Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish bu pul mablag’larini

Bunda: 
Ks – 
kredit foiz stavkasi;
 
Bs – 
bazaviy yoki praym-reyt stavkasi (bank marjasini hisobga olingan 
holdagi); 
U – 
ustama, birinchi sinfga kirmaydigan mijozlarga majburiyatlarni bajara 
olmasligi uchun qo’yiladigan ustama;
 
Rm – 
risk mukofoti. 
«Praym-reyt»stavkalarining o’zgarishining kredit bahosiga ta’siri
«Praym-rayt» stavkasi pul bozorining muhim stavkalari o’zgarishi natijasiga 
asoslanadi.
Quyidagi keltirilgan jadvalda «praym-rayt»stavkalarining o’zgarishining 
tijorat banklari foiz siyosatiga ta’sirini ko’rib chiqamiz. 
16.1-jadval 

---

205 
«Praym-reyt»stavkalarining o’zgarishining kredit bahosiga ta’siri 
tahlili
36
 
№ 
Foiz stavkalari 
“Praym plyus” 
usulida 
“Praym 
ko’paytirsh” 
usulida 
1.
 
Bazaviy stavka oshganda
1.1. 
10 
12 
12 
1.2 
12 
14 
14,4 
1.3 
14 
16 
16,8 
1.4 
16 
18 
19,2 
1.5 
18 
20 
21,6 
2. Bazaviy stavka pasayganda
2.1 
17 
10 
20,4 
2.2 
15 
17 
18 
2.3 
13 
15 
15,6 
2.4 
11 
13 
13,2 
2.5 
9 
11 
10,8 
 
16.1-jadval ma’lumotlaridan ko’rish mumkinki, tijorat banklarining kreditlari 
bo’yicha foiz stavkalar bazaviy stavkalarning ko’tarilishi sharoitida «praym 
ko’paytirish» usuli bo’yicha hisoblangan ko’rsatkichlar «praym plyus» usul 
bo’yicha hisoblangan ko’rsatkichlarga nisbatan tez o’sadi. Bu usullarda «praym-
reyt» stavkasiga bank tomonidan qo’yiladigan ustama mos ravishda qo’shish yoki 
ko’paytirish orqali aniqlanadi. Misol uchun bazaviy stavka 14 foizni tashkilqilsa va 
unda qarz oluvchiga qisqa muddatli kredit bo’yicha «praym + 2%» usulida 16foiz 
belgilanadi. «Praym ko’paytirish» usulida esa («praym-reyt*1.2») 16,8 foiz 
o’rnatiladi. Bazaviy stavkalarning pasayish sharoitida esa teskari holat kuzatiladi. 
Boshqacha qilib aytganda, «praym ko’paytirish» usuli geometrik progressiyaga,
«praym plyus» usul arifmetik progressiyaga muvofiq tarzda o’zgaradi. 
Etakchi banklar tomonidan «praym-rayt» suzib yuruvchi stavkani 
hisoblashning ikkixil usul bilan amalga oshiriladi: 
36
Shartli ma’lumotlar asosida muallif tomonidan tuzildi. 

---

206 
1. «Praym plyus» usuli. 
2. «Praym ko’paytirish» usuli. 
1970 yillardan boshlab, xo’jalik sub’ektlarga taqdim etiladigan kreditlar 
bo’yicha asos sifatida ishlatiladigan foiz stavkalar «praym- rayt» bilan bir qatorda 
tijorat banklari LIBOR (London banklararo taklif stavkasi) stavkasini keng doirada 
foydalana boshladilar. Bu bank tizimining globallashuvi bilan hamda etakchi 
banklar tomonidan evrodollarni kredit resurs sifatida tobora ko’p ishlatilishi bilan 
bog’liq.