|
Jismoniy rivojlanishni baholash. Oxirgi paytda bolalarni jismoiiy rivojlanish ko’rsatkichlarini tsentil (parametrik bo’lmagan) baholash yo’llari keng tarqalib, ular sigmal jadvallarga qaraganda aniqroq va ob’ektiv deb hisoblanadi. Undan tashqari ularni amaliyotda qo’llash juda oson va qulay. Bunda har bir jismoniy o’lchov ko’rsatkichi ma’lum bir jadvaldagi o’ziga xos bo’lgan tsentil shkalaning koridoriga joylashtiriladi. Hech qanaqa hisoblashlar bu yerda o’tkazilmaydi. Ushbu «yo’lak» qaerda joylashganiga qarab, tibbiyot hodimi ma’lum xulosaga keladi.
Kuyida tsentil shkalasi variantlarini keltiramiz.17
1. «Yo’lak»
3 tsentilgacha Judayam past bo’lgan ko’rsatkichlar yo’lagi, sog’lom bolalarda kamdan-kam uchraydilar. Agarda bolalarda bunday ko’rsatkichlar aniqlansa, ular maxsus konsultatsiyadan o’tib, tekshirishdan o’tkaziladilar.
"Uzbekistan sharontida yashovchi bolalarning antronometrik tsentil kursatkichlari asosan maktab yoshidagn bolalarda tekshirilgan (O.S.Toshboev va boshkalar 2000 yil R.T.Komilova va boshkalar 1998).
O’SISH JADVALI TO’G’RISIDA TUSHUNCHA.
Bolalarni to’g’ri o’sishini ta’minlash kata ahamiyatga ega.Bolalarning yoshiga qarab bo’y o’sishi ko’rsatkichlarini o’sish jadvalida belgilash bolaning o’sish tempi me’yoridami yoki yo’kligini aniqlashga imkon beradi.
Vrach bolani tortadi va bo’yini o’lchaydi va ma’lumotlarni yozib quyadi. So’ng o’lchamlarni jadvalda nuqta shaklida belgilaydi.Bolaning keyingi tashriflaridan olingan ma’lumotlar ham belgilab boriladi va so’ng bu nuqtalar uzaro tutashtiriladi. Olingan chiziq bola bo’yining o’sishini kursatuvchi egrilik xisoblanadi. .
BO’Y O’SISHI EGRILIGINING INTERPRETATSIYaSI.18
- buy usishi jadvalidagi 0 belgisi – mediana(o’rta chiziqts) bo’lib, o’rta kattalik xisoblanadi. Boshqa chiziqlar esa –Z belgisi bilan belgilanib, o’rta kattalikdan xisoblanuvchi masofa. Nuqta medianadan qancha uzoq bulsa, masalan «3» yoki «-3» bo’y o’sishidagi muammoliklarni ko’rsatadi.
Soglom o’sayotgan bolaning egriligi, odatda, parallel medianaga yaqin joylashgan bo’ladi. Bu egrilik medianadan yuqorida yoki pastda joylashadi.- Har qanday keskin o’zgarish (bola egri chizig’ining me’yoriy yo’nashlishdan yuqoriga yoki pastga ) bunga bo’lgan sabablarni o’rganilib, chora-tadbirlar ko’rishga qaratilgan bo’lishi kerak.
- Tekis gorizontal chiziq bola o’smayotganligini ko’rsatadi. Bu xolat stagnatsiya deb ataladi, shuningdek o’rganilishi kerak.
- Z-belgisini kesib o’tgan bo’y o’sishi egri chizig’i xavf-xatarni bildiradi. Vrach o’zgarishlarga tendentsiya boshlangan joyidan (medianaga nisbatan) foydalanib xavf-xatarni aniqlash imkoniga ega.
Ushbu «yoshga nisbatan vaznini»jadvali medianaga nisbatan (‘0’raqamli chiziq) 19tanaga ko’rabo’yni ko’rsatadi. ’3’, chig’idan yuqori bo’lgan bola semirishdan aziyat chekadi.
‘2’dan yuqori bo’lsa ortiqcha vaznga ega.
‘1’dan yuqori bo’lsa– ortiqcha semirish ehtimolidan dalolat beradi.
‘-2’quyi bo’lsa vaznida yetishmovchilik bor bildiradi.
‘-3’dan quyi bo’lsa vaznida jiddiy nuqsoni bor.Keskin ozib ketish klinik belgilari kuzatilishi mumkinBENP/istoщenie tyajeloy stepeni.Zudlik bilan maxsus parvarish qilish zarur
4.0. VBI(og’irlik indeksi-IMT).20
VBI – bu odam vaznining tana uzunligiga nisbati. VBI diagrammadagi vizual aks ettirilgan bolaning yoshiga mos ravishdagi jismoniy rivojlanishining foydali indikatori bo’lishi mumkin. VBI quyidagicha xisoblanadi:
Tana og’irligi(kg) = tana uzunligi kvadrati /tana uzunligi(m).
Formula bayonining yana bir usuli kg/m(kV.).
OI undan bir aniqlikkacha yaxlitlanadi. 2 yoshgacha bo’lgan bolalarda tana uzunligi o’lchanishi juda muxim, 2 yosh va undan katta bolalarda esa buy uzunligi o’lchanadi. Zarur bo’lganda avval bo’yini uzunlikka(0,7 sm qo’shib) yoki uzunlikni bo’yga(0,7 sm ni ayrib) aylantirib olib bola OI ni aniqlash mumkin.
Kalkulyatorning x(kV.) tugmachasi yordamida bolaning OIni xisoblash juda oson:
1) Vaznini kg da kiriting(0,1gacha yaxlitlikda).
2) / tugmachasini bosing yoki :-.
3) Bo’y yoki tana uzunligini metrlarda kiriting(bu santimetrni metrlarda ifodalashni talab qiladi, masalan: 82,3sm - 0,823 m).
4) X(kV.) tugmacha bosilsa bo’y uzunligi kvadrati xosil bo’ladi.
5) = tugmachasi bosilsa VBI paydo bo’ladi.
6) VBI ni undan bir aniklikka yaxlitlang va bola rivojlanish daftarining «Tashriflar yozuvlari» betlariga VBI ni belgilab qo’ying.
Sizning kalkulyatoringizda X (kv) belgisi yo’k bo’lsa, qadamlarni 1-3 oshiring yoki kadamlarni 2 va 3 kaytaring, so’ng VBI illyustratsiyasi uchun = tugmachasini bosing.
Kalkulyatoringiz yo’k bo’lsa VBI ko’rsatilgan tana vaznining bo’y yoki tana uzunligiga nisbatlari jadvalidan foydalanishingiz mumkin.Bu jadval 5 yoshgacha bo’lgan barcha bolalarda qo’llanilishi mumkin.
VBI jadvalidan foydalanish maqsadida:
- Jadvalning uzoq chap ustunchasida bolaning tana uzunligi yoki bo’yini toping(sm.). Agar aniq ma’lumotlar yo’q bo’lsa, eng yaqinini tanlang. Agar bola to’grisidagi ma’lumot ko’rsatkichlarning o’rtaligiga to’g’ri kelsa, keyingisi – kattaroq ko’rsatkichni tanlang.
- Bola vaznini gorizontal katordan izlang. Agar aniq vazni ko’rsatilmagan bo’lsa, yaqin bo’lgan ko’rsatkichni tanlang. Agar uning vazni ikki ko’rsatkichlar oralig’iga to’g’ri kelsa – uni «chizikda» deb xisoblang.
- Jadvalning yuqori qatoridan bolaning VBI ni topish uchun barmog’ingizni yuqoriga qarab yurgazing(yoki barmoqni pastga qaratib yugazing, chunki VBI pastki qatorda ham ko’rsatilgan).
- VBI ni bolaning rivojlanish daftarchasining «Tashriflar» betiga qayd qilib qo’ying.
- Masalan: Quyida VBI jadvalidan namuna keltirilgan, bu ushbu modul ilovasi tarkibidan olingan. Misolda jadvaldan foydalanib, Aliya ismli 2 yoshu 4 oylik qizchaga VBI jadvalidan qanday foydalanish kerakligi ko’rsatilgan.
- Aliyaning bo’yi 88,2sm. Jadvalning uzoq chap burchagidagi yaqin ko’rsatkich – 88 sm. (aylanaga olingan).
- Aliyaning vazni 11,5 kg. Uning qatordagi og’irlikning bo’yiga nisbatan yaqin ko’rsatkichi – 11,6kg.
- Barmoqlarni qatoridagi Aliyaning vaznidan yuqoriga yurgazib, uning OI(jadvalning yuqorigi qatori) ni topish mumkin, bu – 15.
Agar Siz /kg/m(kv.)/ matematik formulasi va kalkulyator yordamida Aliyaning OI ni xisoblamoqchi bo’lsangiz, uning bo’yini metrda ifodalashingiz kerak. Uning buyi 88,2 sm – 0,882m bo’ladi. Uning OI i quyidagicha xisoblanadi:
11,5 :- 0,882 m(kv.) = 14,78 ; bu «Tashrif varog’i»ga 14,8 deb yoziladi.
Ko’rib turganingizdek, OI jadvalini va kalkulyatordan foydalanish natijalari deyarli o’xshash.
ESLATMA: agar bolaning har ikala oyoqlarida shish bo’lsa uning OI ni xisoblash maqsadga muvofiq emas, Sizning olgan ko’rsatkichlaringiz namlik xisobiga me’yoridan ortiq chiqadi. Har ikala oyoqlarida shishi bor bolani maxsus parvarishga jo’nating.
QISKA JAVOBLAR MASHQI.
Bolalarning OI ni aniqlash uchun ilovadagi ushbu modul OI jadvalidan (shuningdek, qo’llanmadan, «Bolalarni o’lchash va tortish» deb nomlangan) foydalaning.Agar kalkulyatoringiz bo’lsa, undan foydalangan xolda OI xisoblab chiqaring va natijalarni solishtiring.
1.3 yoshli bola, bo’yi 100sm vazni 14kg.
2.18 oylik bola tana uzunligi 78,8sm va vazni 11,2kg.
3.4 yoshlik bola bo’yi 118,5sm va vazni 22,5kg.
4.Chakaloq tana uzunligi 48,2sm va vazni 3,1kg.
Qiska javobli misollarga javoblar:
1.94,2sm
2.74,6sm(bu ko’rish mumkin bulgan oxirgi qator).
3.Uzunligi 92,0ni tashkil qiladi(bu ko’rish mumkin bo’lgan oxirgi qator).Uzunlikni og’irlikka aylantirish uchun 0,7 ni ayirib tashlang. Bo’yi 91,3 tashkil qilishi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
