The ministry of higher and secondary special eduction of the republic of uzbekistan

18.7. Фоиз ставкасини танлаш

Фоиз ставкаси (discount rate) капиталнинг ижтимоий мавжуд қиймати сифатида аниқланиши мумкин. Фоиз ставкасини икки таркибий қисмга бўлиш мумкин:

1. 
   Капиталнинг ҳатарсиз қиймати.
   
2. 
   Хатар учун мукофот.
   

Жамоат сектори хусусий секторга нисбатан камроқ фоиз ставкасини қўлласа, у тўлов даври узоқроқ бўлган кўпроқ лойиҳаларни топади. Шунингдек фоиз ставкаси авлодлар ўртасида ресурсларни тақсимлашда ҳам ҳал қилувчи омил бўлиб ҳисобланади.
Иқтисодчилар одатда кўрилаётган лойиҳани таваккалчилик даражасига боғлиқ бўлган таваккалчиликка мукофот сифатида белгиланган капитал қиймати ўлчами сифатида ҳукумат мажбуриятлари учун узоқ муддатли фоиз ставкаларидан фойдаланганлар.


18.8. Танқидий баҳолаш

Фойдани ҳисоблаш усуллари анча мураккабдир, лекин кўпчилик тадқиқотчиларнинг фикрича, олинган баҳолар қарорларни қабул қилиш жараёнида уларни қўллаш учун етарлича ишончли бўлиб ҳисобланмайди.

Баҳолар шубҳасиз яхши ва атроф муҳитни назорат қилишдан фойда катта эканлигини билдириши билан бир вақтда, улар ифлосланишнинг самарали даражасини аниқлашда фойдаланиш учун етарлича ишончли бўлиб ҳисобланмайди.
Фойда-харажатлар таҳлилининг бошқа бир камчилиги, у ким фойда оляпти ва ким харажат қилаётганлигини аниқлаш имконини бермайди. Айрим ҳолларда юқори соф фойда олишни тахмин қилиш мумкин, лекин бунда фойдани бир ижтимоий гуруҳ олса, харажатларни бошқаси амалга оширади. Бу экстремал ҳолат асосий тамойилни намойиш этар -хусусий қарор самарали бўлиши муҳим, лекин у доим ҳам жамоат қарори учун асос бўлолмайди. Шунингдек, ким фойда олаётганлиги, ким харажат қилаётганлиги ҳам муҳим бўлиб ҳисобланади.
Қисқача айтганда, ижобий жиҳатдан фойда-харажатлар таҳлили кўп ҳолларда қарорларни қабул қилиш жараёнининг фойдали қисми бўлиб ҳисобланади. Ҳаттоки асосий маълумотлар ишончсиз бўлганда ҳам натижалар ушбу маълумотларга у қадар боғлиқ бўлмаслиги мумкин. Бошқа ҳолларда маълумотлар энг тўғри қарорларни қабул қилиш учун етарлича асосли бўлмаганда ҳам улар кенг кўламли сиёсий йўналишларнинг оқибатларини белгилашда етарлича ишончли бўлиши мумкин. Фойда-харажатлар таҳлили тўғри амалга оширилганда, у қандай қарорлар жамиятга кўпроқ фойда келтиришини тушунтирган ҳолда сиёсий жараёнларга бошқа таъсирларга фойдали қўшимчани таъминлайди.
Салбий жиҳатдан фойда-харажатлар таҳлили у аслида бериши мумкин бўлганидан кўра кўпроқ нарсани ваъда қилгани, айниқса фойда тўғрисида ишончли ахборотнинг мавжуд эмаслиги учун танқид қилинади. Бундай муносабатга икки хил жавоб бор. Биринчидан, жуда кичик ахборотлар билан бажарилиши мумкин бўлган ва шунга қарамасдан, зарур иқтисодий хусусиятларга эга бўлган тартибга солиш жараёнлари ишлаб чиқилган.
Иккинчидан, ёндашув атроф муҳит хизматларининг пулдаги ифодаси бўйича мунозарали услубларга таянмасдан сиёсий жараённи фойдали ахборот билан таъминлайдиган усулларга доирдир.
Ҳаттоки фойдани миқдорий ўлчаш қийин ёки имкони бўлмаганда ҳам иқтисодий таҳлил кўп нарсани таклиф этиши мумкин. Қарорларни қабул қилувчи шахслар, масалан, ҳатто самарали қарор танловини ишончли тарзда аниқлаш имкони бўлмаганда ҳам, турли сиёсий қарорлар қандай харажатларга олиб келиши, улар жамиятга таъсири қандай эканлигини билиши лозим.