı.
Ekzogen derekke tómendegiler kiredi: teri, silekey perdeler, Xirurgiyalıq ásbaplar, tigiw hám baylam materialları, kiyim-keshek, xirurgning qolı, hawa. Olar jaraǵa tómendegi jollar arqalı ótedi: qantakt, hawa, tamshı.
Bunnan tısqarı infeksiya gematogen hám limfogen jollar arqalı toqıma hám organlardaǵı qollanıladı irińli oshaqlardan, ózge denelerden tarqalıwı múmkin (endogen derek), (ekzogen derekler).
Endogen derekler
Operaciya jarasın infeksiya menen pataslanıwı tiykarınan ekzogen derek arqalı ámelge asıriladı hám olar organizmge úlken qawip-xater jetkeredi. Bul mashqalanı sheshiw xirurgiya pánin aldında turǵan eń aktual bolıp esaplanadı
Ásirler dawamında kóplegen nawqaslar Xirurgiyalıq Operaciyadan keyin jarada irińli processni rawajlanıwı nátiyjesinde nobud boladı.
Bul hal xirurgiyani rawajlanıwda tiykarǵı tosıq bolıp keldi hám nawqaslarda Xirurgiyalıq jol menen emlenishiga isenimsizlik tuwdırdı.
Jara sırtqı ortalıqqa tutasǵanda irińli isik júz beriwi áyyemginen málim edi. GúzeTISlar nátiyjesinde irińli isik sebepleri toqımalardı ishinde emes, bálki sırtında degen pikir tuwıldı. Hawada bolatuǵın hám iriń payda etiwde qatnasatuǵın qanday da belgisiz elementler (miazmalar) bar degen shamanı Gippokrat bayanlaǵan. Lekin bul shama ilimde rawajlanıwın tapmadi.
vengriyalik vrach I. Zemmelvess (1861) birinshi bolıp, vrachning pataslanǵan qolı hayallarda tuwıwınan keyingi dáwirdegi tásirlerdiń tiykarǵı sebebi dep pikir bildirdi. Sol sebepli hayallardı tekseriwden aldın qoldı xlorli hák eritpesi menen juwıwın usınıs etdi. Bul ilaj tásirdi muǵdarın kesqin azayıwına alıp keldi.
Biraq irińli isik sebeplerin ingliz xirurgi Lister (1867) jılda ilimiy tárepten anıqlama berb beriwge muyassar boldı. Bıjıp ashıw hám shırıw (sasıw) mikroorganizmlarning turmıs iskerliginen kelip shıǵıwın tastıyıq etken L. Pasterning jumısları Listerning jańa ashılıwlarına tiykar bolǵan edi. Lister nawqastıń aylanaındaǵı buyımlardan, hawa daǵı, baylaw materiallardan hám basqa dereklerden bakteriyalar túsiwi sebepli jara irińlenedi degen juwmaqqa keldi. Sol sebepli jara daǵı bakteriyalar óltirilse hám jara baylanıstırıp qóyılsa, irińlanishni aldın alıw múmkin degen pikirlerdi bildirdi. Sol maqsette Lister 5% li karbol kislotası eritpesin usınıs etdi.
Sol waqıtta irińleniw processni shıǵıw procesi menen bir dep esaplanǵan edi, sol sebepli Lister bul usıldı shırıwǵa qarsı yamasa antiseptika (anti - qarsı, sepsis-shırıw) usılı dep, baylam bolsa antiseptik baylam dep ataldı, yaǵnıy ximiyalıq elementler járdeminde jara hám onı átirapındaǵı infeksiyaǵa qarsı gúresiw.
Bul usıl xirurgiyada 25 jıl húkimranlıq etdi, lekin tekseriwler sonı kórsetdiki, karbol kislotası bakteriyalar menen birge saw toqıma kletkalarına tásir etip olardı nobud bolıwına alıp keledi
Antiseptikani qollaw jaranı putkinley sterillash maqsetin tolıq ámelge asırıwı múmkin emesligi anıqladi. Jara daǵı bakteriyalardı joytıw ideyası az-azdan, jaraǵa bakteriyalardı kiritpeslik ideyasına orın bosatıp bere basladı, taza, steril ásbaplar, taza materiallar isletip hám jetkiliklishe tazalanǵan qol menen etilgen Xirurgiyalıq Operaciyanıń nátiyjeleri, tek antiseptik elementlardı, eritpelerdi qollanıwına koefficientten talay jaqsı ekenligi bir qansha ilimpazlar tastıyıq etip beriwdi.
Nemis xirurgi Bergman, onıń shog'irdi Shimmelbo'sh hám orıs joqarı M. Y. Preobrajenskiy 1891-jılda joqarı temperatura hám basım tásirinde bakteriyalardı joytıw ańsatlaw hám isenimlilew ekenligin kórsetip beriwdi.
Bul jańa usıldıń maqseti jaraǵa tegadigan hámme zat daǵı infeksiyanı joq etiw bolǵanlıǵı ushın aseptika (a-biykar etiw, sepsis - shırıw) dep at berildi.
Sonday etip, birta Xirurgiyalıq Operaciya hám veterinariya jumısların aseptik hám antiseptik usıllarına tıykarlanıp ótkeriw jaqsı nátiyje beredi.
2. Xirurgiyalıq ámeliyatda kóp ásbaplar isletiledi. Ásbaplar qollanılıwı boyınsha tómendegilerge bólinedi: a) toqımalardı ajıratıwshı; b) qan toqtatuvchi; v) járdemshi; g) arnawlı; d) toqımalardı biriktiruvchi.
Xirurgiyalıq ásbaplardı isletiwde tómendegi ulıwma qaǵıydalar qollanıladı:
1) Barlıq Operaciyalardı orınlawda tek jumısqa jaramlıların qollaw;
2) Hár qaysı ásbap tek ózin tuwrıdan-tuwrı kórsetpesi boyınsha qollanılıwı kerek.
Xirurgiyalıq ásbaplar Operaciya ótkeriw waqtında infeksiya dáregi bolıwı múmkin. Sol sebepli ásbaplardı sterilizasiyasi hám dezinfeksiyasi Xirurgiyalıq ámeliyatda úlken áhmiyetke iye. Operaciya nátiyjeleri jaqsı bolıwı ushın ásbaplardı Operaciyadan aldın hám tawsılǵannan keyin sterilizaciya etiliwi kerek.
Ámeliyatda ásbaplardı sterilizaciya hám dezinfeksiya tiykarınan eki qıylı usıl menen alıp barıladı: ıssı hám suwıq.
Íssı usıl bul joqarı dárejeli temperatura tásirinde ásbaplar betindegi qollanıladı mikroblardı joytıw. Bul usıl tómendegilerge bólinedi: qaynatıw, órtda Kúydiriw (flombasiyalash) hám ıssı hawanı qollaw.
Qaynatıw veterinariyada keń tarqalǵan usıl bolıp esaplanadı. Ásbaplardı qaynatıw ushın sterilizator (qaynatgin) yamasa qandayda bir bir qaqpaqlı emallangan ıdıstan paydalanıw múmkin, qaynatıw usılın birinshi ret 1888 jılda Davidson hám Kumer tárepinen usınıs etilgen. Olar ásbaplardı ápiwayı suwda 5-10 minuta dawamında qaynatgan. Bul usıl jaqsı nátiyje bergen sonda da, lekin sol dáwirde keń tarqalmaydı. Sebebi filtrden ótkerilgen suwdaǵı mikroblar 30 minuta qaynatıwdan keyin nobud boladı, bunnan tısqarı bir neshe ret qaynatilgan ásbaplar tez zanglab isten shıǵadı.
Ílım pánni rawajlanıwı bul usıldı jetilistiriwge járdem beredi. Ásbaplardı 30 -40 minuta dawamında distillangan suwda qaynatıw usınıs etildi. Ílajı bolmaǵan waqıtta vodoprovod suvidan da paydalanıw múmkin. Lekin Shimmelbo'sh usınısına kóre suwǵa sıltılar qosıw kerek, sıltılar suwdaǵı to'zlarni bólekleydi, bakterisid ayrıqshalıqlarǵa iye, qaynatıw temperaturası asadı hám múddeti azayadı. Onıń ushın tómendegi eritpeler usınıs etilgen: 0, 1% natriy silti -10 min; 10% natriy bikarbonat-15 min; 3% natriy tetraborat-20 min.
Sterilizatorga suw yamasa eritpe jetkilikli muǵdarda quyıladı, yaǵnıy ásbaplar maydanınan 1-2 sm joqarılaw. Sebebi Xoxryakovning maǵlıwmatlarına kóre suwǵa botmagan ásbaplarǵa ızǵarlıq, kislorod, uglekislota tásir etip olardı tat basıwı tezlesedi.
Suwdaǵı birikpegen gazlar temirden jasalǵan ásbaplarǵa unamsız tásir etedi, sol sebepli 3-5 minuta dawamında suwdı qaynatib dezinfeksiya qılıw kerek.
Kúydiriw usılı - bul usıl tezlik menen atqarılatuǵın Operaciyalarda qollanılıwı múmkin. Onıń ushın ásbaplar emmallangan ıdısqa salınıp ústinen 96 o spirt quyilib qosıladı, azmaz sovugandan keyin olardı isletiw múmkin. Íssı hawa járdeminde sterilizaciya qılıw: onıń ushın ásbaplar keptirgish shkafiga quyıladı hám 150-160 o temperaturada 20 -30 minuta dawamında sterilizaciya etiledi.
Suwıq usıl yamasa dezinfeksiya-bunda ásbaplardı sterilizaciya qılıw ushın ximiyalıq antiseptik eritpelerden paydalanıw múmkin.
Ámeliyatda tómendegi eritpeler usınıs etilgen: Koretnikov eritpesi (formalın 20. 0 karbol kislotası 3. 0 natriy bikarbonat 15. 0 suw 1000. 0) 5% karbol kislotası; 1% jasıl brilliant; 1:1000 etakridin laktat (rivanol) 1-2% lizol.
Dezinfeksiya múddeti 30 -60 minuta.
Aseptik Operaciyadan keyin ásbaplar juwılıp quritiladi, septik Operaciyalardan keyin 0. 5% lizol eritpesinde 60 minuta qaynatıw kerek. Ásbaplar qurǵaq xanada saqlanadı, uzaq waqıt isletilbeytuǵın ásbaplar vazelin menen surtilib quyıladı, shprisning porsheni háreketsiz bolıp qalsa antiformin eritpesine solinadi. Tat 2:1 bur hám báńtir spirti menen tazalanadı.
Tigiw materialları toqımalardı birlestiriw ushın isletiledi hám olar uzaq waqıt toqımalarda saqlanadı. Sol sebepli olar steril bolmasa mikroblar dáregi bolıp toqımalarda isik procesin shaqırıwı múmkin. Haywan organizmin qorǵaw kelisik reaksiyasın joqarı bolǵan waqıtta inkapsulyatsiyaga ushırasıp, keyinirek kreptogen infeksiyanıń dáregi bolıwı múmkin. Operaciyadan aldın tigiw materiallarınıń sterilizasiyasiga úlken itibar qılıw kerek.
Xirurgiyalıq ámeliyatda toqımalarǵa tigis qoyıw ushın tómendegi materiallar qollanıladı: jipek, zig'ir poya, paxta hám sintetik sabaqlar, ketgut, sım, jipek tábiy hám jasalma bolıwı múmkin, bunı Shapshnikov reaktivi járdeminde anıqlaw múmkin; onıń quramı: sink xloridi - 20, 0 sink oksidi - 0, 8 distallangan suw - 17, 0 jipek tábiy bolsa eritpede erip ketedi. Jipek sabaqlar 8 m uzınlıqta 13 nomerde 000 10 islep shiǵarıladı.
Xirurglar tárepinen júdá kóp jipek sabaqlardı sterilizaciya qılıw usılları usınıs etilgen, olardıń tiykarında tigiw materiallardı yog'sizlantirib bakterisid eritpeler menen dezinfeksiya qılıw jatadı (kesteden mısallar).
Paxta hám zig'ir poya sabaqlar - Sadovskiy usılı menen sterilizaciya etiledi yamasa 4 % formalınning suwdaǵı eritpesinde 24 saat dawamında sterilizaciya etiledi.
Sintetik sabaqlar 20 minuta dawamında distillangan suwda qaynatiladi.
Ketgut - ingliz sózinen alınǵan bolıp, sat - pıshıq, gut - ishek mánisin ańlatadı, birinshi ret pıshıqlardı ishegin silekey astı qabatınan tayarlanǵan. Házirgi waqıtta ketgut qoyning jińishke ichagidan tayarlanadı. Ketguttı texnologiyası quramalı bolıwına qaramastan onda spora payda etiwshi mikroorganizmlar saqlanıp qalıwı múmkin.
Sol sebepli ketgutning sterilizasiyasiga úlken itibar beriw kerek. Ketgut da yog'sizlantirilib, dezinfeksiya etiledi. Kiyim-keshek, baylaw materialları mikroblar dáregi bolıp isik procesin shaqırıwı múmkin. Olar avtoklav, oqar puw hám útiklew usılı menen sterilizaciya etiledi. Avtoklav eń isenimli usıl, onda mikroblar joqarı basım hám temperatura tásirinde nobud boladı. Avtoklavning jumıs rejimi 1 atm.-120 ^oC -40 minuta, 1, 5 atm-126, 8 ^oC 30 minuta, 2 atm - 132, 9 ^oC -20 minuta.
Oqar puw járdeminde sterilizaciya qılıw ushın kox apparatı kerek. Onda 100 ^oC temperaturada 30 minuta dawamında sterilizaciya etiledi.
Útiklew-ápiwayı usıl, utyugtiń temperaturası 150^o, bul bolsa mikroblardı joq etiwge imkan beredi.