|
Tarjimasi:
Bu xat emas, har bir shodlik negizidir.
Xursandchilik va ayni hosil qilishning yangi sababidir. [1.190b.]
Bertels har ikkala ijodkor ham ma’no uchun, ham she’riyat mazmuni
uchun kurashganliklari, muhabbatni tarannum etganliklari, ijodlaridagi rang-
barangliklar haqida ham o‘zining xulosalarini keltirib o‘tgan.
Mashhur matnshunos olim Porso Shamsiyev “Jomiy va Navoiy”
majmuasining muqaddimasida bu ikki yondosh qalb egalari haqida quyidagi
fikrlar bildirgan edi: “Chin insoniy xislatlardan sabot, matonat, g‘ayrat tolmas
mehnatkashlik bu ikki do‘stning mushtarak xususiyatlari bo‘lib qoldi. Bu
mushtarak xususiyat bulardagi buyuk ijodiy kuch va mahoratning deyarli bir
mezonda borganligida ko‘rinadi. Jomiy biror asar yozsa, birinchi galda
Navoiyga taqdim etar, kerak miqdorda isloh etishni, kamchilik va nuqsonlarni
ko‘rsatib berishni talab etar edi. Navoiy Jomiyni o‘ziga madadkor, qiynalganida
mushkullarini hal qiluvchi va ishlarga rag‘batlantiruvchi ulug‘ homiy va
murabbiy deb bilar edi.” [2.]Porso Shamsiyev ularning maktub va yozishmalari
asosida “Abdurahmon Jomiy va Alisher Navoiy” nomli to‘plam e’lon qilgan. Ikki
ulug‘ shoirning hayoti, ilmiy va adabiy faoliyati haqida tanishtiruvchi ushbu
asar ular haqidagi eng muhim ma’lumotlar bilan boyitilgan. Ustoz tomonidan
ilmiy jamoatchilik uchun eng muhim manba “Xamsat-ul mutahayyirin” asari
nashr ettirilgan.
Navoiy va Jomiyning ustoz-shogirdlik munosabatlari asosida ijod
qilganliklari ular yaratgan asarlarida ham ko‘zga tashlanadi. Ulug‘ tojik shoiri
va mutafakkiri bo‘lmish Jomiy o‘z shogirdi va muridi Alisher Navoiy maslahati
bilan 1486–1488-yillarda “Nafohat ul-uns min hazorat ul-quds” [3.] (“Pok
zotlar huzuridan esgan do‘stlikning xush islari”) asarini yaratadi. Qomusiy
yo‘nalishda yozilgan asar tarkibi muqaddima bilan boshlanib, unda 618 zohid,
so‘fiy, mutasavvif hayoti va faoliyati haqida bayon qilinadi. Asar xotima bilan
yakunlangan. Oradan biroz muddat o‘tgandan keyin Navoiy “Nasoyim ul-
830
muhabbat min shamoyim ul-futuvvat” [4] (“Ulug‘lik xushbo‘yliklarini
taratuvchi muhabbat shabbodalari”)ni Jomiy asari asosida o‘zbek tiliga tarjima
qilib, unga ayrim yangiliklar qo‘shadi. Muqaddimaga navoiyona ruh beradi.
Navoiy Jomiy asariga kiritilmagan turk mashoyihlarini “Nasoyim ul-
muhabbat”ga kiritib, unda 770 nafar tasavvufiy ijodkorlar haqida ma’lumot
beradi. “Nafahot ul uns min hazorat ul-quds” asarida keltirilgan ijodkorlar
haqida ham yangi qo‘shimcha manbalar keltirilgan. Bu asarlarning
muqaddimalarida tasavvufning ko‘pgina nazariy masalalari haqida ma’lumot
berilgan. A. Abduqodirov muqaddimalardagi o‘xshash va farqli jihatlar haqida
to‘xtalib o‘tgan [5.69].
Abdurahmon Jomiy vasfi Navoiyning ko‘p asarlarida uchraydi. Alisher
Navoiy “Xamsa”, “Majolis un-nafois”, “Nasoyim ul-muhabbat” kabi asarlarida
Jomiy haqida ayrim boblarni bitgan bo‘lsa, “Xamsat ul-mutahayyirin”
to‘laligicha “vasfi vasfg‘a sig‘mas” va ta’rifi ta’rifiga rost kelmas” ulug‘ insonga
bag‘ishlangan. Alisher Navoiy Jomiyni ta’riflar ekan, unga nomiga o‘xshash
bo‘lgan “jom” so‘zini shakldosh sifatida oladi, tajnis va ihyom san’atlari orqali
ustozining barkamol ma’naviy olamini ko‘rsatuvchi poetik timsolini
tasvirlaydi.
Mumtoz adabiyotimiz necha asrlardan buyon g‘arb olimlari nigohida
bo‘lib kelmoqda. Xususan, Fransiyada Mark Tautant Navoiy ijodiy faoliyati
borasida ko‘plab tadqiqotlarni amalga oshiradi va tarixiy konteksda, asl
manbalar orqali o‘rganishga jiddiy e’tibor qaratadi. U “Jomiyning Navoiyga
bo‘lgan ta’sirini o‘rganish: “Saddi Iskandariy” va “Xiradnomayi Iskandariy”
(Evaluating Jami’s Influence on Nava’i: The case studies of the Khiradnama-yi
Iskandari and the Sadd-i Iskandari) [6] nomli maqolasida Navoiy va Jomiy
o‘rtasidagi munosabatlarni, Jomiyning ta’sirini matnli dalillar bilan ko‘rsatib
beradi [6.60]. Navoiy yaratgan “Saddi Iskandariy dostoni” Jomiy masnaviysini
ham tushunishga yordam beruvchi vosita sifatida baholaydi.
Xulosa qilib aytish mumkinki, Navoiy va Jomiy aloqalarini, ijodiy
hamkorligini, shaxsiyatini o‘rganish har ikkala shoirning adabiyot sohasidagi
831
yangi ijod qirralarini kashf etishiga, har ikki ijod sohibining adabiy merosini
boyitishga xizmat qiluvchi omillarni yaratishga yordam beradi. Navoiy va
Jomiyning o‘zaro do‘stlik rishtalari biz yosh avlod uchun doimo ibrat maktabi
bo‘lib xizmat qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
