Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

 

Annotation. This article argues that the creative collaboration of Navai and Jami is 

closely linked by friendship and love, which is reflected in the works of two great artists. 

Berters and other Western scholars analyzed the relationship between Navai and Jami, issues 

of literary influence, on the example of research. 

Keywords: Jami, Navai, gazal, literary influence, “Khamsa”  

 

XV asrning ikkinchi yarmida yuz bergan ijtimoiy-siyosiy, ilmiy-madaniy 

va  adabiy  hayotning  namoyandalari  bo‘lmish  Navoiy  va  Jomiy  ijodiyoti  va 

faoliyati asarlar osha ilm ahli va adabiyot ixlosmandlarining diqqat-e’tiborida 

bo‘lib  kelmoqda.  Ustoz-shogird  munosabatlari  ila  boshlangan  do‘stlik  va 

muhabbat  ikki  iste’dod  egasining  ma’lum  bir  qirralarini  ochishga  va  o‘lmas 

durdona  asarlarning  yaratilishiga  sabab  bo‘lgan  deyish  mumkin.  Navoiy  va 

Jomiy  nafaqat  ijod  sohasida,  balki  xalq  va  davlat  ishlarida  ham  maslakdosh 

bo‘lib,  doim  adolatni  yoqlar  edilar.  Navoiy  va  Jomiy  ijodi  bo‘yicha  ko‘plab 

tadqiqotlar  amalga  oshirilgan  bo‘lib,  ularning  nafaqat  qoldirgan  boy  adabiy 

Til va adabiyot:  

ilmiy va amaliy izlanishlar yoʻlidagi ilk odimlar   

 

2020-yil 30-aprel 

---

 

828 

meroslari,  balki  insoniy  fazilatlari  bilan  adabiy  hayotning  ibratli  hodisasi 

sifatida qolganliklari ta’kidlanadi.  

 Navoiydek  she’riyat  bilimdoni  va  shinavandasi  o‘zining  mashhur 

zamondosh  shoiri  bo‘lgan  Jomiyni  1476-yilda  o‘ziga  pir  qilib  oladi  va  uning 

rahnamoligida  naqshbandiya  tariqatiga  kiradi  [1.180].  Ular  orasida  qisqa 

muddatda do‘stlik rishtalari ham ulanadi. Jomiy o‘z muridini sevib qoladi va 

uning  she’riyat  sirlarini  chuqur  egallaganligini  yuqori  baholaydi.  Jomiy  bu 

haqda “Yusuf va Zulayho” va “Layli va Majnun” dostonlarida Navoiyga bo‘lgan 

muhabbati  va  do‘stligi  haqida  keltirib  o‘tadi  [1.182-183].  Navoiy  ijodiyoti 

bo‘yicha ko‘plab tadqiqotlar olib borgan Bertels bu ikki siymoning adabiy va 

do‘stona  munosabatlari  haqida  Navoiyning  “Xamsat  ul-mutahayyirin”  deb 

atalgan mo‘jaz asarida ko‘proq ma’lumotlar borligini qayd etgan. Ushbu asarda 

Navoiy ustozi bilan tez-tez uchrashib turganligi, Navoiy uyushtirgan bazmlarda 

Jomiy  ishtirok  etmay  qolgan  holatlarda  esa,  uning  uyiga  taomlar  jo‘natgani 

haqidagi  ma’lumotlar  keltirilgan.  Navoiy  o‘zlarining  adabiy  didlari  tog‘ri 

kelishini  tez-tez  eslatib  turgan.  Navoiy  Jomiy  bilan  kechgan  adabiy 

suhbatlarining  birida  mashhur  saljuqiy  qasidanavis  Anvoriy  haqida  og‘iz 

ochadi. U shoirning devonini mutolaa qilishni yoqtirar va unga hatto taqlid ham 

qilar edi. Jomiyning bevosita nazorati ostida Navoiy tasavvuf, poetika, metrika 

va qofiya kabilar haqida 14ta kitob o‘qigan. Jomiy va Navoiy Hirotda bo‘lmagan 

paytlarida bir-birlariga xat yozishgan holda aloqada bo‘lganlar. Jomiy 1472-yili 

haj safarini ixtiyor qilganda Bag‘doddan shunday misralar bilan boshlanadigan 

qasida jo‘natgan: 

 Bar kanori Dajla dur az yor-u mahjur az diyor, 

 Dorash az ashki shafaqchun dajlayi xun bar kanor. 

 Tarjimasi: 

 Dajla daryosi qirg‘og‘ida yorim uzoq, diyordan judolikda 

 Shafaqrang ko‘z yoshidan ko‘ksimda qon dajlasi bor. 

 Navoiy bu maktubga quyidagicha javob beradi: 

 In noma, na noma, dofei dardi mann ast, 

---

 

829 

 Oromi daruni ranjparvardi mann ast.