Тиббиёт билим юртлари талабалари учун ук



Download 0,64 Mb.
bet17/24
Sana21.02.2022
Hajmi0,64 Mb.
#61864
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   24
Bog'liq
Хамширалик

I тугил и ш
i
табиии усиш

I ногиронлик



I
шикастланиш (травматизм)
КАСАЛЛАНИШ
саломатлигичинг издан чикиш \оллари булиб, куйидаги ман-балар маълумотлар олишга ёрдам беради).

Тиббий курик якуилари ёки натижалари



Даволаш-профилактика муассасаларига мурожаат этиш
а\оли орасидаги улим сабаблари
1. Демографик курсаткичлар;
а) турилиш;
б) улиш;
в) а\олининг табиий усиши;
г) уртача умр куриш,

  1. Жисмоний ривожланганлик.

  2. Касалланиш.

  3. Шикастланиш ва ногиронлик.

Туталищ — йил давомида тугилганлар сонининг а\оли иг 1000 тасига нисбатан олинган микдори. Угл-гипгг
37
шароитда тугилиш уртача 15 дан 25 фоизгача узгаря шахарда к.ишлоклардагига нисбатан камдир.
Улим — 1000 ахрлига нисбатан олинган йил давоми! улганлар сони булиб, уртача 9—15 фоизни ташкил этая
Болалар улими хрзирги вактда Узбекистонда асоЯ муаммолардан бири булиб, оилаларда режалаштири яхши олиб борилмаслиги, оналарнинг етарли тиббий б| лимларга эга эмаслиги натижасидир.,
Касалланиш — ахрли саломатлигининг издан чикЯ хрллари булиб, ахрли саломатлигига бахр беришда к ахамиятга эга. Жамиятдаги касалланиш хак,идаги маъЛ мотлар куйидаги манбалардан олинади:
а) даволаш-профилактика муассасаларига мурожЯ
этишларга караб;
б) медицина куриклари натижаларига караб;
в) улим сабабларига к.араб.
Ушбу манбалардан нафакат сон жихатидан, балки Я фат жих_атидан хдм хулоса чик.ариш мумкин.
Ахрли саломатлигининг курсаткичларига таянган х.<Я тиббиётимизни ривожлантиришда куйидагилар аникя олинади:

  1. Тиббий ёрдамнингтурларига а\олинингталаби.

  2. Керакли мутахассислар сони ва хиллари.

  3. Даволаш-профилактика муассасаларининг сони
    хиллари.

  4. Тиббиёт ходимлари фаолиятининг хажми ва унЯ
    дорлиги.

  5. Диспансеризация ишини амалга ошириш йул-йурв

лари.
Хозирги шароитда Узбекистонда а\оли саломатлигЛ сакдаш учун кенг куламда иш олиб борилмокда.
Бунда, 1948 йил 7 апрелда БМТ таркибида ташЯ этилган Халкаро сорликни саклаш ташкилотининг «2(1 йилда саломатлик \амма учун» стратегик шиори асов максад килиб олинган.
Бирламчи тиббий санитария ёрдами эса (БТСЁ) кД к.илинганмак.саднингруёбгачик;аришусулидир. БТСЁ Ш йили Олмаотада булиб утган халкаро шишкии саклаш тя килотининг кенгашида белгилаб олинди ва унда тибби хдмширасининг асосий урни курсатиб утилди.
БТСЁ куйидаги асосий вазифаларнингбажарилуши уз ичига олади: саломатликни \имоя к^лиш муаммолая
38
ни ва уларни \ал этиш йулларини тушунтириш; окилона овкатланиш ва тоза ичимлик сув билан таъминлашга эри-. шиш, оналик ва болаликни химоя к.илиш, оилани режа-лаштириш; эндемик касалликларнинг олдини олиш ва уларга карши курашиш, асосий юкумли касаллликларга карши вакцинация утказиш, кенг таркалган касалликлар ва жарохатланишларнинг олдини олишда асосий зарур воситалар билан таъминлаш.
Халк.аро кенгаш ишида 134 даволаш ва БМТ нинг 67 ташкилоти ва муассасаларидан вакиллар к.атнашди.
1987 йил май ойида булиб утган Жа\он соглик.ни сак.-лаш ассамблеясининг 40-йирилишида 1991—1995 йиллар учун «2000 йилда саломатлик ^амма учун» стратегиясини амалга ошириш буйича ЖССТ нинг фаолият дастури лойи-^аси тасдикланди.
Ушбу дастур жа\онда таркалиб бораётган касалликлар-ни, уларни келтириб чикарувчи сабабларни бартараф этиш, а\олининг жамият учун фаол ва унумли ме\нат килишини таъминлаш вазифаларини одга суради.
Ах.оли саломатлигига таъсир этувчи ёки хавф тугди-рувчи омиллар хилмй-хиллиги, шу билан бирга бир вакт-нинг узида таъсир курсатиши билан таърифланади.
Саломатликка таъсир этувчи омилларга куйидагилар киради;
1. Ташк.и атроф-му^ит омиллари. Инсон уз атрофини ураб'олган ташкой мух,ит билан ^заро муносабатда булади. Сув, \аво, ^симликлар, хайвонот дунёси, ов^ат ма^су-лотлари, яшаш жойи, кийим-кечаги, шовк.ин, тебраниш, радиацион нурланиш, турли дори воситалари, биологик профилактик препаратлар, замонавий ?^авр лайнерлари, Кишлок,хужалик зараркунандаларига к.арши ишлатилади-ган хилма-хил зах.арли кимёвий моддалар ва бошкалар одам атрофини ураб ал ган мух.итдир, санаб утилган омиллар эса одамнинг жисмоний ва рух.ий саломатлигига бевосита таъсир этади. Яшаш шароитидаги ижтимоий муаммолар ^ам кишилар соглирига таъсир килиши мумкин.
ц Атроф-мухитнинг ифлосланиши туфайли биосферада кУпайиб бораётган мутаген (онкоген, тератоген) омиллар таъсири наслдан-наслга утувчи ирсий касалликлар кулайи-Шига сабаб булади.
2- Саломатликка салбий таъсир этувчи омиллардан бири иоту>ри, мувофиклашмаган ва тартибсиз овкатланиш
39
булиб, организмнинг нормал фаолияти бузилиши ва к&сщ
ликлар келиб чикишида мухим урин эгаллайди. Организм ета|
ли даражада озик. моддалар билан таъминланмаслиги нат]
жасида унинг \имоя хусусиятлари пасайиб, касалликлар пай
булиши учун замин яратилади, тез чарчаш, иш крбилият
нинг сусайишига олиб келади. Болаларнинг етарлича овк;
ланмаслиги усиш ва жисмоний ривожланишни кечиктир^
3. Гиподинамия (юнонча — hypo — кам, паст ва dyna
— куч мушакларнинг етарли ишламаслиги, к,искдриш
чининг камайиб кетиши булиб, одатда доимо утщ
ишлаш, пиёда юришни йигиштириб, транспортда кет
камхаракатлилик, умуман мушакларга тушадиган огирл
нинг камайиб крлиши туфайли келиб чикадиган гипо]
незия, яъни одам харакат фаоллигининг камайиб кети
билан бирга давом этади. Одам узок, касал булиб ётган;
Хам унда гиподинамия кузатилади.
Жисмоний фаоллик камайиб кол ар экан, аввалига к ват сарфи камайиб, сунг тук,ималарнинг к.ои, кисло; ва озик, моддалар билан таъминланиши ёмонлашади. Ю мушаги толаларининг тузилишида узгаришлар nai булиб, организмдаги идора этувчи тизилма хрлати, ж ладан гормонал ва нерв системасининг иши бузилади. Г1 подинамияда мускуллар марказий нерв системасига щ риб турадиган сигналлар камайиб крлади, бу эса бош мш Холатига емон таъсир к^илади, чунки марказий нерв ся темаси топусини саклаб туришда, кон айланиши биЯ моддалар алмашинувининг идора этилишида мушак фа ._..лияти биринчи даражали урин тутади.
Харакат фаоллиги кескин сусаядиган булса, суякя тузилиши хам узгаради. Мушаклар атрофияга учраши т носабати билан eF тукимаси купаяди, алмашинув жараЯ лари издан чикиб, марказий нерв системасининг \ола узгаради, одам тез толикади (астенизаиия синдроми). Юр1 томир системасининг а\воли узгаради, юрак кискариш! рининг кучи камаяди, кон томирлар \олати емонлашя бу аввалига одам тез юрганида салга \ансираб к.олии юрагининг тез-тез уриши, жисмоний иш вактида юрак I х,аси огриши билан ифодаланади, кейинчалик эса атероЯ лероз, гипертония касаллигини келтириб чик.аради.
Кам \аракат к.илиш, куп утириш натижасида мусм лар эрта кувватсизланиб, бушашиб к.олади, кищинш к,адди букилиб, физиологик к.ариш жараёни тезлашаЛ
4. Зарарли одатлар: алкоголизм — ашаддий ичкилик-бозлик, айрим кишиларнинг уз саломатлиги ва мехнат кобилиятига шунингдек жамият фаровонлигига зарар ет-казадиган даражада, мунтазам равишда меъёридан ортик. спиртли ичимликлар ичишдир.
■ Ичкиликбозлик одам организмидаги хамма тизилма-лар ва аъзоларга салбий таъсир курсатади. Одам узи ичаёт-ган ичкилик микдорини билмай, меъёрини йукртиб к^яди, марказий ва периферик нерв системаси фаолияти бузи-либ рухий хасталиклар, невритлар ва бошкдлар пайдо була-ди, ички аъзолар фаолияти издан чикдди. Ичкиликбозлик (хатто бирор тасодиф билан ичилганда хам) одам рухия-тининг узгариши, яъни мастлик холатидаги уз жонига касд килиши ва бошк.а бахтсиз ходисаларга сабаб булади.
Ичкиликнинг захарли таъсири моддалар алмашинуви­нинг бузилиши, нерв системасининг зарарланишига олиб келади. Куп ичадиган одамда куз хиралашиб, баъзан кулок. хам огирлашиб колади. Ичкиликнинг меъдага таъсири на­тижасида шу аъзо барча функцияларининг бузилиши, су-рункали алкогол гастрити пайдо булади. Ичкиликбозлик айникса жигарга зарарли таъсир курсатади: одам хадеб ичаверадиган булса, жигар циррози юзага келади. Алкого­лизм панкреатит, канд касаллиги, стенокардия ва мио­кард инфаркти хасталикларига хам сабаб булади.
Мудом ичиб юрган киши барвакт к.ариб, ногирон булиб цол ад и.
Тамаки чекиш — киши сокликига жиддий путур етка-задиган энг зарарли одатлардан биридир. Тамакининг ва-тани Жанубий Америка, уни испанлар 16 асрда Европага келтиришган. Даставвал тамакини хидлаш ёки чайнаш одат булган. Бора-бора у чекиладиган булди, чунки тамаки че-килганда ундаги асосий модда—никотин кучлирок, таъсир этади. Никотин марказий ва периферик нерв системасига вактинча к^згатувчи таъсир курсатади, артериал к.он бо-симини оширади, майда томирларни торайтиради; нафас-ни тезлаштиради, овкат хазм килиш системасининг ши-Расини купайтиради. Никотин билан бирга тамаки туту-нидаги ёниш махсулотлари хам организмни захарлайди. Шунинг учун чекмайдиган кишиларнинг чекилган хона-Да булиши хам зарарлидир.
Таркибида ёниш махсулоти булган тутун нафасга олин-Ганда артериал крндаги кислородни камайтириб юборади
41


(кислород ташувчи гемоглобин узининг кислородни би риктириб олиш вазифасини йукртади). У бронхлар шЛ лик, пардасига таъсир курсатиб сурункали бронхит ва угм эмфиземасига сабаб булади. Тамаки чекувчилар хадеб йуя ладиган булиб крлишади.
Чекиш купинча ог-из бушлиги, томок., бронх ва упкЛ хавфли усмалар лайдо килади. Сурункасига узок, вак,т Д киш тез каришга сабаб булади.
Никотин айникса хрмиладорлар учун зарарли, чуД бола заиф ва касалманд булиб турилади. Эмизикли асллИ чскиши х,ам бола соглигйга хавфли таъсир курсатади 1
Никотин атеросклероз, гипертония, гастрит, гастроЛ терокодит, миокардиодистрофия ва баъзи бир эндокрЛ касалликларнинг кечишини орирлаштириб юборади. ЧскиЯ дан воз кечмай туриб, яра касалли'ги, тромбофлебит, обЛ терацимловчи эндартериит, Рейно касаллиги, стенокарди миокард инфаркти каби хасталиклардан согайиш кийиня
Наркомания — (юнонча — narke — карахтлик ва тЯ — телбалик,, жахл, шод-хуррамлик), бангилик, гиёхваД лик-наркотик ва наркотик таъсирга эга моддаларни сщ истеъмол килиш натижасида келиб чикадиган касаллД дир. Ушбу хасталик билан орриган кишининг жисмоД ва рухий хрлати хуморини босадиган тегишли каркая модда истеъмол к,илишига боглик,. Куйидаги икки ком наркотик модда/iapra урганиб к.олиш мумкин. БиринЯ \олда киши уз хох.ишидан ташк.ари эътиборсизлиги над жасида наркотик моддалар хумор к,иладиган булиб к,оЛ ди. Бундай бангилик купинча врач буюрган наркотик м<и даларни нотурри к.абул к,илиш натижасида келиб чикдш
Иккинчи \ол онгли равишда кайф килиш мак,садя наркотик моддаларга урганишдир. Бангиликка одатда узЛ тия билмаган, рух.ан заиф, иродаси кучсиз, бировлая таклид к,иладиган, хуморни таркатишдан бошк^а нарсЛ билмайдиган ута худбин кишиларгинаберилади. МубтЛ булган наркотик моддаларни кайта-кайта ва куп микдЛ да истеъмол к.илгиси келаверади. Кейинчалик эса наря тик моддаларни к,абул к.илмасдан туролмайдиган, у бул\Л худди «бирор нарса етишмаётгандай» булиб к.олади. Буня а\волдан кугулиш ва узини бироз енгил х,ис к.илиш уЛ яна наркотик моддага ружу килади. Шу тарифа наркоя моддаларга мойиллик — бангилик келиб чик.ади. Авваля бангиларда рухий узгаришлар (тажанглик, кайфият бузуқлиги
42
Харакат натижасида одамнинг турли аъзо ва тизилм| ларининг фаолияти меъёрлашади, бузилган фаолиятла] эса тикланади, акдий ва жисмоний мехнатга булган фао] ликошади. Хар кандай ешдаги одам учун харакат тулак.01 ли хает ва фаолият курсаткичидир. Харакат натижасида ват сарфи ошади, тукималарнинг к.он, кислород ва оз! моддалар билан таъминланиши яхшиланади. Юрак муа ли толаларининг тузилиши мустахкамланади, организм1 идора этувчи гормонал ва нерв системасининг иши фао^ лашади. Харакат ва жисмоний машклар суяклар тизши " сини мустахкамлайди, мушак кучини ошириб, уларни! бир хил шаклини саклайди. Гудаклар ва мактаб ёшида| болалар учун харакатнинг ахамияти жуда катта булиб, бола оргаиизмининг шаклланишига, таянч-харакат апш рати, юрак-томир системаси, эндокрин ва оргаиизмдг бошкд системаларнинг ривожига яхши таъсир килади.
Харакат фаоллиги мускуллар билан скелетни риво;
лантиради, кадди-крматни расо к.илади, алмашинув
раёнлари, крн айланиши ва нафаснинг идора этилиши]
таком иллаштиради, юрак-томир системасининг ривожл^
нишини белгилаб беради. Кундалик турмушда хар Kyi'
эрталаб бадантарбия, ишлаб чик,ариш гимнастикаси]
канда килмаслик, спорт билан шурулланиш, жисмош
мех.нат к.илиш, купрок. пиёда юриш зарур. Бунда жиа
ний тарбиянинг а\амияти жуда мухим булиб, киши х,|
жи\атдан интизомли булади, кучлилик, чак.к,онлик, ир(
далиликни узида шакллантиради. Жисмоний тарбия маг
г-улотлари жуда хилма-хил булиб, гимнастика, юриш, с
зиш, велосипед хайдаш, турли спорт уйинлари, аэроб!
ка, чанги, терренкур, тренажерлар ва бошк_аларни уз ичи(
олади. ;

Download 0,64 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   24




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish