Tomoshalar tarixi о zbekiston Respublikasi Oliy va о ‘rta maxsus ta 'lim vazirligi 5210300 aktyorlik san'ati

Temuriylar davrida husnixat san’ati

«Tasviriy ish ustalarining nizomi»da keltirilgan bir rivoyatga ko‘ra, arab yozuvini Muhammad payg’ambar (s.a.v.) va ishni Ali ibn Abu Tolib (r.a.) yaratganlar. Hadislarda «Agar kimki tasviriy ish kimdan boshlangan, deb so'rasalar, Alloh tomonidan tayinlangan Muhammad payg'ambarimiz (s.a.v.)dan boshlangan deb javob qaytar, Agar musavvirlik vasiyat qilinganmi, shartmi, qonuniymi, tavsiya etilganmi, deb so‘rasalar. Alloh Jabroilga buyurganidan keyin vahiy bo’lib qoldi. Jabroildan Muhammad o‘rganganidan keyin shart bo'lib qoldi. Muhammad payg'ambar (s.a.v.) tasvir xatga zeb berganligidan so‘ng qonuniy tusga kirdi. Muhammad alayhissalom hazrat Usmon va hazrat Aliga o'rgatganlaridan keyin tavsiyali tus oldi, deb javob qilinglar», deyilgan.
Yuqoridagi risolalarda husnixat san’ati bilan estetik axloqiy vazifalar uzviy bog'liqlikda bayon etilgan. Chunki, o‘rta asrlar musulmon dunyosida husnixat va qo'lyozma kitob bezash (xattotlik) san’ati boshqa mamlakatlarga nisbatan yuksak estetik ahamiyati kasb etgan edi.
Risolalarda tasviriy san’atning ilohiy kuch-qudratga bog'liqligi «tasvir»ning «naqsh»dan farqi Allohga maqbul bo’lgan xattotlik. naqqoshlik va soyasiz tasvir (miniatyura) san’ati, har birining yo‘l, uslubi mustaqil ekanligi haqidagi fikrlar uqtirilgan. Masalan, Sodiqbek Afshar shunday yozadi: «Agar tasvirlash san’ati sening orzu-umiding bo‘Isa, unda faqat Allohning o'zigina senga ustoz bo'la olishi mumkin». Uning fikricha. voqea-hodisalarni tasvirlash ulardan oddiy nusxa ko’chirish emas, balki ulardan kelib chiqadigan o'ziga xos fikr-tuyg‘ularni, orzu-umidlarni. tasavvur kuch-qudratini aks ettirishdir.
Qozi Ahmad ibn Munshiy Al-Husayniy san’atkorning ijodiy yo‘li voqelikning asl mohiyati va mazmunini bilish, badiiy mahoratni sayqal toptirish yo'lidir, deb ta’riflaydi. Barcha san’atkorlar orasida faqat musavvirlargagina beqiyos tasavvur kuchi va nozik iste’dodga xos bo'lib, bu xislatlar aqliy va hissiy ijod uchun xizmat qiladi, deydi u.
Qozi Ahmad ijod jarayonida amal qilinadigan o'y-xayolning ikki ko'rinishi mavjudligini bayon qilib, ulardan biri ijodiy-badiiy yaratishga yo'nalganligini, ikkinchisi esa badiiy ijodga begona bo'lgan xom xayoldan boshqa narsa emasligini uqtiradi. Uning fikricha, san’atkor mahorati badiiy o'y-xayol bilan bog‘langan bo'lishi, ammo unga teng kelmasligi, u bilan qo'shilib ketmasligi lozim.
Temuriylar davri va umummusulmon san’atining nazariy va amaliy tajribalari umumlashtirilgan estetik qarashlarni Ovrupo Uyg'onish davri mutafakkirlari, san’atkorlari puxta o'zlashtirdilar. Bu qarashlar yangicha ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar shakllanayotgan vaqtlarda ham Ovrupo hududlari doirasida rivojlanib, yoyilib boraverdi. Bunga asosiy sabab, Sharq san’atkorlari g'arblik kasbdoshlaridan ancha oldin san’atning ilohiy va dunyoviy mazmunini qaror toptirishga muvaffaq bo‘lgan edilar. Musulmon e’tiqodiga mansub bo'lgan xalqlar, jumladan, O'rta Osiyo xalqlari o'rta asr san’atining taraqqiyparvarligi va estetik jihatdan ahamiyatliligi xuddi ana shu tamoyillar bilan izohlanadi.