Tibbiyot instituti pediatriya kafedrasi «tasdiqlayman»

Laktatsiyaiing boshlanishi. Alveolalarda sutning sintez-lanishi murakkab jarayon bo’lib, u o’z ichiga 4 sekretor mexanizmlarni oladi: ekzoretoz, yoglarni tashish va siez qilish, ion va suv sekretsiyasi hamda immunoglobulinlar hujayra tashqarisidan tashish. Tugishdan keyin yo’ldoshn!' sut hosil bo’lishiga to’sqinligi tugaydi va qonda progester miqtsori keskin kamayadi. Tugishdan keyin 30 soat mobaytsa sut bezlari sutga to’lishadi. 30—40 soat oralig’ida lakgozasil bo’li-shining kuchayishi natijasida sutning tarkibi t o’zgaradi. Natijada sutning hajmi ko’payadi, chunki laktozanshg kom-ponenti hisoblanadi. Tug’rukdan so’ng ayollarda 12-kunlari juda ko’p mikdorda sut ajraladi, sutning yigib qolishi esa kuzatilmaydi. Hozir sutning yig’ilishi degaibora endokrin nazorati ostida hosil bo’luvchi laktatsiyang, autokrin nazoratli laktatsiyaga o’tishini bildiradi.unki gormonal muhitda qoluvchi sutning bezdan ajralish eayoni, sut hosil bo’lishiga ta’sir ko’rsatadi. Ayrim ayollar yday o’tish davrida sut bezining qizishi va to’lishini sezadar, chunki ularda ichki bosim ko’tarilib ketadi. Bu esa sushg hosil bo’lish hajmini kamaytiradi va uning ajralishooratini buzadi. Sutning ajralishi buzilganda ko’krak tishadi va limfatik shishlarGqayd etiladi. Bu esa o’z navbata sutning chiqishini qiyinlashtirib, supressiv peptidlarng yig’ilishiga olib keladi, natijada sutning hosil bo’lsh pasayadi. Ikkala sug bezi ham gormonal ta’sir ostida bo’da, lekin ularda sutning hosil bo’lishi chaqaloqning kanchax ko’p sutni so’rib olishiga bog’liq. Bola yaxshi emsa yoksha qolgan sutni ko’proq sog’ib tashlasa, ko’i sut hosil bo’la, Ko’pgina ayollar bitta ko’krak bilan bolasini to’ydira oli, bunday paytda ikkinchi foydalanilmagan ko’krak involmyalanadi. Laktatsiyada sutning hosil bo’lish va ajratish rlekslari ishtirok etadi. Ikkalasida ham gormonlar (prolgin, oksitotsin) qatnashadi va ikkalasi ham laktatsiyani hakatlantiruvchi kuchga va so’rib olishga qaratilgan bo’ladBolaning so’rshch-areola kompleksida asab oxirlarining shullashishi gipofizning oldingi bo’lagida prolakgin, o£ bo’lagida oksitotsin hosil bo’lishini ta’minlaydi. Prolain lakto-gen gormon bo’lib, alveolalarda birlamchi sut hos bo’lishini stimullaydi. Prolaktin sut va tuzlarning kservatsiyalanishi va turruqtsan keyingi amenoreyaning cho’zishini ta’minlaydi. Bu ikkala xususiyat ham laktatsiyagressini pasaytiradi. Homilador bo’lmagan ayollarda zardtsagi pro-laktin miqdori 10 ng/ml ni tashkil qiladi, unikontsentratsiyasi homiladorlik paytida ko’payib boradi, ayu turruqdan keyingi davrda keskin kamayadi. Tug’ruqdan keyingi 4 haftada emizikli ayollarda prolaktinning o’rtacha ko’rsatkichi 20—30 ng/ml ni, emizmaydigan ayollarda esa 10 ng/ml ni tashkil qiladi. Ammo zardob prolaktinning bazal darajasi tug’ruqdan keyingi boshlangich davrda ayollarda har xil bo’lishi mumkin. Ayrim ayollarda laktatsiya yaxshi kechadi, prolaktin-ning bazal darajasi esa, emizmaydiganlardagi ko’rsatkichlarga to’g’ri keladi. Laktatsiyaning boshida prolaktin boshlangich bazal darajasiga qaraganda 10 marta ko’p so’rib olinadi. 3-oyga borib bu ko’rsatkich pasayadi, 6-oyda esa ko’pgina ayollarda butunlay yo’qoladi. Bolaning sutni so’rib olishi ham gipoto-lamusning xolinergik tolalarini qo’zratadi va gipofiz orqa bo’lagida oksitotsin hosil bo’lishini stimullaydi. Oksitotsinni tahlil qilish qiyin bo’lganligi sababli uning homi-lador va emizikli ayollardagi mikdori kam o’rganilgan. Lekin 10 daqiqa emizish davomida 100 mg oksitotsin hosil bo’lishi aniqlangan. Oksitotsin mioepitelial hujayralarning qiskarishini ta’minlaydi va sutni chiqaruv yo’llariga o’tka-zadi. Qiskartiruvchi kuch boshida juda kuchli bo’lishi mumkin va ayrim ayollarga orriq berishi ehtimoldan holi emas, sut esa ko’krakdan otilib chiqishi mumkin. Ko’pincha emizish dav-rida ikkinchi sut bezidan sut tomchilab okadi. Sutning ajra-lish refleksini ayol sutining ixtiyorsiz chiqib ketishi yoki ko’krakda sanchiq turishidan sezishi mumkin, Sut bezlari ichidagi bosim oshib boradi va termografiyada qon oqimining kuchayishi sezilarli bo’lib qoladi. Sutning oqib ketish refleksi fakatgina taktil ta’sirotlardan kelib chiqmay, balki ko’rish, hid bilish va eshitish tufayli ham kelib chiqi-shi mumkin. Bolaga yaqinlik yoki bola haqidagi o’y ayrim ayol-larda mioepritelial xujayralarning qiskarishini keltirib chiqaradi. Ayrim ayollarda bu hol laktatsiya tugagandan keyin ham yuzaga kelishi mumkin. Aksincha, bu refleks vaqgincha ad-renalin ta’sirida to’xtab qolishi mumkin. Masalan, u kuchli ruhiy ta’sir yoki ogriq, yoqimsiz sezgilar paytida kuzatiladi. Kam va doimiy bezovtalik bu refleksga ta’sir etmasa yoki kam ta’sir etganda ayrim ayollarning sut bezlari to’lib tursa ham, sut oqmaydi. Sut bezining ajratish xususiyati buzili-shiga ko’pincha mioepitelial hujayralarning qisqarishida oksitotsinga to’sqinlik qilishi sabab bo’lib qoladi.
Sut oqishining vaqginchalik to’xtab qolishi yoki ushlanib qolishi ko’p uchraydi. Buni osongina bartaraf etsa bo’ladi. Buning uchun bolani ozgina so’rish refleksi uni harakatga keltirmaguncha kutib turishga majbur qilish kerak. Afsuski ayollardagi sutim kam yoki ajralishi qiyin degan fikr sutning keskin yetishmovchshshgiga olib kelishi mumkin. Agar ona bolasini sut bilan ta’minlashiga chin dilidan to’liq ishonib, mehr bilan emizsa, bu muammoni hatto bezovtalik payt-larida ham osongina hal qilsa bo’ladi. Onalar laktatsiyaning ahamiyati va emizishdagi asosiy qonun-qoidalarini bilish-lari lozim. Oksitotsin ham, prolaktin ham onaning kayfiyati va fizik holatiga ta’sir ko’rsatadi. Prolaktin onaning har xil sharoitlarda o’zini qanday tutishiga hal qiluvchi ta’-sir ko’rsatadi. Yangi tekshirishlar oksitotsinntsng borlovchi,- bolaga onani yaqinlashtiruvchi gormonligini ko’rsatdi.