Tibbiy kimyo javoblari

 

 

136) 

Потенциаллар ҳосил бўлишининг организм фаолиятидаги ўрни.

 

Biologik ob’ektlarda ham diffuziya potensiali paydo bo‘ladi: hujayralarning qobig‘i zararlanganda ularning tanlab 

o‘tkazuvchanligi buziladi va elektrolitlar hujayraga yoki undan tashqariga konsentratsi

yalarning farqiga qarab 

diffuziyalana boshlaydi. Ayni vaqtda shikastlanish potensiali, aslida esa diffuziya potensiali yuzaga keladi. Uning miqdori 

30

—

40 mv ga etishi mumkin. Diffuziya jarayoni tugashi bilan potensial asta-sekin nolgacha pasayadi (odatda 1-2 soat 

mobaynida). Odatda zararlangan to‘qima zararlanmagan to‘qimaga nisba

tan manfiy zaryadlanadi. Organizm 

to‘qimalarida, hatto bitta hujayra ichida ham membrana va fazalar orasidagi potensiallar mavjud. Bunga hujayra ichining 

morfologik va kimyoviy bir 

turda bo‘lmasligi sabab bo‘ladi. Yurakning ishlashida, mushaklarning qisqar

ishida va 

hokazolarda ta’sir toklari paydo bo‘ladi. Ta’sir toklarining paydo bo‘lishini hujayra membranalarining o‘tkazuvchanligi 

turli ionlar turlicha ekanligi natijasi deb qaraydigan nazariya bor. Shuning natijadida membrananing ikkala tomonida 

ionlar ko

nsentratsiyasi bir xil bo‘lmaydi. Qo‘zg‘alish vaqtida (mushaklarning qisqarishi va boshqalar) membranalarning 

tanlab o‘tkazuvchanligi yo‘qoladi va ular orqali ionlar oqimi o‘tib, e

lektr toki yuzaga keladi. 1944 yilda rus olimlari D. N. 

Nasonov bilan V. Ya. 

Aleksandrov bioelektrik potensiallar paydo bo‘lish nazariyasini yaratdilar. Ular tinchlikda hujayra 

ichidagi elektrolitlar oqsillar bilan tanlanib birikadi, natijada protoplazma b

ilan elektrolitning suvdagi eritmasi o‘rtasida 

potensiallar farqi (tinchlik 

potensiali) paydo bo‘ladi deb hisoblaydilar. Hujayra qo‘zgalganda yoki zararlanganda 

protoplazma oqsillarining fazali xossalari o‘zgaradi, ionlarning taqsimlanishi boshqacha bo‘lad

i va shunga yarasha 

potensial ham o‘zgaradi (ta’sir yoki zararlanish potensiali paydo bo‘ladi). Biroq, bu nazariyaning ko‘p kamchiliklari bor, 

jumladan bu nazariya hujayra satxidagi membrana potensialini hisobga olmay, qo‘zg‘alish va zararlanish ta’siri 

me

xanizmini bir xil deb qaraydi va hokazo. Biopotensial va biotoklar paydo bo‘

lishining boshqa nazariyalari ham bor. Bu 

nazariyalarga binoan tinchlik potensiali tirik organizmdagina emas, balki qizdirish va formalin bilan o‘ldirilgan hujayrada 

ham kuzatiladi

. Bunga hujayralarning tashqi va ichki muhiti o‘rtasida (ya’ni membrana pote

nsiallari) yoki bir hujayraning 

turli qismlari orasida (masalan, ustki va yadroga yaqin turgan protoplazma qavatlari o‘rtasida) kaliy, natriy va xlor 

ionlarining baravar taqsimlanm

asligi sabab bo‘ladi. Bu potensial fazalar o‘rtasidagi potensiallarga aloqador bo‘lib, 

hujayra protoplazmasi turli ionlarni bir xilda adsorbilanmasligi yoki hujayralarda ma’lum ionlarni tanlab o‘tkazish 

qobiliyatiga ega bo‘lgan membranalarning ishtirok etishi tufayli paydo bo‘ladi va hujayra ichidagi moddalar almashinuvi 

xususiyatining natijasidir. Tinchlik potensiali amfibiyalarda nerv tolalari uchun 70 mv issiqqonli hayvonlar yuragining 

mushak tolalari uchun 95 mv va hokazo. Hujayraning mikrostruktura xos

salarini o‘zgartiruvchi sabablar har xil bo‘lib, 

ionlarning ozod bo‘lishiga va diffuziyalanishiga, ya’ni ba’zi hollarda ta’sir biopotensiallari, ba’zan esa shikastlanish 

potensiallarining paydo bo‘lishiga olib keladi.