Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish bu pul mablag’larini

16.3. Tijorat banklarining foiz siyosatini boshqarish usullari 
Tijorat banklarining foiz siyosatini boshqarishda quyidagi usullardan 
foydalaniladi: 
1. Foiz marjasini qisqartirish usuli. 
Foiz marjasini qisqartirish uchun tijorat banklari xarajatlarining tarkibini mo’’tadil 
darajaga keltirishlari lozim. Aks holda, foiz marjasini qisqartirish bank moliyaviy 
faoliyatini zarar bilan yakunlashiga olib kelishi mumkin.
Foiz marjasining darajasini baholashda e’tiborga olinadigan asosiy 
ko’rsatkich sof foiz marjasi hisoblanadi
2. Aktivlar va passivlar o’rtasidagi farqni tahlil qilish usuli (GEP usuli). 
3. Dyuratsiya usuli. 
4. Imitatsion modellashtirish usuli. 
5. Statistik tahlil usullari. 
GEP usuli aktivlar va passivlar o’rtasidagi farqni o’lchashga asoslangan 
bo’lib, ushbu aktivlar va passivlarning qiymati ma’lum davriy oraliqda o’zgaradi. 
Bunda aktivlar va passivlar quyidagicha guruhlanadi: 
RSA – o’zgaradigan foiz stavkalariga ega bo’lgan aktivlar; 
RSL – o’zgaradigan foiz stavkalariga ega bo’lgan passivlar. 
Agar RSA > RSL bo’lsa, u holda GEP ijobiy hisoblanadi. Agar RSA< RSL 
bo’lsa, u holda GEP salbiy bo’ladi. 

---

207 
Agar foiz stavkalari oshsa, ijobiy GEPga ega bo’lgan banklarda foiz marjasi 
o’sadi. Chunki, bunday sharoitda o’zgaradigan foiz stavkasiga ega bo’lgan aktivlar 
miqdori shunday stavkadagi passivlar miqdoridan katta bo’ladi. 
Dyuratsiya usuli bank kapitalining kutilayotgan o’zgarishini foiz stavkalarini 
o’zgarishini prognozlash yo’li bilan baholash imkonini beradi. Ushbu usul 
dyuratsiyani aniqlashga asoslangan. 
Dyuratsiya – bu foizli aktivlar va foizli passivlarning muddatalri o’rtasidagi 
nomuvofiqlikdir. 
DGAP = DA – (DL x L – A) 
Bu erda: 
DGAP– dyuratsiya; 
DA – aktivlar dyuratsiyasi; 
DL – passivlar dyuratsiyasi; 
L – passivlar; 
A – aktivlar. 
Dyuratsiyani aniqlashda faqat foiz ko’rinishida daromad keltiruvchi 
instrumentlar hisobga olinadi. 
Imitatsion modellashtirish bank balansining tarkibini va foiz stavkalari 
daromadliligining kelgusidagi o’zgarish stsenariylarini ishlab chiqishni ko’zda 
tutadi. 
Imitatsion 
modellashtirish 
natijalari 
hisob-kitoblardagi 
u 
yoki 
bu 
xatoliklarning qo’llanilishini asoslab berishga bog’liq. 
Imitatsion modellashtirishda modellashtirishning ikki usulidan foydalaniladi: 
1. Statik. 
2. Dinamik. 
Statik modellashtirishga ko’ra, balans va balansdan tashqari talab va 
majburiyatlarning tarkibi o’zgarmaydi, ya’ni bank tahlil qilingan davr mobaynida 
resurslar jalb qilishni ham, resurslar joylashtirishni ham rejalashtirmagan. 

---

208 
Dinamik modellashtirish balans aktivlari va passivlari joriy tarkibi va 
balansdan tashqari moddalardan kelib chiqqan holda amalga oshiriladi. Ammo 
bunda kelgusida jalb qilinadigan va joylashtiriladigan resurslar hisobga olinadi.