Tilshunoslik va uning bo’limlari III. Takrorlash: O‘tilgan mavzuni takrorlash IV. Darsning maqsadi

So‘zlarning nutq jarayoniga bog‘liq bo‘lmagan atash ma'nosi o‘z ma'no sanaladi.

So‘zning nutqda boshqa so‘zlarga bog‘lanib hosil qiladigan yondosh ma'nosi ko‘chma ma'no hisoblanadi. Masalan: Odamning qulog‘i- o‘z ma'noda, qozonning qulog‘i- ko‘chma ma'noda.
O‘z va ko‘chma ma'no birikib ko‘p ma'noli so‘zni hosil qiladi
487-mashq. Gaplarni o‘qing. So‘zlarning qaysi ma'noda qo‘llanganligini aniqlab, o‘zlari bog‘langan so‘zlar bilan birgalikda o‘z ma'no va ko‘chma ma'no sarlavhasi ostida ikki ustunga ajratib yozing.

1. Osmon uzoq, yer qattiq. (Maqol) 2. Qattiq ovoz eshitildi. 3.Uy supurilgan, toza. 4. Do‘stimning qalbi рок, toza.

488-mashq. Gul, shirin, issiq so‘zlarining har biriga ikkitadan gap tuzing. 1-gapda o‘z ma'nosida, 2-gapda ko‘chma ma'noda kelsin.

489-mashq. Gaplarni ko‘chiring. Nuqtalar o‘rniga qavs ichidagi zarur so‘iiarni qo‘ying. Ma'nosini izohlang.

1. Yo‘ldoshboy soy ... pastga tomon qiyalab yurdi. (Habib No‘топ) 2. Farzandlari yo‘q, haligacha ... zor ular. 3. Eshitgan ... nima deydi. 4. Ishning... bilishini qarang-a. (Ch. Aytmatov)

(Timoqqa, yoqasidan, quloq, ko‘zini).

490-mashq. a) quyidagi so‘zlarning o‘z va ko‘chma ma'noda qo‘llanishini ko‘rsatuvchi gaplar tuzing; b) ular o‘rtasidagi ma'no tafovutiga e'tibor bering.

Yer, maktab, qosh, ko‘z, etak.

491-mashq Uyga topshiriq. Quyida berilgan so‘zlar qavs ichidagi so‘zlar bilan birikib qanday ma'no anglatishini tushuntiring. Ular ishtirokida gaplar tuzing.

Qattiq (yong‘oq, sovuq, uyqu), yumshoq (non, ovoz, tovush, suv), olmoq (majburiyat, asir, ketmon), ochmoq (yo‘l, oyna, o‘t).