Тижорат банкларининг даромадлари ва харажатлари, банк фойдасини ошириш муаммолари

2-rasm: Bazel IIIning uch ustunli konsepsiyasi³
Bazel III 2010 yil dekabrda qabul qilingan bo’lib, uning standartlari 2013 yildan 2018 yilgacha joriy etilishi rejalashtirilgan. Bazel IIIni Bazel II bilan taqqoslaganda asosiy o'zgarishlar banklar kapitalini hisoblashda, kapitalning iqtisodiy talablari, likvidlik bo'yicha iqtisodiy talablar tarkibiga kiritilganligini aytish mumkin. Bazel III shuningdek qo'shimcha kapital buferlarni joriy etdi.
Bazel III banklarning moliyaviy inqirozlarda barqaror turib berishi uchun kapital va likvidlik talabini qaytadan ko’rib chiqdi. Bazel III-da umumiy kapital 2% dan 4,5% gacha o'sdi va 1-darajali kapital ham banklarni tugatish muammosini qondirish uchun 4% dan 6% gacha ko'tarildi.

3-rasm. Bazel IIIning kapitalga qo’ygan talablari⁴
Bazel III-ning yangi ko'rsatmalariga binoan banklar endilikda kapitalni saqlash uchun 2,5% buferni saqlashlari belgilab qo’yildi. Bu umumiy kapital 1-darajali kapital talabini 7% ga yetkazadi (4,5% oddiy kapital 1-darajali + 2,5% kapitalni saqlash buferi). Kapitalni saqlash buferi talab darajasidan pastga tushishi bilanoq, avtomatik xavfsizlik choralari qo'llaniladi va banklar bufer tiklanmaguncha dividendlar va bonuslarni to'lay olmaydi.
Bazel III ga binoan, kontrsiklik kapital buferi 0 dan 2,5% gacha, sistematik risk buferi 0,5%-2,5% bo'lishi kerak. Bu minimal kapital talablari va kapitalni saqlash buferidan tashqari talab hisoblanadi.
Inqiroz davrida banklarning likvidliligini ta'minlash uchun Bazel III likvidlik standartlarini saqlash bo'yicha qoidalarni joriy etdi. Quyida me'yoriy hujjatlar ro'yxati keltirilgan:

• 
  Likvidlikni qoplash koeffitsienti - likvidlikni qoplash koeffitsienti to'g'risidagi nizom banklarning kelgusi 30 kun davomida uning likvidlik ehtiyojini qondira oladigan yuqori sifatli likvidli aktivlarning yetarli darajada saqlanishini ta'minlash uchun ishlab chiqilgan;
  
• 
  Sof barqaror moliyalashtirish koeffitsienti - ushbu standart banklarning uzoq muddatli mablag'larini kamida uning uzoq muddatli aktivlariga teng miqdorda ushlab turishini ta'minlaydi. Bir ma'noda, u butun balansni qoplaydi va bankka barqaror moliyalashtirish manbalaridan foydalanishni rag'batlantiradi.
  

Bazel III ni bank amaliyotiga tatbiq etishning bir qancha sabablari bor:

• 
  Bazel dasturini amalga oshirishning asosiy sababi bank tizimidagi barqarorlikni ta'minlaydigan va omonatchilar va kreditorlar huquqlarining haqiqiy himoyasini ta'minlaydigan banklardagi xatarlarni boshqarish sifatini oshirishdir. Bizning vaqtimizda bu muhim ahamiyatga ega.
  
• 
  Banklarning aksariyat qismi xalqaro bozorda ishlaydi va xorijiy kredit tashkilotlarida vakillik hisobvaraqlariga ega. Shuning uchun xalqaro bozorda qabul qilingan qoidalarga rioya qilish yagona to'g'ri yo'ldir. Shunday qilib, Bazel bu erda biznes aylanmasi odati sifatida ishlaydi.
  

O'zbekiston Respublikasida olib borilayotgan keng ko'lamli ishlarning asosiy yo'nalishlari qatorida bank tizimining kapitallashuv darajasini oshirish, uning likvidliligi va barqarorligini yanada mustahkamlash bo'yicha samarali chora-tadbirlarni ta'kidlash mumkin.
Bazel III Nizomining murakkabligi va talablari, shuningdek, bank sektoridagi tijorat sektoridan taxminlar darajasi Bazel III nizomini boshqarish uchun moslashuvchan yechimni talab qiladi. Raqobat ustunligini berish uchun bunday yechim tezlik, aniqlik va ishlashni ta'minlashi kerak. Mamlakatimizda Bazel III ni amalga oshirishning asosiy maqsadlaridan biri bu sohada O‘zbekiston Respublikasi bank nizomini va nazoratini xalqaro standartlarga olib kelish bo‘lib, bu ichki banklarning kredit reytinglarini oshiradi va ularni xalqaro operatsiyalarning to‘laqonli ishtirokchisiga aylantirish imkonini beradi.