Thesis · April 2020 doi: 10. 13140/RG

ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
 
76 
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ
ривожланишидаги 
ўзига 
хос 
ривожланиш 
қонуниятларини 
ўрганиш 
олигофренопсихологиянинг предметини ташкил қилади.Ушбу фан ўз моҳияти асосида қатор 
вазифаларни амалга ошириш орқали болаларнинг ижтимоийлашувига таъсир этади. Яъни: 
1. Интеллектида нуқсони бўлган болалар ва соғлом болалар руҳий ривожланишидаги 
умумий ва ўзига хос томонларини аниқлаш. 
2. Интеллектида нуқсони бўлган болаларнинг билиш жараёнини ўрганиш ва аниқлаш, 
сезги, идрок, хотира, тафаккур, нутқнинг ривожланишига оид усул ва воситаларни аниқлаш 
ҳамда ишлаб чиқиш. 
3.Интеллектида 
нуқсони бўлган болаларнинг шахс сифатида шаклланиш 
қонуниятларини ўрганиш ва таъсир этиш. 
Ақли заифликнинг клиник-психологик кўринишида етакчи нуқсон мия пўстлоғи 
функцияларининг ривожланмай қолганлиги асосида билишнинг ўзгаришидир. Билиш 
фаолиятининг пасайганлиги фикрлаш операциялари, психик жараёнларг суръатининг 
пасайиши, ҳаракатчанлигининг бузилиши, диққат, хотира ва бир қатор психологик 
ҳолатларда намоён бўлади. Ақли заифликнинг келиб чиқиш сабаблари турли бўлиб, ички ва 
ташқи омилларга боғлиқдир. Онтогенезнинг илк босқичларида марказий нерв тизимининг 
жароҳатланишида (1,5-2 ёшгача) биринчи навбатда мия пўстлоғининг шаклланишига зарар 
етади. Бош мияг постлоғининг маълум даражада етилган даврида юз берган салбий 
таъсирлар оқибатида пайдо бўлган клиник кўриниш деменция ҳисобланади.
Қанчалик бу нуқсонни эрта аниқлаб, мос таълим турига жалб этиш кейинги таълим 
босқичларида ўқув материалининг бола томонидан самарали эгалланишига имконият 
яратади.
Мактабгача ёшдаги ақли заиф болаларнинг умумий ривожланишини таҳлил қилиш 
асосида психологик шаклланиш ҳолатини ўрганиш лозим бўлади.
Мактабгача ёшдаги ақли заиф болаларнинг атрофдагилар билан мулоқотини, ўз-ўзини 
номоён қилиши, ўз-ўзига хизмат қилиш кўникмаларини ўрганишда ўйиндан фойдаланиш 
мақсадга мувофиқдир[4, 45]. Ўйин соғлом боаллар каби ақли заиф болаларнинг ҳам 
мактабгача даврда етакчи фаолият ҳисобланади. Маълумки ақли заифликнинг енгил 
даражасида бу фаолият туридан фойдаланиш осон ва қулай бўлса, ўрта ва оғир даражадаги 
ақли заифликда эса, сенсор методлардан фойдаланилади.
Интеллектида нуқсони бўлган болаларнинг ижтимоийлашувига таъсир этувчи 
омиллар қуйидагилар: 
1.
Боланинг мулоқотга киришишга бўлган мотивациясини уйғотувчи ёндашувлар: 
оила аъзолари билан ўйин ўйнаш, бирор нарса ясаш, уй юмушларини бажариш, табиий 
эҳтиёжларни қондиришда, ўз-ўзига хизматда яқинларининг очиқ мулоқоти ва бошқалар. 
2.
Ақли заиф болаларнинг психологик шаклланиши учун зарур воситалар: 
ўйинчоқлар, табиий ашёлар(буюм ясаш ва бирор нарса тайёрлаш учун), мусиқа ва спорт 
анжомлари. 
3.
Соғломлаштирувчи воситалар: тиббий назорат, сувли, қумли муолажалар учун 
бурчак, тизимли бадантарбия.
Интеллектида 
нуқсони 
бўлган 
болаларни 
мактабгача 
таълим 
даврида 
ижтимоийлашувга тайёрлаш жараёнини таҳлил қилишда таълимий, тарбиявий ва 
ривожлантирувчи вазифаларнинг ўрни алоҳидадир. Улар бир-бири билан бевосита боғлиқ ва 
диалектик яхлитликда амалга оширилиб ўзаро бир-бирини аниқлайди [3, 89].
Интеллектида нуқсони бўлган болалар мактабгача таълимидан кўзланган таълимий 
вазифа билим, кўникма ва малакаларни ўзлаштиришни назарда тутади. Тарбиявий вазифа 
эса, болаларни маънавий, ахлоқий, эстетик жиҳатдан шакллантиришни, улар учун зарур 
тушунчалалар, қадриятларнинг ўзлаштирилишини назарда тутади. Мазкур икки вазифа 
интеллектида нуқсони бўлган болаларни элементар билимлар билан қуроллантириш 
замирида аҳлоқ меъёрларини ўргатиш ва пировардида уларда ривожланганлик 

---