Tomoshalar tarixi о zbekiston Respublikasi Oliy va о ‘rta maxsus ta 'lim vazirligi 5210300 aktyorlik san'ati


Musiqa ijrosi - kichik tomosha shakli



Download 0,91 Mb.
bet59/126
Sana08.04.2022
Hajmi0,91 Mb.
#536131
1   ...   55   56   57   58   59   60   61   62   ...   126
Bog'liq
Estrada va ommaviy tomoshalar tarixi (M.Umarov)

Musiqa ijrosi - kichik tomosha shakli

XVIII asr va XIX asrning birinchi yarmida o'zbek musiqa san’ati tomosha turlariga va an’anaviy teatrga nisbatan birmuncha erkinroq rivojlandi. Garchand bu «erkinlik» zamon mafkurasi talablari darajasida bo‘lsa ham, o'zbek musiqasining birmuncha ulg'ayishiga olib keldi. Bu davrda o'zbek musiqasining hamma janrlari o'sdi. Ayniqsa, qadimiy o'zbek klassik musiqasini takomillashtirish borasida talay ishlar qilindi. Turkiston xonliklarida Shashmaqom uzil-kesil XVIII asrda shakllandi, bunga qadimgi o'n ikki maqom asos bo'ldi. Demak, o'zbek musiqa madaniyati taraqqiyotida bu davr muhim ahamiyatga ega bo'lgan. O'zbek xalqining talantli bastakorlari muayyan tarixiy davrning badiiy- estetik ehtiyoj va talablarini hisobga olib, o'zbek klassik musiqasini rivojlantirib borganlar.
Ayni bir vaqtda xalq musiqasi ham rivoj topdi. Insonparvarlik, vatanparvarlik, mehnat mavzularidagi yangi ashula janrlari maydonga keldi, raqs san’ati uchun bastalangan musiqalarning soni, shakl va turlari ham ko‘paydi. Qadimgi «Katta o‘yin» uchun yaratilgan yirik syujetli musiqalarni yanada takomillashtirish bilan bir qatorda, yakkaxon o'yinlar uchun nihoyatda nafis va lirik musiqa hamda laparlar, o'ynab ijro etiladigan yallalar ham vujudga keldi. Xalq musiqasining rivojlanishida demokratik shoirlar ijodi barakali ta’sir ko'rsatdi.
Xalq o'zi ijod qilgan sho'x va o'ynoqi. umidbaxsh kuylar bilan bir qatorda, mehnatkash ommaning og'ir hayotini, ohu-zorini, hukmron sinflarga qarshi qahr-g‘azabini. o'zlarining orzu-havaslarini aks ettiradigan kuy va ashulalar ham yaratgan edi. Lekin, shu yillar orasida yig‘loqi va o'kinchli kuy va ashulalarning ko'payib ketishi zulm tobora oshib borayotganidan darak berardi.
Shashmaqom bastakorlari. asosan, xalq ichidan chiqqan san’atkorlar edi. Shashmaqom xalq musiqasi asosida yaratilar, takomillashtirilar, uning ashula bo'limi matnlariga demokrat shoirlarning she’rlari tanlab olinardi. Shuning uchun ham o'zbek professional musiqasi, asosan, xalq g'oyalarini ifodalab, o‘z navbatida xalq musiqa madaniyati taraqqiyotiga ham barakali ta’sir ko’rsatdi.
Ayrim chog’larda yirik san’atkorlar - musiqa namoyandalari majburiy ravishda saroyga jalb qilinar, bunday hollarda ular erkin ijod qilish huquqidan, musiqa yaratish va uni takomillashtirishdan mahrum bo1 lib qolar edilar.
Ammo shuni ham aytib o'tish kerakki, davr mafkurasini targ'ib qiluvchi ayrim bastakor va hofizlar ham bo’lgan. Ular xon va beklarning jangu jadaldagi zafarlarini yoki ayrim beklarni maqtab maddohlik qilardilar. Bu, ayniqsa, Shashmaqomning ashula shu’basidagi ayrim she’rlarda uchraydi. Chunonchi, Shashmaqomning «Maqomi Buzruk»ning mushkilot cholg'u bo'limidagi Buxoro amiri Nasrulloxonga bag'ishlangan «Muxammasi Nasrulloyi»ni eslang.
Turkiston xonliklaridagi og'ir turmush tarzi chuqurlashgan sari diniy-mistik ashula va kuylar ham keng tarqala boshladi. Bu, asosan, zohidlar. qalandarlar, maddohlar va otinlar ijodida ko'rindi. Ular turli diniy marosimlarda, bozorlarda. choyxona va ko'cha-ko'ylarda, eshonlar dargohida bo'ladigan zikirlarda ijro etilgan. Diniy ashula va kuylarning mavzulari, asosan, payg'ambar va avliyolar hayotidan olingan qissalar, jannat va do'zax to‘g‘risidagi hikoyatlardan iborat bo'lgan. Ular dunyoning foniyligini kuylab, kishilarni bu dunyo rohatlaridan voz kechishga chaqirar, so'fiylik ta’iimotini, ya’ni u dunyo g'amini yeyishni targ'ib qilardi.
Shuning uchun ham musiqaga munosabat va ishtiyoq turlicha bo'lgan. Hukmron sinflar musiqadan aysh-ishrat - ermak izlagan. Boylar taniqli san’atkorni uyiga chaqirib o‘z shon-shuhratlarini oshirishni o'ylagan. Mehnatkash xalq esa o'z hasrat, g'am- g'ussalarini musiqa vaqo'shiqda ifodalagan. Ijodkorlar ham o'zarz- dodlarini bayon etish va orzu-havaslariga qanoat berish uchun musiqaga murojaat etgan.
XVIII-X1X asrlar mobaynida kichik shakldagi tomosha turlari, qo‘shiq, musiqa va raqs san’ati hamma xonliklarda o'ziga xos uslublarda shakllandi. Bunga o'zbek elatining mahalliy an’analari, turmush kechirishi, mehnat va jug'rofiy sharoitlari, har bir xonlikning o'ziga xos siyosiy, ijtimoiy, madaniy hayoti va uning tarixiy rivoji asos bo'lgan. Natijada, har bir xonlikda asrlar davomida bir-biridan mazmundor, bir-biridan jozibador, bir-birini to'ldiruvchi va boyituvchi, ammo ayrim belgi va xususiyatlari, o'zshirasi, uslub va badiiy formalari, o'sish yo'Bari bilan ajralib turuvchi Farg'ona, Buxoro, Xorazm, Samarqand musiqalari, xoreografiyasi, an’anaviy teatrlari maydonga keldi. Shuning uchun ham, XVIII va XIX asrda, har bir xonlikdagi tomosha turlari, san’atkorlar hayotini alohida-alohida tahlil qilishni taqozo qiladi.


    1. Download 0,91 Mb.

      Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   55   56   57   58   59   60   61   62   ...   126




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish