To sh k en t «0 ‘z b e k isto n»


TAQ DIR,  TAQ DIR,  M U NCH A



Download 5,6 Mb.
Pdf ko'rish
bet7/32
Sana31.12.2021
Hajmi5,6 Mb.
#214799
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   32
Bog'liq
[@kitoblar1] Qorakòz majnun

TAQ DIR,  TAQ DIR,  M U NCH A 
SH AFQ ATSIZSAN?
(«К о ‘z  y o s h i  to m g a n   h ik o y a la r »   tu rk u m id a n )
S ta lin   o ‘lgan,  Beriya  otilgan,  m ahbuslarga  munosabat 
bir  qadar  yumshagan  paytlar.  Avgust  oyida  lagerimizga 
respublika  ichki  ishlar  vazirining  o ‘rinbosari  general  Jaqsiliq 
Stepanov kelib, m ahbuslar bilan suhbatlashdi. Q amoq ichidagi 
qamoq,  y a’ni  kechasi  m ahbuslar  ustidan  qulflab  q o ‘yilgan 
baraklar  derazalaridan  tem ir  panjaralar  yaqin  kunlarda 
olib  tashlanishini  aytdi.  U  QozogNstonning  Rossiya  bilan 
chegaradosh  Pavlodar  viloyatida,  Irtish  daryosi  b o ‘ylarida 
katta  b o ‘lgan,  ruslashib  ketgan  qozoq  oilasida  tu g‘ilgan 
edi.  U  yetkazgan  xushxabardan  quvongan  m ahbuslar  qarsak 
chalib,  m innatdorchiliklarini  izhor  qildilar.
-   Yaxshi  kunlam i  kutinglar.  Hamm angizning  tergov 
m ateriallaringiz 
ittifoq 
komissiyasi 
tom onidan 
k o ‘rib 
chiqilyapti.  U lar  bizdan  har  biringiz  to ‘g ‘ringizda  fikr 
so ‘rashadi.  H ozir  yuzdan  ortiq  odam  sizlarga  xarakteristika 
yozish  bilan  band.  Iltimos,  tartib-qoidani  buzmanglar.  0 ‘zini 
yaxshi,  intizomli  tutganlar  vaqtliroq  erkinlikka  chiqadi lar. 
H ar  kim  o ‘z  mutaxassisligi  b o ‘yicha  ish  k o ‘rsatishi  kerak.
Norqobil  degan  zek  o ‘m idan  turib,  qo‘lini  ko‘tardi.  U 
asli  term izlik  bo‘lib,  Am udaryo  portida  qayiqchi  b o ‘lib 
ishlagan.  Vazifasi -  kem ada  kelgan  yuklam ing A fg‘onistonga 
tegishlisini  qayiqda  narigi  qirg‘oqqa  o ‘tkazib  topshirish.  U 
josuslikda  ayblanib,  o ‘n  besh  yil  m uddatga  hukm  qilingan. 
Ya’ni,  aybi -  daryoning  naryog‘ida  afg‘on  savdogaridan  bir 
kostum  bilan  tufli  sotib  olgani.  Chet  ellik  shubhali  odam
43


bilan  aloqada  b o ‘lgansan,  deb  ayblangan  edi.  Hozir  u  qirq 
yoshdan  oshgan.  Hamon  muddat  ustiga  m uddat  oladi. 
Yigirma  yillik  qamoq  uni  professional  m ahbusga  aylantirgan. 
U  josus  so ‘ziga  ko‘nikib  ketgan.  0 ‘zini  chinakam   josus 
b o ‘lsam  kerak,  deb  o ‘ylardi.  Va  bunga  ishonardi.  Norqobil, 
asosan,  lager  tarbiyasini  olgan.  Blatnoylar  tilini  mukammal 
egallagan.  Ozodlik,  erkinlik,  degan  so‘zlar  endi  uning  uchun 
o ‘z  m a’nosini  y o ‘qotgan  edi.  U  butunlay  «lager  o ‘g ‘li» 
b o iib   ketgan.
-   Grajdanin  general,  siz  hozir,  har  biringiz  o ‘z  muta- 
xassisligingizni  ishga  solib  xizm at  qiling,  dedingiz.  M enga 
topshiriq  bering,  o ‘z  mutaxassisligim  sohasida  o ‘zimni  oqlay.
General  Stepanov  uning  so‘zlarini  eshitib,  qiziqib  so ‘radi:
-   M utaxassisligingiz  qanday?  A lbatta  foydalanamiz.
-   Shpionman,  grajdanin  general.  Topshiriq  bering,  bajar- 
masam  gad  budu.
M ingga  yaqin  mahbus  qarsillab  kulib  yubordi.  General 
uning  chala-chulpa  o iis c h a   gaplari-yu  so ‘kinishlaridan 
zavqlanib  kulardi.
-   Nega  kulasizlar?  Chego  smeetes  gadi,  ex  vi  podonki.
Uning  blatnoy  do‘stlari  esa:
-   Vo  daet  zaraza,  shuruy,  shuruy  natsmen, -  deya  uni 
rag‘batlantirishar  edi.
General  ketdi.  Zeklam ing  ko‘nglida  allaqanday  erkinlik 
uchquni  qoldi.
Ellik  uchinchi  yilning  qishi  ju da  o g ‘ir  keldi.  H ar  kuni 
shamol  aralash  qor  b o ‘ralaydi.  Yoningda  turgan  odamni  ham 
ko‘rolmaysan.
Bunday  paytlarda  soqchilar  soni  k o ‘paytiriladi.
Q or  tingan  paytlarda  tuman  bosadi.  Lager  devorlaridagi 
kuchli  projektorlar  zona  ichini  yoritish  u  yoqda  tursin, 
projektom ing o ‘zi  qog‘ozga  tomgan  y o g ‘dek  arang  ko‘rinadi. 
Tumanda  adashib  qolgan  m ahbuslar  yoT  topolmay,  tikanli 
simlar  bilan  to ‘silgan  devor  yoniga  borib  qolishar,  simga
44


tegib  ketganda  trevoga  zangi  o ‘zidan  o ‘zi  chalinib,  lager 
bo‘ylab  uzoq  vaqt jaranglab  turadi.  Devor burchagidagi  vish- 
kada  soqchilar  avtomatdan  o ‘q  uzadilar.
M ahbuslar yashaydigan  o ‘n  bir barakdan  to  oshxonagacha 
o ‘n  bitta  tem ir  arqon  tortiladi.  M ahbuslar  oshxonaga  shu 
arqonni  ushlab  boradilar.  Agar  arqondan  q o ‘llari  chiqib 
ketsa,  to  tuman  tarqaguncha  y o ‘l  topolmay  sarson  bo‘lib 
yuraveradilar.  M ahbuslar  o ‘n  bir  barakdan  tortilgan  arqon- 
lam i  quyosh  nuriga  o ‘xshatishardi.  B a’zilar  chum olilardek 
o ‘n  bir joydan  oshxona  tom on  o ‘rm alayotganlarga  qarab:  bu 
yerda  ham ma  y o ‘llar  komm unizm ga  olib  boradi,  deb  piching 
qilishardi.
Tuman  chog‘lari  mahbuslar  qochmasdi.  Q ochganlam ing 
qancha-qanchasi  cho‘lda  muzlab,  qashqir-u  shoqollarga  yem 
b o ‘lishgan.
Fayzsiz  bunday  qish  oqshom larida  yuragi  shundog‘am 
g ‘amga  toMgan  zeklar  murdadek  qim irlamay  o ‘tiraverardilar.
Ishga  olib  chiqilgan  m ahbuslar  to  tuman  tarqamaguncha 
olib  kelinmasdi.  Kon  oldidagi  atrofi  tikanli  sim  bilan  o ‘ralgan 
m aydonchada  qorga  k o ‘milib,  och-nahor  o ‘tirib,  tuman  tar- 
qashini  kutardilar.
Zeklar  yashaydigan  baraklar  qanchalik  yoritilmasin, 
odam lar  ko‘ksini  yoritolmasdi.  Ular  negadir  q o ‘shni  uyda 
o ‘lik  yotgandek  bir-birlari  bilan  shivirlab  gaplashishardi.
Uzoq  yillar  qam oqlarda  yashaganlar  bu  holga  k o ‘nikib 
ketishgan  edi.  Ayniqsa,  g ‘arbiy  ukrainaliklar  erkinlikdan 
tamoman  umidlarini  uzgan  edilar.  Shu  topda  ulardan  biri 
nara  (to‘rt  kishi  yotishiga  m o‘ljallangan  ikki  qavatli  so ‘ri) 
ustida  chalqancha  yotgancha  shiftga  tikilib  «Dvlyu  ya  na 
nebo»  degan  ukrainlam ing  eng  sevgan  g ‘amgin  q o ‘shig‘ini 
kuylayapti.  Bu  qo‘shiqni  tinglagan  har  qanday  tosh  yurak 
odam  ham  yum -yum   yosh  to ‘kardi.
Odamzod  qiziq  b o ‘larkan-da!  Shundoq  azobli,  ayanchli 
dam larda  ham  bir-birlari  bilan jiqqam usht  boMardilar.
45


Barakdagi  kattakon  bak  suvga  to ‘ldirib  q o ‘yiladi.  Uning 
pastidagi  jo ‘m rakka  bandi  zanjirlangan  va  qulflangan  krujka 
osib  q o ‘yilgan.  K o‘pincha  musulmon  dinidagi  0 ‘rta  osiyo- 
liklar,  kavkazliklar,  tatarlar shu  bak  oldida ch o ‘kkalab  tahorat 
oladi lar.
Boshqa  dindagilar,  biz  suv  ichadigan  idishni  harom 
qilding,  deb  to ‘polon  qiladilar.  M ushtlashish  boshlanadi. 
Soqchilar  barakka  kirib,  qonga  belangan janjalkashlam i  ajra- 
tadilar.  Bir,  ikki  zekni  haydab  opchiqib  ketadilar.
Barak  derazalaridagi  panjaralarni  olib  tashlashga,  ba- 
rakni  qulflam aslikka  s o ‘z  bergan  ichki  ishlar  vazirining 
o ‘rinbosari,  general  v a’dasini  bajarm adi.  M ahbuslar  kech- 
qurun  barakka  kelishlari  bilan  nazoratchilar  ulam i  sanab, 
ustilaridan  qulflab  q o ‘yishadi.  Ham m a  hojat  ishlari  shu 
yerning  o ‘zida  b o ia d i.
Men  о ‘sha  paytda  «M adaniy  tarbiya»  b o iim id a   rassom 
edim.  Vazifam  qaysi  brigada  qancha  ruda  qaziganini  sahar- 
gacha  katta-katta  shchitlarga  yozib,  zonaning  k o ‘rinarli 
joyiga  ilib  q o ‘yish  edi.
Sovuq  shundoq  zaptiga  olgan  dekabr  kechasi  edi. 
Oltinchi  barakda  qiy-chuv  b o iib   qoldi.  M ahbuslam ing 
dod-voylarini  eshitib,  o ‘sha  tom onga  yugurdim.  Barakda 
y o n g in   b o iay o tg an   edi.  M ahbuslar  etik  bilan  tepib,  oynalari 
sindirilgan  derazalardan  buralib-buralib  qop-qora  tutun 
chiqardi.  O i   ichida  qolganlar  yordam  so ‘rab  qichqirishardi.
Qor 
qalin 
yoqqan 
paytlarda 
mahbuslarga 
piyma 
(valenka  -  tagcharmi  y o ‘q  namat  etik)  berilardi.  Ilashgan  qor 
barakka  kirganda  erib,  valenkalar  jiqqa  h o i   b o iib   ketardi. 
M ahbuslar  ulami  quritish  uchun  barak  pechi  ustiga  qator 
terib  qo‘yardilar.  Y o n g in   ana  shu  valenkalardan  boshlangan 
edi.
Nazoratchi  starshina  Demyanov  yonayotgan  barakka 
qarab,  moxorka  tutatib  turardi.
-   Eshikni  ochm aysanm i? -  deya  unga  baqirdim.
4 6


-   H aqqim  yo‘q.  M axsus  buyruq  b o ‘lm aguncha  ochol- 
mayman, -  deya  q a t’iy javob  qildi  u.
-   Yetmish  ikki  odam  b o ‘g ‘ilib  o ‘ladi-ku!  Nahotki  rah- 
m ing  kelmasa?  Bu  ishing  uchun  hali  javob  berasan, -  dedim 
g ‘azab  bilan.
-   M en  buyruqni  bajaraman.  Bu  fashistlar  kuysa  kuya- 
versin,  yonsa  yonaversin.  Barakdan  yetmish  ikkita  kalla 
bilan  bir  yuz  qirq  to ‘rtta  oyoq  topilsa  b o ig a n i.  U  yog‘i 
bilan,  o ‘lik-tirigi  bilan  ishim  yo‘q.
Zona devoridagi  soqchi  bo‘layotgan  voqeani  kuzatib turgan 
ekan.  Telefonda  shtabga xabar qilibdi.  Zudlik bilan navbatchisi 
yetib  keldi.  Demyanovga  eshiklami  och,  deb  buyruq  berdi.
Dadajon  ham  shu  barakda  yashardi.  U  bir  yarim  oydan 
beri to ‘shakka yotib qolgan, hassaga tayanib, arang oshxonaga 
borib  kelardi.  K o‘pincha  hamyurtlari  unga  ovqatni  keltirib 
berardilar.
D adajonga  nim a  b o ‘ldiykin,  deb  tashvishlana  bosh ­
ladim.
Barak  eshigi  o ‘t  o ‘chirish  qoidalariga  rioya  qilinmay 
o ‘m atilgan  edi.  Eshiklar  ichkariga  ochilardi.  Bu barakni  mah­
buslam ing  o ‘zlari  qurgandilar.  Prorab  qancha  tayinlamasin, 
quloq  solmagandilar.  Yong‘in  chiqqanda,  yo  yer  qimirlagan 
paytda  ichkaridagilar  o ‘zlarini  eshikka  uradilar,  shunda  eshik 
yopilib  qolib,  ochishning  iloji  b o ‘lmaydi.  M ahbuslar  barakda 
o ‘zlari  uchun  o ‘zlari  qopqon  yasagan  edilar.  Bir  soldat  lorn 
olib  kelib  eshikni  buzdi.  Ichkaridan  tutunda  holsizlanganlar 
biri birini  itarib, tashqariga chiqa boshladilar, to iib  oqayotgan 
anhor  qirg‘o g ‘i  o ‘pirilganday  b o ‘ldi.  O dam lar  tinmay  yo‘ta- 
lishar,  o ‘qchishardi.  U lar  orasida  Dadajon  ko‘rinmasdi. 
Deyarli  ham ma  m ahbuslar  tashqariga  chiqdi.  Dadajon  y o ‘q. 
Nazoratchi  m ahbuslam i  bir-bir  sanadi.  U lam ing  soni  yetmish 
bitta  edi.
-   Dadajon  y o ‘q,  ichkarida  qolib  ketibdi, -  dedim.  Bata- 
reya  chiroq  ushlagan  to‘rt  soldat  gaz  niqob  kiyib  barakka,
4 7


tutunlar  orasiga  kirib  ketdi.  Sal  fursatdan  keyin  hushidan 
ketgan  Dadajonni  ko‘tarib  chiqishdi.  Qalin  qor  bosgan  yerga 
yotqizishdi.  Shoshib  bordim-u  bushlat  bog‘ichini  yechib, 
ko‘kragiga  quloq  tutdim.  Yuragi  urmasdi.  Lekin  tani  hali  issiq 
edi.  Bilagini  ko‘tarib,  tomirini  ushlab  k o ‘rdim.  0 ‘ttiz  uch  yil 
dukillab  muttasil  urib  turgan  yurak  endi  urishdan  to ‘xtagan 
edi.  Uning  ochiq  qolgan  ko‘zlariga qaradim.  Tun  qorong‘usida 
ko‘zlarida  qanday  ifoda  qotib  qolganini  bilolmadim.  Qaboq- 
larini  kaftim  bilan  pastga  qarab  siladim.  Yetdim,  deganda 
yiqilgan  Dadajonning  bu  dunyoga  to ‘ymagan,  erkinlik  yo‘liga 
intizor  tikilgan  ko‘zlari  endi  bir  umrga  yumildi.
Gam izondan  kapitan  Rasulov  yetib  keldi.  Qator  yot­
qizib  q o ‘yilgan,  tinmay  o ‘qchiyotgan  o ‘ttiz  besh  choqli 
m ahbusning  boshiga  borib,  bir-bir qarab  chiqdi.  Dadajonning 
tepasiga  kelib,  uzoq  tikilib  qoldi.
Bosh  vrach  Shkarin  holsiz  yotganlam ing  hammasini  sa­
nitar  zam bilda  kasalxonaga j o ‘nata  boshladi.
Lager  uyg‘onib  ketgan.  M ahbuslar  panjarali  derazalardan 
bu  tom onga jim gina  qarab  turishibdi.
Dadajonni  zambarga  yotqizishdi.  Bir  tom ondan  o ‘zim 
ko‘tarishib,  o ‘likxonaga  obordik.
Soat  sakkizda  barcha  baraklam ing  eshigi  ochildi.
Oltinchi  barak  lop  etib  yondi-yu,  alanga  ichida  qoldi. 
Achimsiq  tutun  hidiga  to ‘Igan  lager  ustida,  tum anlar  or- 
qasidan  tong  yorishib  kelardi.
Bir  yurtning  odami  har  qanday  sharoitda  ham  bir-biriga 
qayishar  ekan.  Biron  soatlar  o ‘tib,  kapitan  Rasulov  qog‘ozga 
o‘roqli  bir  narsa  berib  ketdi.  Ochib  qarasam,  sakkiz  m etr  oq 
surp.  Dadajon uchun  kafanlik edi bu.  Hali  ham tuman tarqagani 
yo‘q.  Ancha  baland  ko‘tarilib  qolgan  quyosh  tuman  pardasi 
orqasidan  xuddi  qizdirilgan  chaqadek  bo‘zrayib  ko‘rinadi.
-   Kafanlikni  men  olib  kelganimni  birov  bilmagani 
durust, -  dedi  u  yoq-bu  yoqqa  alanglab  Rasulov.  -   M arhum- 
ning jasadini  soat  uchlarga  tayyorlanglar.
4 8


To  soat  uchgacha  marhum  Dadajonni  yuvib,  kafanlab, 
janozasini  o ‘qidik.  Brichka  aravada  darvozadan  olib  chi­
qishdi.  Vaxtada  tunda  eshiklam i  ochmay,  shuncha  odamga 
shikast  yetkazgan,  Dadajonning  oMimiga  sabab  b o ‘Igan 
nazoratchi  starshina  Demyanov  turardi.  Brichkani  qo‘riqlab 
borayotganlarga  tanbeh  berdi:
-   Kafanni  ochib  qaranglar.  Badaniga  shtik  sanchib 
ko‘ringlar,  m ug ‘ombirlik  qilayotgan  b o ‘lmasin.
Rasulov:
-   Tekshirib  ko‘rilgan,  xotirjam  bo‘l, -  deb javob  qildi.
Uni  dafn  qilishga  meni  olib  chiqishdi.  Ana  shunda
Rasu-lovning 
m illatga  qayishishiga 
tan 
berdim. 
G o‘r 
qazish,  murdani  k o ‘mish  uchun  buxorolik  uchta  soldatni 
yuborayotgan  edi.  Ulardan  biri  Q u r’onni ju d a  chiroyli  tilovat 
qilar  ekan.
Tuman  tarqagan.  Oftob  qor  bosgan  oppoq  cho‘lda  ko‘zni 
qamashtiradi.
Q abristonga  kelganim izda generalning  iti  ko‘milgan joyga 
qaradim.  Juda  chiroyli  qilib  gumbaz  k o ‘tarilibdi.  Befarzand 
general  oTimi  oldidan,  «M endan  qolgan  pullam i  sarf  qilib, 
sodiq  itimga yodgorlik  o ‘m atinglar»,  deb vasiyat qilgan ekan. 
Yodgorlik  yaqiniga  bordim.  Qora  marm ar  toshga  shunday 
so ‘zlar  o ‘yib  yozilgan:
«M ening  sodiq  va  vafodor  d o ‘stim,  o ‘ttiz  yetti  qochoq 
mahbusni  tutib  bergan  va  o ‘zi  yovuz  mahbus  qo‘lida  halok 
boTgan  Jek  nomli  itga  m innatdor  do‘sti  general  mayor 
M aksim  M ixaylovich  Rechnikovdan».
Atrofga  qarayman.  Bu  qabristonga  akademik  Tupo- 
lyovning  iste’dodli  shogirdi,  M ehnat  qahramoni  Dudinsov 
ko‘milgan. 
SSSR 
xalq 
artisti 
Vera 
Kvitko, 
Valeriy 
Chkalovning  samolyotini  ham isha  uchishga  sinchkovlik 
bilan  tayyorlaydigan  aviatsiya  mayori  Stepanov,  Buxoroda 
rishta  kasalini  tugatishda  katta  xizm at  ko‘rsatgan  Rustam 
A zim zodalar  shon-sharafsiz  ko‘milgan.  U lam ing  qabri  qani?
4 -   S’. 

Download 5,6 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   32




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish