Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo


BADIIY ASARLARNI O‘RGANISHDA DIDAKTIK TAHLIL



Download 8,82 Mb.
Pdf ko'rish
bet495/581
Sana31.12.2021
Hajmi8,82 Mb.
#222390
1   ...   491   492   493   494   495   496   497   498   ...   581
Bog'liq
Konferensiya 2020 aprel

BADIIY ASARLARNI O‘RGANISHDA DIDAKTIK TAHLIL 

(“Qorako‘z majnun” hikoyasi misolida)

 

 

Annotatsiya. Mazkur maqolada adabiy ta’lim dasturida berilgan Said Ahmadning 

“Qorako’z majnun” hikoyasi tahlili haqida gap boradi. Didaktik tahlilning ayrim usullarini 

qo’llash bo’yicha tavsiyalar berilgan. Bir necha xil didaktik tahlil usullarining samarali 

qo’llash bo’yicha mustaqil fikrlar tavsiya qilinadi. 



Kalit so’zlar: o’zbek adabiyoti, Said Ahmad, “Qorako’z majnun” hikoyasi, didaktik 

tahlil usullari. 

 

Annotation. In this article we will talk about the analysis of Said Ahmad's story 

“Qorako’z majnun”, which was given in the literature education program. Recommendations 

were made on the use of some methods of didactic analysis. Independent opinions on the 

effective application of several different methods of didactic analysis are recommended. 



Keywords: Uzbek literature, Said Ahmad, the story “Qorako’z majnun”, didactic 

methods of analysis. 

 

 



Adabiy  ta’limda  o‘quvchilarning  badiiy  asardagi  ma’no-mazmunni 

tushunishlari,  matndagi  estetik  jozibani  his  qilishlari,  muallif  shaxsiyatini 

anglashlarida tahlil turlarini qo‘llashning  ahamiyati xususida talay qarashlar 

mavjud.  Bu  borada  professor  Q.Yo‘ldoshevning  quyidagi  fikrlari  e’tiborga 

molik:  “Adabiy  asarni  didaktik  tahlil  etishda  o‘qituvchi  va  o‘quvchilarning… 

birgalikdagi  faoliyati  quyidagi  uch  usulda  uyushtirilishi  ta’lim  tajribasida 

ko‘proq uchraydi: а) muallifga ergashib yoki matn doirasida amalga oshirilgan 

o‘quv tahlili; b) badiiy obrazlar asosidagi didaktik tahlil; c) muammoli o‘quv 



Til va adabiyot:  

ilmiy va amaliy izlanishlar yoʻlidagi ilk odimlar   

 

2020-yil 30-aprel 


 

845 


tahlili  [2;  112-b.].  Darhaqiqat,  tahlilni  asardagi  obrazlarga  tayanib  o‘rganish 

yoki muammoli tarzda amalga oshirish adabiy ta’limdan ko‘zlangan maqsadni 

amalga  oshirishda  ahamiyatlidir.  Bu  jihatlarni  biz  umumiy  o‘rta  ta’lim 

maktablari 10-sinfida  S. Ahmadning  “Qorako‘z majnun”  hikoyasini  o‘rganish 

misolida ko‘rishimiz mumkin. 

Birinchi  yo‘nalishda  tahlil  qiladigan  bo‘lsak,  o‘quvchilarning  e’tibori 

asardagi  personajlarga  qaratiladi  va  obrazlar  ruhiyatini  anglab  boorish 

jarayonida  asarning  badiiy  ma’nosi  o‘zlashtiriladi.  Masalan,  e’tibor  berilsa, 

hikoyadagi  iymon-e’tiqodli,  go‘zal  inson,  alomat  onaxonning bu yorug‘ 

dunyodan armon, alam-o‘kinchlar bilan vidolashuviga sabab bo‘lgan oqpadar 

o‘g‘lon,  milliy-axloqiy  qadriyatlarimizni  toptashga  qaratilgan  mudhish 

siyosatning  ham  jirkanch  mahsuli,  ham  ayanchli  qurbonidir.  Bu  yo‘nalishni 

timsoli  tahlil  yo‘li  deyish  mumkin  va  bu  yo‘nalishda  o‘quvchilarning  ham 

anchagina faol ishtirok etishlariga imkoniyat bo‘ladi. Ikkinchi yo ‘nalishda esa, 

tahlil  asosan  o‘quvchilar  tomonidan  olib  borilishi  ko‘zda  tutiladi.  O‘qituvchi 

o‘quvchilar oldiga muammo qo‘yadi va ularga bu muammoni yechish yo‘llarini 

ko‘rsatadi. Masalan, hikoyadagi Bo‘rivoy obrazini tahlil qilamiz. Inson – eng oliy 

mavjudot.  Inson  –  tabiat  gultoji.  U  o‘zida  shunday  xazinalarni  jo  aylaganki, 

bundan hatto o‘zi ham bexabardir. Ammo  u o‘z iymonini  yo‘qotar ekan, eng 

tuban  jonzot  darajasiga  tushib  qolishi  ham  mumkin.  Bil’aks,  ba’zan 

hayvonlarda  shunday  ezgu  fazilatlarni  ko‘rib  qolamizki,  ularni  insonlarning 

barchasida  ham  ko‘rish  imkonsiz.  Mazkur  hikoyada  Saodat  ayaga  sodiq, 

vafodor  itning  qismati,  o‘g‘lining  esa  vafosizligini  ko  ‘rsatish  mumkin.  Asar 

tahlili jarayonida o‘quvchilar adabiy tushunchalardangina foydalanib qolmay, 

bir  qator  yangi  estetik-mantiqiy  tushunchalarni  o‘zlashtirib  ham  olishadi. 

Negaki, ular jamoa bo‘lib ishlaydilar. Hikoyada ona uchun din-diyonat, milliy-

diniy  qadriyatlar,  el-yurtchilik  har  narsadan  ustun  turadi.  Shuning  uchun 

Bo‘rixondan ko‘ngli soviydi, uni yo‘qlikka topshiradi; ketar mahali undan yuz 

o‘giradi. Endi ona sahar namozida o‘g‘lini eslamay qo‘yadi. Bu esa o‘quvchini 

bahs-munozaraga chorlaydi. Tabiiyki, bu jarayonda o‘quvchilarning ma’naviy 




 

846 


olamida  ham,  dunyoqarasida  ham  muayyan  o‘zgarishlar  sodir  bo‘ladi.  Mana 

shu tarzda olib borilgan  o‘quv didaktik tahlil o‘quvchilarni  ma’nan va ruhan 

sog‘lom  shaxs  bo‘lib  voyaga  yetishiga  va  tafakkur olamini kengaytirishga 

xizmat qiladi. 

Badiiy asar tahlilida ta’lim metodlari katta o‘rin tutadi. “Ta’lim metodi – 

o‘qituvchining o‘quvchilar bilan muntazam qo‘llaydigan, o‘quvchilarga o‘z aqliy 

qobiliyatlarini va qiziqishlarini rivojlantirish, bilim va ko‘nikmalarini egallash 

hamda ulardan  amalda  foydalanish  imkonini  beruvchi  ish  usuli.  Belgilangan 

ta’lim berish maqsadiga erishish bo‘yicha ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchilar 

o‘zaro faoliyatini tashkil qilishning tartibga solingan usullari, majmuasidir” [3; 

102-b.]. 

Bizga ma’lumki, darsliklarda kiritilgan har qanday asar ham o‘quvchini 

o‘ziga  jalb  qila  oladi  deya  olmaymiz.  Vaholanki,  bunday  savolga  yechim 

topishga doim tayyor bo‘lishimiz darkor. Hozirgi kunda adabiy jarayonda bir 

qancha metodlar borki, ular orqali o‘quvchini asarga qiziqtira olish, uni tezda 

anglab, o‘z tafakkurini ishlata olish imkonini yaratib beradi. O‘quvchilar asarni 

o‘qib,  tanishib  chiqishlari  mumkin,  lekin  uning  chuqur  ma’nosini 

anglolmasliklari  tabiiy  jarayon.  Shunday  vaziyatlarda  ularga  biz  bir  qancha 

ta’lim  metodlarini  qo‘llab,  o‘quvchilarni  asarning  ichiga  olib  kira  olishimiz 

mumkin. Bulardan biri “Kungaboqar” metodidir. 




Download 8,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   491   492   493   494   495   496   497   498   ...   581




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish