|
Интелектуал тўсиқлар сирдошнинг ва ўрганилаётган шахснинг бир-бирини нотўғри идрок етиш хатолари, нутқининг ўзига хос хусусиятлари, ҳукмлари, таълим даражасидаги фарқлар, ақл-идрок, муайян масалаларни англаш ва бошқалар сабаб бўлиши мумкин.
Амалиёт шуни кўрсатадики, ақлга мойил бўлмаган, ўз "мен" ини психоанализ қиладиган, яъни ақлий фаолиятда катта чекловларга ега бўлган одамлар учун алоқа ўрнатиш ва психологик таъсирга берилиш жуда қийин.
Ҳиссий тўсиқлар улар салбий тажрибалар, ишлаб чиқилаётган одам ишончли одамга нисбатан ҳис қиладиган салбий ҳис-туйғулар ва ҳиссий ҳолат (депрессия, аччиқланиш, тажовузкорлик, ички таранглик, атрофда содир бўлаётган барча нарсаларга бефарқлик) туфайли юзага келади.
Волевые барьерыИшончли шахс stress омиллари таъсирига қарамай, ўз ҳаракатлари ва фикрлари устидан узоқ муддатли ўзини ўзи бошқариш, руҳий ҳолатини тартибга солишга қодир кучли шахсга дуч келса, кучли иродали тўсиқлар пайдо бўлиши мумкин; ким ўрганган меъёр ва қоидаларга риоя қилишга қатъий муносабатда. Баъзан бу тўсиқлар ишлаб чиқилган маҳсулотни сирдошнинг иродасига бўйсундириш жараёнини мажбурлашда пайдо бўлади.
Хулқ-атвор стратегияси ва тактикасини аниқлаш учун махфий шахс ўрганилаётган шахс билан алоқа қиладиган ташқи шароитларни ҳисобга олиш муҳимдир.
Мулоқот шартлари бир хил бўлмаслиги мумкин, улар турли ижтимоий вазиятларга боғлиқ. Ушбу шартларнинг ҳар бири мулоқотга таъсир қилувчи ижобий ва салбий омилларни ўз ичига олади: одамлар билан алоқалардаги чекловлар ва ҳаракат еркинлиги; доимий равишда ўзгарувчан руҳий ҳолат, бу ишончли одам томонидан ҳисобга олиниши керак. Ижобий жиҳатлар билан бир қаторда, махфий шахснинг ички ишлар бўлимига қизиққан одам билан мулоқот қилишини қийинлаштирадиган бир қатор омиллар мавжуд.
Буларга қуйидагилар киради: ушбу субъектларнинг аввалги алоқаларининг йўқлиги, вақт етишмаслиги, катта масъулият, ҳушёрликни ошириш, шерикдан махфий ходимга шубҳа қилиш, махфий шахсни ички ишлар органлари билан алоқа қилиш учун фаол текшириш.
Бироқ, ушбу салбий омиллар ишончли ва ўрганилаётган шахс ўртасида психологик алоқани ўрнатиш орқали юмшатилиши ва йўқ қилиниши мумкин.
Юридик психологияда алоқа ўрнатишнинг турли психологик методлари ишлаб чиқилган. Психологик техника психологик таъсирнинг енг оқилона усули бўлиб, у individual операцион ҳаракатлар ёки ходимнинг вазиятга мос хулқ-атвори бўлиши мумкин.
Амалда психологик алоқа ўрнатишнинг маълум усулларидан фойдаланиш одатда мураккаб тарзда амалга оширилади: бир усул иккинчисини тўлдиради ва учинчисидан фойдаланиш учун шароит яратади.
Тезкор-қидирув фаолиятида психологик алоқа ўрнатишнинг қуйидаги усуллари енг кўп тарқалган (2.20-расм).
2.20-расм. Тезкор қидирув фаолиятида психологик алоқа ўрнатишнинг енг кенг тарқалган усуллари
Келинг, ҳар бир техникани батафсил кўриб чиқамиз.
Демонстрация конкретных предметовШахснинг хотирасида "жонланадиган" аниқ объектларни намойиш қилиш биз уни беихтиёр баёнотлар беришга ундайдиган тегишли тасвирлар билан қизиқамиз.
Масалан, фотосуратдаги одам бизга таниш ёки йўқлигини билиш учун ҳуқуқни муҳофаза қилиш органи ходими ўзи билан ҳар қандай фото аксессуарларни (камера, фото қоғоз, плёнка ва бошқаларни) олиб кетади.) бу объектив равишда тегишли баёнотлар ва умуман суҳбат учун сабаб бўлиши мумкин. Ва, масалан, қизиққан одам ҳаётининг баъзи жиҳатларини билиш учун сиз тегишли албомлардан мақсадга мувофиқ фойдаланишингиз мумкин.
Бундай ўзига хос буюмларнинг мавжудлиги икки томонлама психологик натижа беради. Бир томондан, албом, масалан, қизиққан одамнинг хотирасида, у ерда сақланган ўтмиш тасвирлари ва бошқа томондан — тегишли аниқ баёнотларни рағбатлантиради.
Ўтмиш тасвирлари хотирасини тиклаш жуда онгли жараёндир. Баёнотларга келсак, улар одатда бизни қизиқтирган одам, уларнинг ҳақиқий ҳаёти ҳақида гапирганда, ҳуқуқни муҳофаза қилиш ходими учун қизиқ бўлган маълумотларни етказаётганини англамаслиги маъносида беихтиёр, беихтиёр.
Ушбу техникани қўллашнинг асосий қоидаси қуйидагича: объектларни намойиш қилиш пайтида беихтиёр сўзни қўзғатиш, агар манфаатдор шахс ушбу объект сўзлаш учун сабаб бўлиб хизмат қилишини тушунмаса, ўзига хос мақсадга еришади.
Тегишли суҳбат мавзусидан фойдаланиш. Ушбу услуб одатда саволлар бермасдан мақсадли суҳбатни ўтказишга имкон беради.
Ушбу ҳодисанинг моҳияти шундаки, одамда маъно жиҳатидан ўхшаш бўлган барча сўзларга деярли бир хил реакциялар пайдо бўлади, яъни.бир хил мантиқий гуруҳга тегишли ва деярли уларнинг овози ёки имлосига боғлиқ емас.
Бундай мавзу бизни қизиқтирган одам хотирасида бир қатор тасвирларни жонлантиради, муқаррар равишда тақиқланган маълумотлар соҳасидаги тасвирларни ўз орбитасига олиб чиқади.
Бу ерда сиз мавзуни белгилаш усулини, яъни асосий саволни етакчи саволлар билан бериш ва унга жавоб олиш қобилиятини ҳисобга олишингиз керак. Сиз турли хил нейтрал саволлар ёрдамида тегишли мавзуга ўтишингиз мумкин (2.21-расмга қаранг).
Шундай қилиб, психологик алоқани ўрнатиш учун тегишли суҳбат мавзусидан фойдаланиш қизиққан одам хотирасида сақланган ўтмишдаги таассуротларни тиклаш, тегишли мавзунинг ҳақиқий маъносини яшириш ва натижада уни беихтиёр тегишли маълумотларни узатишга ундашдан иборат.
Шахсий муҳимлик туйғусидан фойдаланиш. Одамлар ўз қадр-қимматини сақлаб қолиш ва яхшилашга ҳаракат қилишади. Ушбу туйғуга тўхталиб, сиз бизни қизиқтирган одам ўз обрўсини ёки "мен" ини ҳимоя қилиб, ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари ходимини қизиқтирган masala бўйича гаплашишини таъминлашингиз мумкин.
Мақсадли суҳбатларда сиз одамнинг ўз нуқтаи назарини ҳар қандай нархда ҳимоя қилиш, бошқаларнинг назарида шахсий аҳамиятини ошириш истагидан фойдаланишингиз мумкин.
2.21-расм. Қизиққан кишининг хотирасини "жонлантирадиган" аниқ объектларни намойиш қилиш усулини муваффақиятли қўллаш учун зарур бўлган шартлар
Бу манфаатдор томон билан мавжуд муносабатларни ҳисобга олиши керак. Хусусан, бу kishi бизнинг ходимимизни дўст, қарам, рақиб ва ҳоказо деб ҳисоблаши мумкин.
Ушбу шахс ҳуқуқни муҳофаза қилиш органи ходими билан қандай боғлиқлигини ҳисобга олган ҳолда, маълумот олиш учун маълум шартлар яратилади. Бу шарт-шароитлар ўз ичига олади:
а) суҳбатдошнинг шеригига самимий ва фидокорона ёрдам бериш истаги: маслаҳат бериш, ишонтириш, хатони тузатиш, унинг фикри, нуқтаи назари ва бошқалар.;
б) "қуид про қуо"сўзлари билан белгиланган шерикнинг ҳаракатлари ва баёнотларига жавобан миннатдорчилик ҳисси. Шунинг учун суҳбатдош бизни қизиқтирадиган маълумотларни тақдим етиши мумкин, уларнинг ҳаракатларини "қарз"нинг бир тури сифатида кўриб чиқади;
в) "қамал қилиш" истаги, рақибни нохуш ажаблантириши, иккала суҳбатдошнинг манфаатларига таъсир қиладиган баҳс ёки мунозара жараёнида уни саросимага солиши;
д) суҳбатдошнинг ўз баёнотларига жавобини олиш зарурати, айниқса шерик суҳбатдошдан ҳокимиятга ега бўлган ҳолларда. Одамлар кўпинча улар билан мулоқот қилганларнинг ўз фикрлари билан бўлишишини хоҳлашади. Баъзан, улар бирон бир нарсани айтганда, улар қадрлайдиган одамдан маслаҳат ёки маъқул жавоб олишни хоҳлашади ва ҳоказо.
2.22-расм. Тегишли суҳбат мавзусидан фойдаланган ҳолда техникадан муваффақиятли фойдаланишнинг асосий шартлари
Буларнинг барчаси ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари ходимларига психологик алоқани ўрнатишда ушбу усулнинг ўзига хос усулларини қўллашга асос беради, масалан: ўз-ўзини ҳурмат қилишга мурожаат қилиш, бефарқлик кўрсатиш, иштирок етиш ва ҳк.
Ўз-ўзини ҳурмат қилиш учун мурожаат. Ушбу услуб суҳбатдошнинг ўзига нисбатан мақтов, хушомад, ҳурматни қасддан ифодалаш, катта қизиқиш ва еътиборни ўз ичига олади.
Ушбу услуб, айниқса, беҳуда ва шуҳратпараст одамлар билан муомала қилишда самарали бўлади. Ўз-ўзини ҳурмат қилиш учун мурожаат қилиш бундай одамлар билан яқинроқ муносабатларни ўрнатишга имкон беради ва уларни самимийликни намоён етишга ундайди (2.23-расм).
Ўз-ўзини ҳурмат қилишдан ташқари, сиз бошқа ҳиссиётларга таъсир қилишингиз мумкин: қайғу, уят, афсусланиш ва бошқалар.
2.23-расм. Ўз-ўзини ҳурмат қилиш техникасини муваффақиятли қўллаш учун зарур бўлган шартлар
Бефарқлик кўрсатиб. Ушбу услуб суҳбатдошда у катта аҳамиятга ега бўлган маълумотларни муҳокама қилиш истаги катта бўлганда қўлланилади. Суҳбатдош нуқтаи назаридан муҳим бўлган ахборотга бефарқлик кўрсатиш ва уни еътиборсиз қолдириш унинг иззат-нафсига зарар етказади ва бу ахборотнинг аҳамиятини таъкидловчи қўшимча маълумотларни ифодалашга ундайди (2.24-расм).
Гуручилд. 2.24. Бефарқлик кўрсатиш усулини муваффақиятли қўллаш учун зарур бўлган шартлар
Ҳиссий стрессдан фойдаланиш. Бу ҳолда ҳиссий stress руҳий зўриқиш ҳолати сифатида тушунилади. Бундай ҳолатда, одамнинг хатти-ҳаракатлари ва баёнотлари устидан назорати заифлашади.
Ҳиссий stress инсонга унинг руҳиятини қўзғатадиган ва атроф-муҳитдаги normal йўналишни бузадиган ҳар қандай кескин ва кучли таъсир натижасида юзага келади. Асосий босқич-зўравонлик ҳиссиётлари, ёмон бошқариладиган ҳаракатлар ва нутқ реакциялари даври. Ҳиссий stress хотиржамликка аста-секин ўтиш билан тугайди. Сиз қизиққан одамни ҳиссий stress ҳолатига қуйидаги йўллар билан қўйишингиз мумкин: кутилмаган савол bering; нотўғри ёки ёлғон баёнот bering; "муҳим" маълумотларни тақдим етинг; бирор нарсадан хабардорлигингизни кўрсатинг.
Do'stlaringiz bilan baham: |
