Tib termin-2016. p65

Sifatlar ikki guruhga bo‘linadi:
. birinchisi - birinchi va ikkinchi guruhda turlanuvchi sifatlar;
. ikkinchisi - uchinchi guruhda turlanuvchi sifatlar.
Birinchi guruhda turlanuvchi sifatlar Femininum rodiga tegishli bo‘lib, Nom. Sing. dagi qo‘shimchasi -a va Masculi-num hamda Neutrum rodlariga tegishli bo‘lib, Masculinum Nom. Sing. da -us, -er qo‘shimchalariga va Neutrum Nom. Sing. da -um qo‘shimchasiga ega bo‘ladi.
Birinchi guruhda turlanuvchi sifatlarning lug‘at shakli
Lug‘atlarda Masculinum rodiga tegishli sifatning to‘liq shakli yozilib, keyin Femininum va Neutrum rodlarining Nom. Sing. qo‘shimchasi yoziladi. Masalan:
Purus, a, um - toza,
ruber, bra, brum - qizil,
niger, gra, grum - qora.
Sifatlarning lug‘at shaklini esda saqlash kerak. Birinchi guruh sifatlarining kelishiklardagi turlanish namunasi.
1. Purus, a, um, - toza; 2. Dexter, tra, trum - o‘ng.
91

Casus	Masculinum	Femininum Singularis	Neutrum
Nominativus Genetivus Accusativus Nominativus Ablativus Genetivus Accusativus Ablativus	pur+us pur—i pur—um pur—o dexter dextr—i dextr—um dextr—o	pur—a pur—ae pur—am pur—a dextra dextr—ae dextr—am dextr—a	pur—um pur—i pur—um pur—o dextrum dextr—i dextr—um dextr—o
Pluralis
Nominativus Genetivus Accusativus Ablativus Nominativus Genetivus Accusativus Ablativus	pur—i pur—orum pur—os pur—is dextr—i dextr—orum dextr—os dextr—is	pur—ae pur—arum pur—as pur—is dextr—ae dextr—arum dextr—as dextr—s	pur—a pur—orum pur—a pur—is dextr—a dextr—orum dextr—a dextr—is

35-§. BIRINCHI GURUH SIFATLARINING
YASALISHIDA QO‘LLANILUVCHI SO‘Z
YASOVCHI QO‘SHIMCHALAR
1. Sifatlarni yasashda -eus va -aceus so‘z yasovchi qo‘shim-
chalari predmet belgisini, rangini va uning qanday mod-
dadan yasalganligini ko‘rsatadi. Masalan:
ferr+eus — temirga oid, ferrum — temir, oss+eus — suyakka tegishli, os. ossis. n — suyak, chari + aceus — qog‘ozga oid, charta — qog‘oz so‘zlaridan olingan.
2. Sifatlarni hosil qilishda -idus so‘z yasovchi qo‘shimchasi
qo‘llanilib, bunda predmetning tabiiy xususiyatlari (ma-zasi, og‘irligi va harorati) ko‘rsatiladi:
frig+idus — sovuq
grav+idus — og‘ir
faet+idus — sassiq
92


3. -osus so‘z yasovchi qo‘shimchasi sifatlarda mo‘l-ko‘lchilik ma’nosini anglatadi:

aqu+osus	— suvga serob
squam+osus	— tangachasimon
fibrin+osus	— sertola
-icus, -imus, -ideus, -asus, -enthus so‘z yasovchi qo chalar sifatlarni hosil qilishda qo‘llaniladi:
Pancreat+ icus	— me’da osti beziga oid
palat+imus	— tanglayga oid
lamdo+ ideus	— lamdovidli
coll+asus	— qadoqli, qavariqli
purul+entus	— yiringli
M: Acusticus, a, um	AMALARNI YOD OLING — eshitishga oid
cavus, a, um	— kovak, ichi bo‘sh
coccygeus, a, um	— dumg‘azaga oid
coronarius, a, um	— tojsimon
dexter, tra, trum	— o‘ng
sinister, tra, trum	— chap
externus, a, um	— tashqi
internus, a, um	— ichki
gastricus, a, um	— me’daga oid
iliacus, a, um	— yonboshga tegishli
intermedius, a, um	— oraliq
latus, a, um	— keng
lymphaticus, a, um	— limfasimon
medianus, a, um	— oraliq
medius, a, um	— o‘rta
thoracicus, a, um	— chuqur
profundus, a, um	— ko‘krakka tegishli
transversus, a, um	— ko‘ndalang
nervus trigeminus	— uch shoxli nerv

93
zygomaticus, a, um — yuz suyagiga tegishli
callosus, a, um — serqadoq
compactus, a, um — zich, tig‘iz
S—M: cutaneus, a, um — teriga oid
subcutaneus, a, um — teri ostiga tegishli
musculus deltoideus — deltasimon mushak
durus, a, um — qattiq
pius, a, um — miya pardasining yumshoq
t o ‘qimasiga oid
fibrosus, a, um — tolasimon
glandulosus, a, um — bezsimon
ischiadius, a, um — quymuchga tegishli
mastoideum, a, um — sut bezisimon
mucosus, a, um — shilliqsimon
obliquus, a, um — qiyshiq
oblongatus, a, um — uzunchoq
palatinus, a, um — tanglayga oid
pilosus, a, um — sersoch
saphenus, a, um — yashirin
serratus, a, um — tishli
spinosus, a, um — serqiltiq, sertuk
spongiosus, a, um — g‘ovaksimon
squamosus, a, um — tangachasimon
acutus, a, um — o‘tkir
chronicus, a, um — surunkali
contagiosus, a, um — yuqumli
epidemicus, a, um — keng tarqaluvchi
malignus, a, um — xavfli
toxicus, a, um — zaharli
tuberosus, a, um — egri-bugrisimon
vasculosus, a, um — sertomir
verrucosus, a, um — serso‘gal
M—F: acetylsalicylicus, — asetilsalitsilat
a, um
albus, a, um — oq
amarus, a, um — achchiq
calidus, a, um — issiq
94
camphoratus, a, um — kamforali
ceratus, a, um — mumli
compositus, a, um — murakkab
concenrtatus, a, um — to‘yingan, quyuq
crystallisatus, a, um — zarrachasimon
destillatus, a, um — soflangan, tozalangan
dilutus, a, um — suyultirilgan
fluidus, a, um — suyuq, oquvchan
fervidus, a, um — qaynovchan
gelatinosus, a, um — yelimshaksimon
gelidus, a, um — muzli
niger, gra, grum — qora
obductus, a, um — usti parda bilan
q o plangan (qobiqli)
opticus, a, um — ko‘rishga oid
purus, a, um — toza
rectificatus, a, um — tozalangan (spirtli)
siccus, a, um — quruq
spirituosus, a, um — spirtli
spissus, a, um — quyuq
F: tepidus, a, um — iliq
activatus, a, um — aktivlashtirilgan
aethereus, a, um — efirli
aethylicus, a, um — etilli
amylaceus, a, um — ohorli
anhydricus, a, um — suvsiz
hydricus, a, um — suvli
anisatus, a, um — arpabodiyonsimon
aquosus, a, um — suvli
aromaticus, a, um — xushbo‘y
causticus, a, um — achishtiruvchi
cinereus, a, um — kulrang
coeruleus, a, um — havorang, zangori
divisus, a, um — bo‘linuvchan
exsiccatus, a, um — quritilgan
fructuosus — sermeva
glutenosus, a, um — seryelim
95

grossus, a, um liquidus, a, um oleosus, a, um paraffinatus, a, um piperitus, a, um praecipitatus, a, um porcinus, a, um pulveratus, a, um ruber, bra, brum sanus, a, um solidus, a, um sterilisatus, a, um suillus, a, um tritus, a, um uliginosus, a, um ustus, a, um

• 
  yirik, katta
  
• 
  suyuq, eruvchan
  
• 
  moyli
  
• 
  mumsimon
  
• 
  qalampirli
  
• 
  cho‘kindi
  
• 
  cho‘chqa yog‘iga tegishli
  
• 
  kukunsimon
  
• 
  qizil
  
• 
  sog‘
  
• 
  qattiq
  
• 
  sterillangan
  
• 
  cho‘chqa yog‘iga oid
  
• 
  qirg‘ichdan o‘tkazilgan
  
• 
  dog‘langan
  
• 
  kuydirilgan
  

37-§. LOTINCHA-YUNONCHA MA’NODOSH SIFATLAR

Lotincha	Yunoncha	O‘zbekch
albus	leuk	oq
durus	scler	qattiq
flavus	xanth	sariq
magnus	macros	katta
niger	melan	qora
multus	poly	ko‘p
ruber	arythr	qizil
parvus	micros	kichik

Ш
60-mashq. Quyidagi sifatlarni tarjimasiga qarab mos-lashtiring. M.

96

Acusticus	— ko‘krakka oid
coccygeus	— oraliq
dexter	— yuz suyagiga tegishli
internus	— limfasimon
externus	— eshitishga oid
gastricus	— dumg‘azaga oid

lymphaticus	— o‘ng
medianus	— tashqi
thoracicus	— me’daga oid
zygomaticus	— ichki
Ш 61-mashq. Sifatlarni ma’nosiga qarab joylashtiring.
S—M: Compactus	— sertomir
cutaneus	— egri-bugri
durus	— serso‘gal
fibrosus	— zaharli
ischiadicus	— xavfli
mastoideus	— keng tarqaluvchi
mucosus	— yuqumli
oblongatus	— surunkali
palatinus	— o‘tkir
acutus	— uzunchoq
chronicus	— tanglayga oid
contagiosus	— shilimshiqsimon
epidemicus	— sut bezisimon
malignus	— quymuchga tegishli
toxicus	— tolasimon
tuberosus	— qattiq
vasculosus	— teriga oid
verrucosus	— zich
62-mashq. Sifatlarning o‘zbekcha nomini lotincha m qobiliga qarab o‘z o‘rniga qo‘ying. M—F.
acetylsalicylicus	— toza
albus	— qobiqli
amarus	— quyuq
camphoratus	— spirtli
ceratus	— yelimshaksimon
compositus	— suyuq
crystallisatus	— asetilsalitsilat
destillatus	— oq
fluidus	— achchiq

97

gelatinosus
obductus
purus
spirituosus
spissus

• 
  kamforali
  
• 
  mumli
  
• 
  murakkab
  
• 
  zarrachasimon
  
• 
  tozalangan