Thesis · April 2020 doi: 10. 13140/RG

Keywords:
motivation, fairy tales, heroes, lessons, preschoolers, children, communication. 
 
Эртак таълимнинг мазмуний негизи сифатида ўзига ниҳоятда кенг имкониятларни 
мужассам этади. Маълумки, таълимнинг илк босқичида ривожлантирувчи жиҳат етакчи 
бўлиб, болалардаги жуда кўп энг муҳим қобилиятларга асос қўйилади ва ривожлантирилади. 
Ривожлантирувчи масалалар ечимини топишда эртак энг яхши материал, шахснинг 
ривожланиши учун зарур озуқа саналади. 
Ривожланувчи жиҳатнинг муҳим мақсадларидан бири мотивациянинг шаклланиши 
бўлиб, айнан мактабгача даврда тарбиячилар чет тилни ўрганишга нисбатан қатъий 
мотивацияни шакллантиришлари даркор. Болалар учун мазмун жиҳатдан доимо қизиқарли 
бўлган эртак хорижий тилни эгаллашга нисбатан мотивацияни пайдо қилишга жуда катта 
ёрдам беради. Хорижий тил болага эртакнинг қизиқарли мазмунига чуқур киришиб ўша 
эртак яралган мамлакатнинг халқ қахрамонлари билан танишишга имкон беради. Эртак 
асосида тузилган машғулот лойиҳаси болалар диққатини ўзига дарҳол жалб этади ва устозга 
болалардан ихтиёрий кўмакчилар топишга имкон беради. 
Ривожлантирувчи жиҳатнинг иккинчи муҳим мақсади мулоқот қилишни 
шакллантириш ҳисобланади. Катта мактабгача ёшдаги болаларда шахс роли, ишга тааллуқли 
мулоқот шаклланади. Хорижий тилдаги эртак болаларда боғланишли мулоқот қилишга 
эхтиёж ҳосил қилади, чунки унинг мазмуни болалар қизиқишлари ва улар ёшидаги 
эҳтиёжларга мувофиқ келади. 
Эртак нафақат ўз мазмуни орқали, балки матн тузилиши ва тилининг ўзига хослиги 
билан ҳам таъсир қилади. Бу эса, уни шеърият ва адабиёт билан яқинлаштиради. Мактабгача 

---

ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
 
150 
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ
ёшдаги болалар боғланишли матнни эшитишга у ёки бу даражада мослашишларига тўғри 
келади. Кейинги йилларда Ғарб олимларининг тадқиқотларида “эртак ёши” термини пайдо 
бўлди. Бола эртакни неча ёшида энг яхши идрок этиши қарашлар, тадқиқотлар юзага кела 
бошлади. Жумладан, Ш. Бюлер бу ёшни 4-8, Б. Беттельхайм - 4-5, К. Федершпиль болаларга 
эртакларни 5 ёшдан бошлаб айтиш кераклигини таъкидлайдилар [1].
Бизнинг тажрибаларимиз, мактабгача ёшдаги болаларни инглиз тилига ўргатишда 
эртакдан 5 ёшидан бошлаб фойдаланиш мақсадга мувофиқлигини кўрсатади. 
Эртак айтишнинг ҳам ўз техникаси мавжуд бўлиб, у: 
1) оддий ифодали ўқиш (бир овозда) 
2) жонлантириб ўқиш (2 овозда) 
3) ролли ўқиш (кўп овозда) 
4) ижро этиш босқичларига бўлинади. 
Эртак айтганда маъноли талқин бериш, қаҳрамонлар тилидан сўзлашишга ўргатиш 
лозим. Оҳанги, ижро этилиши, қаҳрамонлар кечинмаларининг ифодаланиши каби 
хусусиятларга эга эртак матн одатда, оддий лексик тузилмалардан ташкил топади. Бироқ 
эртаклар шеър ёки қўшиққа нисбатан ҳажм жиҳатдан катта бўлганлиги, унда воқеалар 
ривожи, кириш, кульминация, якун каби қисмларга бўлиниши туфайли эртак устида ишлаш 
бир нечта машғулотларни эгаллаб, қатор босқичлардан ўтади. Худди қўшиқлар ўргатилгани 
каби, эртакдаги энг асосий сўзлар болаларга тайёргарлик босқичида берилади. Шу боис 
эртаклар билан ишлашни энг кичик эмас, катта ёшдаги гуруҳларда ташкил этиш самаралироқ 
кечади. Бунда эртакнинг ҳажми, унинг матнида нотаниш сўзларнинг қанча миқдорни ташкил 
этиши, эртакда нечта қаҳрамон иштирок этиши жиҳатларига ҳам эътибор қаратиш керак. 
Турган гапки, эртак матнида жумлаларнинг ўзаро боғланиши, кетма-кет ўз ўрнида айтилиши 
ўта муҳим. Илк бор таништирилганда эртакнинг қисман таржимали варианти, яъни фақат 
мақсадли лексикасигина инглиз тилида айтиб берилади. Агар қандайдир муҳим ўринлари 
тушунарсиз қолгудек бўлса ҳам, қисқа изоҳ бериб кетса бўлади. Энг муҳими – аввал 
бошданоқ эртак мазмунини тушунишдир. Кўпинча биринчи бор эртак ҳикоя қилиб 
берилганда қаҳрамонлар ўйинчоқлар орқали тасвирланади ёхуд барча ролларни тарбиячи, 
устознинг ўзи ижро этади. Мисол учун қўғирчоқ ва бошқа ўйинчоқлар эртагини айтиб 
бераётганда педагог қўғирчоқ ва ўйинчоқлардан фойдаланиб, уларни кўрсатиб инглиз тилида 
қандай аталишини айтади, эртакни қолган қисмини бола зерикиб қолмаслиги учун она 
тилида давом эттиради.