Tibbiyot instituti talabalari uchun

9.1. Kesuvchi vositalar bilan jarohatlanish
Kesuvchi vositalarning o’tkir jarohatlovchi qirrasi bo’ladi. Bunga ustaralar, 
pichoqlar, chalg’i va boshqalar kiradi. Kesuvchi vositalar bilan jarohatlanish 
mexanizmi tana qismiga bosish va bir vaqtning o’zida tana yuzasi bo’ylab, chiziqli 
harakat qilishdan iboratdir. Buning oqibatida to’qimalar kesilib kesilgan yaralar 
sodir bo’ladi. Odatda, ular tananing ochiq qismida: bo’yin (34-rasm), yuzi, bilagi 
va qo’l panjalarida uchraydi.
Qo’l panjalari o’tkir qurollardan himoyalanish maqsadida ularni ushlab 
qolish tufayli ko’pincha jarohatlanishi ko’zga tashlanadi (35 rasm).
149

---

34-rasm. Xavfli ustara bilan bo’yinda etkazilgan kesilgan yara. 
Yaraning yuqori qirralari va o’ng chetlarida 
qo’shimcha kesiklar. O’z o’zini o’ldirish.
Teri va mushaklarni qisqarishi tufayli lang ochilib, urchuqsimon yoki 
yarimoysimon shaklga ega bo’lib qoladi. Chetlari yaqinlashtirilganda yara to’g’ri 
chiziqli yoki yoysimon shaklni oladi. Agar kesuvchi vosita teri burmalarini kesib 
o’tsa, bunda yara sinuvchan chiziqli bo’ladi. Tipik hollarda yaraning uzunligi 
kengligi va chuqurligidan ustun bo’ladi.
(35-rasm). O’zini himoya qilish paytida qo’l panjalarida kesilgan 
yara
Kesilgan yara uchun uning qirralari juda xarakterlidir. Ular tekis va silliq 
bo’ladi. Ba’zan ustarada defekt bo’lishidan to’mtoqlanishi ham mumkin. 
150

---

Ko’pincha yaraning chetlari va burchagida yuzaki, ba’zan teri epidermisi va 
dermasining ancha chuqur va chiziqli jarohatlanishi ko’zga tashlanadi. Yuzaki 
jarohatlanishni kesik deb atalib, uning chetlari ayrilmagan bo’ladi. Chetlari 
ajralgan ancha chuqur jarohatlanishlarga qo’shimcha kesilgan joy deyiladi. 
Kesiklar va qo’shimcha kesilish kesilgan yara uchun juda xarakterlidir. Ularning 
borligi kesuvchi vosita yordamida bir necha harakat natijasida yara 
etkazilganligidan darak beradi.
Kesuvchi vositaning harakat soniga qarab yaraning cheti va burchaklaridagi 
kesiklar va qo’shimcha kesilishlarning soni to’g’risida o’ylash mumkin. Bunda 
yaraning bir tomonidagi jarohatlanish hisobga olinadi, chunki kesuvchi vositaning 
birgina harakatidan yaraning boshida va oxirida qo’shimcha jarohatlanish 
etkazilishi mumkin. Bunda faqat harakatning minimal soniga qarab xulosa 
chiqarishga to’g’ri keladi. Yaraning boshlanishida ancha chuqurligi va oxirida ko’p 
miqdordagi yuzaki kesiklar borligiga qarab kesuvchi vosita xarakati yo’nalishi 
to’g’risida mulohazaga kelish mumkin. Bundan tashqari, kesilishni boshlanishi va 
o’rtasida yarani ustida ko’ndalang joylashgan sochlar kesiladi, ammo yaraning 
oxirida joylashgan sochlar kesilmay qolganligi ko’rinadi.
Marhumni o’z quli bilan yara etkazishi to’g’risidagi savolni echishda 
kesuvchi predmet harakat yo’nalishi to’g’risidagi xulosaning ahamiyati katta. 
Tanasida ko’p miqdordagi kesilishlarning borligi o’z qo’li bilan jarohatlanish 
etkazilganligini ko’rsatuvchi muhim xarakterli belgilardan biridir. Bunday yaralar 
odamning qo’li etadigan joylarda joylashib, ko’pincha chuqur bo’lmasdan terining 
yuzaki kesilishi va undagi kesiklar ko’rinishida bo’ladi. Ammo bunday yaralar 
agar jabrlanuvchi hushsiz holatda bo’lganda boshqa odam tomonidan etkazilgan 
bo’lishi ham mumkin. Kesilgan yaraning devori ko’pchilik hollarda tekis va silliq 
bo’ladi. Bu yog’ kletchatkasiga aloqador emas, chunki uning yuzasi kesilganda 
doimo notekis donachali ko’rinishga ega bo’ladi.
Kesuvchi vositalar tog’aylar, suyak usti pardasini kesib, ularda va suyakning 
kompakt moddasida yuzaki chiziqsimon izlar qoldirishi ham mumkin. O’tkir 
kesuvchi vositalar yordamida burunning uchi, quloq suprasi, erkaklar jinsiy a’zosi 
151

---

va boshqalar ajratib olinishi (kesib tashlanishi) mumkin. Kesilgan yaralardan 
kuchli qon ketadi. Odam tanasi va kiyimlarida qonning oqish yo’nalishiga qarab 
jarohatlanish etkazilgan paytda tananing qanday holatda turganligini aniqlasa 
bo’ladi.