Тижорат банкларининг даромадлари ва харажатлари, банк фойдасини ошириш муаммолари

muassasada keskin pasayish;

depozit bazasining qisman yo'qolishi;

ta'minlanmagan investitsion moliyalashtirishning yo'qolishi;

ta'minlangan moliyalashtirish cheklovlarining sezilarli o'sishi;

balansdan tashqari vositalar hisobiga mablag'lar oqimining ko'payishi.

Amaliyot shuni ko'rsatadiki, Bazel qo'mitasining oldingi qoidalari so'nggi moliyaviy inqirozning oldini olish uchun yetarli emas edi. Asta-sekin tiklanayotgan jahon bank tizimi hukumatlar tomonidan sezilarli moliyaviy yordamga qaramay, jiddiy tuzilmaviy muammolarga duch kelmoqda. Shuning uchun regulyatorlar yangi Bazel III standartlarini joriy etishni o'z vaqtida va asosli chora sifatida ko'rishadi. Islohot mualliflari inqiroz takrorlanganda, banklar undan qochish uchun davlatdan yordam so'rashlari shart emas deb taxmin qilishmoqda. Buning uchun qo'shimcha zaxira kapitalini (bufer) shakllantirish uchun maxsus talablar kiritiladi, undan foydalanish mumkin, ammo bir muncha vaqt o'tgach uni qayta tiklash kerak. Tizimli inqiroz holatida, banklar regulyatorning ruxsatisiz yetarlilik koeffitsientining minimal qiymatini buzgan holda kamaytiradigan biron-bir "bufer" kapitalga ega bo'ladilar. Biroq, inqirozdan keyin banklar ushbu kapitalni tiklashga majbur bo'lishadi.

Jahon moliyaviy hamjamiyatiga taqdim etilgan yangilangan talablar Bazel II ko'rsatkichlaridan farqli o'laroq, yanada qat'iy va majburiydir, ularning aksariyati maslahat xarakteriga ega edi.

Bank tizimining moliyaviy barqarorligi va ishonchliligini yanada oshirish, tijorat banklarining resurs bazasini mustahkamlash va rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, ularning investitsiyaviy faolligini rag‘batlantirish, shuningdek umum qabul qilingan xalqaro me’yor va standartlarga muvofiq bank faoliyatini tashkil etishni yanada yuqori darajaga chiqishini ta’minlash muhim vazifa hisoblanadi.

ХULOSA

Respublikamizda bank tizimining uzluksiz rivojlanishi iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida ob’ektiv zaruriyat bo’lib, bu o’z navbatida tijorat banklari faoliyatini uzluksiz nazorat qilishni va ularni samarali tashkil etish uchun bank tomonidan amalga oshirilayotgan operatsiyalarning daromadliligini oshirish, ushbu operatsiyalarni amalga oshirishda qilinayotgan xarajatlarni kamaytirish va shu asosda bank foydasini ko’paytirish yo’llarini topishni talab etadi.

Xalqaro iqtisodiy sanksiyalar va beqaror tashqi siyosiy vaziyat fonida ko'plab banklar potensial kredit defoltlarini moliyalashtirish uchun yetarli kapital normasi talablarini bajarishning iloji yo'qligi sababli zamonaviy Bazel III talablarini bajarish masalasi alohida ahamiyat kasb etadi. Yangiliklar muddati o'tgan qarzdorlikni moliyalashtirishga mo'ljallangan kapitalni ko'paytirishga yo'naltirilgan (boshqacha qilib aytganda, o'z qiymatiga qo'shimcha ravishda to'planadigan, birinchi navbatda, konservatsiya buferini shakllantirish hisobiga shakllantirilgan kapital), ikkinchi darajali kapitalga bo'lgan talablar esa, aksincha, kamaydi.
Bank nazorati bo‘yicha Bazel qo‘mitasi tomonidan tijorat banklariga nisbatan qo‘yiladigan me’yoriy talabalarni yanada takomillashtirishni, jumladan, kapitalning yetarliligi va likvidlilik ko‘rsatkichi bo‘yicha yangi talablarni nazarda tutgan yangi standartlar va tavsiyalar (Bazel-III standartlari) ishlab chiqilgan bo’lib ularni hayotga tatbiq etish kerak.
Bazel qo’mitasi standartlari banklarning inqiroz vaqtida o’zini tuta olishi va likvidliligini yo’qotmasligi uchun ishlab chiqilgan.Bazel III da standart talablari yanada kuchaytirildi sababi oxirgi yillarda jahon iqtisodiyoti inqiroz yoqasida turibti ko’plab davlatlarda inflyatsiya darajasi yuqoriligicha qolmoqda.Bilamizki banklarga iqtisodiyotning drayveri sifatida qaraladi.Shu sababli ularning likvidligi to’g’ridan-to’g’ri ishlab chiqarish va u orqali iqtisodiyotga ta’sir o’tkazadi.
Bugungi kunda iqtisodiyotimizni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash, uning raqobatdoshligini keskin oshirish, eksport salohiyatini yuksaltirishga qaratilgan muhim ustuvor loyihalarni amalga oshirish bo‘yicha Dastur ishlab chiqilmoqda. Shu borada, dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra, umumiy qiymati 24 milliard AQSH dollaridan ziyod bo‘lgan qariyb 300 ta investitsiya loyihasi ustida ishlamoqdamiz. Jumladan, bunda yangi qurilish loyihalari — 18,5 milliard dollarni, modernizatsiya va rekonstruksiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlash bo‘yicha loyihalar esa taxminan 6 milliard dollarni tashkil qiladi. Dasturga kiritilishi mo‘ljallanayotgan bu loyihalar avvalambor yoqilg‘i-energetika, kimyo, neft-gazni qayta ishlash, metallurgiya tarmoqlariga, yengil va to‘qimachilik sanoati, qurilish materiallari sanoati, mashinasozlik va boshqa sohalarga tegishlidir.
Bazel konsultativ guruhi bilan birgalikda bazel qo’mitasi standartlarini tatbiq etish bo’yicha bir qancha uchrashuvlar bo’lib o’tdi.Unda bir qancha memorandumlar imzolandi.Unga ko’ra O’zbekiston bank tizimini xalqaro standartlarga yaqinlashtirish yo’lida ularni hususiylashtirish rejalashtirilmoqda.
Bank tizimini isloh qilish bo‘yicha Prezidentimizning “2020-2025 yillarga mo‘ljallangan O‘zbekiston Respublikasining bank tizimini isloh qilish strategiyasi” to‘g‘risida Farmoni qabul qilinib, mazkur Farmon ijrosi doirasida:
Xalqaro moliya korporatsiyasi,Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki,Osiyo taraqqiyot banki xalqaro moliya tashkilotlari hamda“PWC”,“KPMG”,“Deloitte” va “McKinsey&company” xalqaro konsaltingpkompaniyalari banklarni transformatsiya qilish jarayonlariga jalb etilmoqda.
Bazel III standartlarini O'zbekistonda tatbiq etishdan maqsad O'zbekiston Respublikasining bank nazoratini ushbu sohadagi xalqaro standartlarga muvofiqlashtirishdir. Banklarning stressli vaziyatlarga chidamliligini kuchaytirish bilan bir qatorda, bu o'zbek banklariga kredit reytinglarini oshirishga va xalqaro moliyaviy munosabatlarning to'laqonli ishtirokchilari bank bo'lishlariga imkon beradi. O'zbekistonda bank sektorining rivojlanishi xalqaro darajada muvaffaqiyatli investitsiya va savdo operatsiyalarining kalitidir.