Tizim va signallarni qayta ishlash O’quv uslubiy majmua

2.2. Svyortka va korrelyatsiya amallari 
Svyortka eng ko‘p ishlatiladigan amallardan biri bo‘lib, u ikkita signallar 
ketma-ketligi asosida amalga oshiriladi: signallardan biri kirish signali, ikkinchisi 
esa tegishli filtrning impulsli xususiyati [2, 9]. 
Ikki signallar ketma-ketligini svyortka amalini bajarishning algoritmik 
jarayoni h(n) va x(n) qiymatlarning h(n) ga nisbatan x(n) ni ketma-ket siljish bilan 
bosqichma-bosqich yo‘naltirilgan ko‘paytirishdan iborat. Bunday holda quyidagi 
operatsiyalar amalga oshiriladi: bosqichma-bosqich siljitish, signalning juft 
qiymatlarini va impulsli xususiyatlarini ko‘paytirish, juft ko‘paytirish natijalarini 
to‘plashdan (ketma-ket yig‘ish) iborat. 2.1-rasmda ikki signallar ketma-ketligini
(X = (1, 2, 3) va Y = (1, 3, 5)) svyortka amalini bajarish natijasini hisoblash ketma-
ketligi keltirilgan. 2.2-rasmda esa raqamli signal ketma-ketliklari yordamida ikkita 
raqamli signallarni svyortkalash tartibi keltirilgan. 
Korrelyatsiya
. O‘zaro-korrelyatsiya funksiyasi (O‘KF) svyortkalash bazasi 
asosida ikkita signallar: ma’lum (asosiy) va noma’lum (o‘lchangan) orqali 
hisoblanadi. 
Bu 
ikkita 
signalning 
o‘xshashlik darajasini va umumiy 
xususiyatlarining ko‘rsatkichidir. Avto-korrelyatsiya funksiyasi (AKF) signal va 
uning siljigan nusxasi o‘rtasidagi o‘xshashlik darajasini ko‘rsatadi. Korrelyatsion 
tahlil elektron qurilmalarda va signallarga raqamli ishlov berish tizimlarida 
noma’lum kirish signallari yoki shovqinlarga ega bo‘lgan signallarni tahlil qilish va 
taqqoslashda qo‘llaniladi [16]. 
Diskret AKF signallar uchun signalning juft qiymatlari hosilasining yig‘indisi 
va uning siljigan nusxasi ishlatiladi. Yig‘indida kirish signalga nisbatan namunaning 
qancha holatga siljiganligini ko‘rsatuvchi 
n
butun son ishlatiladi (2.1): 
V
s
(n) = S
i
* S
i - n
(2.1) 

---

37 
bu yerda S
i
– diskret kirish signalining namunaviy qiymati, S
i-n 
– bu 
n
holatga 
kechiktirilgan signal nusxasining namunaviy qiymati. 
2.1-rasm. Ikki signallar ketma-ketligini svyortkalash jarayoni 

---

38 
2.2-rasm. Raqamli signal ketma-ketlikni svyortkalash tartibi 
Ikki diskret signalning o‘zaro-korrelyatsiya funksiyasi (O‘KF) tushunchasi 
shunga o‘xshash tarzda kiritilgan (2.2): 
V
uv(n)
= U
i 
* V
i-n
(2.2) 

---

39 
Taqdim etilgan formulalar bo‘yicha hisob-kitoblarni ixtisoslashtirilgan 
hisoblash moslamasi yoki raqamli signal protsessori (RSP) amalga oshirishi 
mumkin. 
Radio elektron qurilmalardagi diskret signalning o‘zaro bog‘liqlik 
(korrelyatsiya) xususiyati haqidagi savol ko‘pincha signal uzatish liniyasi darajasida 
paydo bo‘ladi. Odatda diskret signallarni uzatish ketma-ket uchlamchi kod bilan 
amalga oshiriladi. Bunday holda, joriy vaqt pozitsiyalar deb nomlangan elementar 
intervallarga bo‘linadi. Ushbu pozitsiyalar aloqa liniyasining uzatuvchi va qabul 
qiluvchi tomonlarida sinxron ravishda o‘lchanadi. Sinxronlash vaqti-vaqti bilan 
maxsus sinxronlash signallarini uzatish orqali amalga oshiriladi. Har bir pozitsiyada 
signal uchta qiymatdan birini olishi mumkin: 0, +1 yoki –1. Nolinchi ma’lumot 
yo‘qligini anglatadi, aks holda signal yo‘q, +1 - bu ayni paytda log 1 
uzatilayotganligini anglatadi, –1 log 0 hozirda uzatilayotganligini anglatadi. 
Odatda, liniya bo‘ylab xabarlarni uzatish quyidagicha ko‘rinadi: liniyada 
xabarlar bo‘lmagan taqdirda, faqat nollar kuzatiladi, keyin M1 pozitsiyalarni 
egallovchi birinchi signal paydo bo‘ladi va +1 va –1 kombinatsiyasini ifodalaydi, 
keyin nollardan iborat pauza bo‘ladi, so‘ngra M2 pozitsiyalarini egallagan ikkinchi 
signal paydo bo‘ladi va hokazo. Ko‘pincha M razryadli belgilangan signallar 
uzatiladi. 2.3-rasmda uchta pozitsiyali signalning namunasi ko‘rsatilgan (1, –1, 1). 
2.3-rasm. Uch pozitsiyali signalga misol