|
ID-020-30-M016
Mahliyo Xurramova
Oʻzbek tili va adabiyotini oʻqitish fakulteti 2-kurs talabasi
DARSLIK VA MANBA QIYOSI
Annotatsiya. Maqolada umumiy oʻrta ta’lim maktablarining 5-sinf oʻquvchilari uchun
moʻljallangan Adabiyot darsligidagi mumtoz adabiyot namoyandalarining ijod namunalari asl
manba bilan qiyoslangan. Darslikdagi kamchiliklar, tuzatishlar oʻrganib chiqilgan. Bu orqali
maktab darsligining zamon talablariga qay darajada javob bera olishi ustida izlanilgan.
Kalit soʻzlar: adabiyot, darslik, alloma, devon, internet, telegram, instagram, facebook,
talab, oʻquvchi, maktab, matn, kompyuter.
Annotation. The article compares the works of the representatives of classical
literature in the 5th literature textbook for 5th grade students of general secondary schools
with the original source. Shortcomings and corrections in the textbook are studied. Through
this, research was conducted on the extent to which the school textbook could meet the
requirements of the time.
Keywords: literature, textbook, scholar, devon, internet, telegram, instagram, facebook,
demand, student, school, text, computer.
Bugun axborot texnologiyalari rivojlanib, insoniyat umri shiddat bilan
oʻtayotgan zamonda dunyo ahli kitob oʻqish bilan birga kompyuter, telegram,
instagram, facebook singari ijtimoiy tarmoqlardan olingan ma’lumotlar bilan
ham oʻz bilim va imkoniyatlarini oshirib bormoqda.
Bugungi kun oʻquvchisi, eng avvalo, mutolaa jarayoniga jiddiy e’tibor
bermogʻi lozim. Shu oʻrinda oʻquvchi asosiy oʻquv materiali sanalgan darsliklar,
ularda qamrab olgan mavzularni astoydil oʻzlashtirishi, esdan chiqarmasligi
lozim. E’tibor qaratilsa, maktab adabiyot darsliklariga kiritilgan mavzular
matniga talab shundayki, Adabiyot darsligi imloviy, uslubiy kamchiliklardan
Til va adabiyot:
ilmiy va amaliy izlanishlar yoʻlidagi ilk odimlar
2020-yil 30-aprel
840
xoli, asl matnga tayanilgan holda yozilgan boʻlishi kerak. Chunki darslik orqali
badiiy asar qiroati bilan doimiy hamnafas boʻlish zarurligi seziladi. Shu oʻrinda
savol tugʻiladi: Bugungi avlod oʻqiyotgan, oʻrganayotgan darsliklar yuqoridagi
talablarga javob bera oladimi? Bu savolga javobni biz umumiy oʻrta ta’lim
maktablarining 5-sinfi uchun moʻljallangan Adabiyot darsligidan izladik.
Maqolada 5-sinf Adabiyot darsligiga Imom Buxoriy, Alisher Navoiy,
Zahiriddin Muhammad Bobur, Muhammad Aminxoʻja Muqimiy, Sa’diy Sheroziy
singari mumtoz siymolar ijodidan lavhalar keltirilgan.
Bugun darsliklarning zamon talabiga muvofiq kelishi, oʻquvchilar
dunyoqarashi, tafakkurining shakllanishida mumtoz adabiyot namunalarining
eng inja shakllarini yosh avlodga yetkazish masalasi muhim sanaladi.
Darslikning 107–115-sahifalarida Zahiriddin Muhammad Bobur
ruboiylaridan namuna berilgan. Darslik mualliflari 1994-yilda nashr etilgan
Bobur “Devon”iga tayanishgan. Nashr bilan darslik solishtirib chiqilganida
ruboiylar matnida qoʻllanilgan tinish belgilarida kamchiliklar va xatoliklar
koʻzga tashlanadi:
Har kimki vafo qilsa, vafo topqusidur,
Har kimki jafo qilsa, jafo topqusidur.
Yaxshi kishi koʻrmagay yomonlik hargiz,
Har kimki yomon boʻlsa, jazo topqusidur. [1.110].
Nashrda:
Har kimki, vafo qilsa, vafo topqusidur!
Har kimki, jafo qilsa – jafo topqusidur!
Yaxshi kishi koʻrmagay yomonlik hargiz,
Har kimki, yomon boʻlsa – jazo topqusidur! [2.72].
Koʻrinadiki, misralardagi tinish belgilari tubdan farq qiladi. Darslik
mualliflari nashrdagi kamchilikni bartaraf etishgan.
Boburning “Har yerda gul boʻlsa – tikan boʻlsa, ne tong?!” deb
boshlanuvchi ruboiyninsi 1-, 3-misrasida ikki xillikni koʻramiz. 1-misrada
“tikan” tarzida, darslikda esa “tikon” deya berilgan. Shoirning “Yo qahr-u gʻazab
841
birla meni tufroq qil…” deb boshlanuvchi ruboiysidagi “Rab” soʻzi nashrda
kichik harf bilan va “rab” deb yozilgan. Darslikda bu kamchilik bartaraf etilgan.
Darslik:
Yo Rab, sengadur yuzum qaro gar oq qil! [1, 112].
Nashr:
Yo rab, sengadur yuzum qaro gar oq qil! [2, 81].
Demak, darslikda bu kamchilik bartaraf etilgan.
Darslikda iste’dodli adib Muqimiy “Sayohatnoma” asari kiritilgan.
Bunda 1974-yilda chop etilgan Muqimiy “Asarlar” toʻplamidan foydalanilgan.
Nashr va darslikni taqqoslaganimizda ba’zi farqlar koʻrindi.
Darslik:
Bir ma’raka koʻrdim butun,
Jami yopingan boshga toʻn,
Boqsamki, besh yuzcha xotun
Voiz soʻzin tinglor ekan [1, 118].
Manba:
Bir ma’raka koʻrdim butun,
Ja’mi yopingan boshga toʻn,
Boqsamki, besh yuzcha xotun
Voiz soʻzin tinglor ekan. [3, 427].
Koʻrinadiki, darslikda manbadagi xatolik bartaraf etilgan. Quyidagi
xatoliklar ham darslikda toʻgʻrilab ketilgan:
Darslik:
Mingboshilik kimning ishi,
Desam, dedi bedonishi,
Bir “ qoʻshtegirmonlik” kishi,
Xoʻja Iso badkor ekan. [1, 118].
Manba:
Mingboshilik kimning ishi,
Desam, dedi bedonishi,
842
Bir “Qoʻshtegirmonlik” kishi,
Xoʻja Iso badkor ekan. [3, 427].
Darslik:
Magʻrur, xasis-u besh-u kam,
Har gapda yuz ichgay qasam.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
