Тиббий биология ва генетика Тиббиёт олийгохи талабалари учун дарслик

Ит канаси (Ixodesricinus). Морфологик тузилиши. Ит канаси табиатда кенг тарқалган бўлиб, асосан Европа ва Осиёда учрайди. Танасининг тузилиши ҳамма иксод каналарига хос. «Бошчаси» танасининг олдинги қисми жойлашади ва орқа томонидан кўриниб туради. Оёқлари узун, танаси овал шаклида бўлиб, олдиги томони ингичкалашган, ранги жигарранг, кўзлари йўқ. Танасининг вентрал томонида учинчи жуфт оёоқларининг асосида жинсий тешиги, тўртинчи жуфтининг асосида бир жуфт стигмалар ётади.

Анал тешиги танасининг пастги қисмида жойлашади. Ит канасида жинсий деморфизим аниқ кўринади. Урғочиси оч рангда бўлиб, унинг дорсал қалқончаси танасининг орқа томонини олдинги қисминигина қоплайди. Канна қон сўрганда танасининг қалқонсиз қисми катталашади. Еркак кананинг дорсал қалқончаси унинг бутун танасини қоплаб туради, фақат танасининг атрофида торгина жой қолади. Оч Урғочи канна 3-4 мм, тўйингани 7-11 мм катталикда бўлади. Ит канаси уч ҳужайрали парзит, личинка,нимфа ва имаго даврлари ҳар хил ҳайвонларда қон сўради. Кана от қўй, ечки, қорамол, итларда паразитлик қилиб яшайди. Одам танасида ҳам яшаши мумкин. Ит канси туляверемия касаллигини тарқатади.
Тайга канаси (ixodespersulcatus) Осиёва Европанинг ўрмон ҳудудларида, тайгада кенг тарқалган. Морфологик тузилиши. Тайга канаси морфологик жиҳатдан ит канасига яқин туради. Унинг ривожланиш циклҳам ит канасининг ривожланиш циклига ўхшаш. Тайга канаси бир қанча сутемизувчиларва қушларда паразитлик қилади. Улар ўрмонлардаги ерга тўкилган барглар тагига тухум қўйади. Тухумдан то имогогача бўлган бутун ривожланиш даври уч йил давом етади.

Тайга канаси баҳор-ёз энцефелати қозғалувчисини тарқатади. Тайга энцефелати жуда оғир кассаллик бўлиб, одамни ўлимга ёки фалаж ва чала фалаж бўлиб қолишига сабаб бўади. Кана энцафалитнинг табиий манбайи тайгадир. Энцефалитнинг қўзғатувчиси вирус бўлиб, канна танасида узоқ вақт сақланади ва тронсавалиал йўл билан канна танасига ўтади. Шундай қилиб, тайга канаси касалликни тарқатувчи парзит бўлибгина қолмай, далки ўша вирусни ўзида сақлаб турадиган табиий манба бўлиб ҳисобланади. Тайгага боган одам кўпинча каналар ҳужумига учраб, ўзига вирусни юқтириб олиши мумкин.