Режа: Сирт таранглик

Физик кимё

Режа:

1. Сирт таранглик

2. 
   Молекулаларнинг қутбланиши
   
3. 
   Моляр рефракция
   
4. 
   Калориметрия.
   

Сирт таранглик

1 - расм. Молекулалараро тортишув схемаси.
Суюқликнинг тушаётган томчиси энг кам сиртга эга бўлган шаклда (шар) бўлади. Суюқлик сирти қобиғ каби бўлиб, у суюқликни сиқишга харакат қилади. Суюқлик сиртида бундай қобиғнинг (парда) хосил бўлиши қуйидагича тушунтирилади. Айтайлик суюқлик ичида молекула А бор (1 - расм). Унинг атрофида сфера чизамиз. Унинг радиуси молекулани атрофидаги бошқа молекулалари билан ўзаро тортишиш кучи сезиларли бўлган масофага тенг. Бу ўзаро тенг кучлар барча йўналишда симметрик таъсир қилганликлари учун, уларни тенг кучи нўлга тенг бўлади. Бошқа ҳолатда Б молекула бор. Суюқлик молекулалари томонидан таъсир қилаётган тортиш кучи заррачага суюқликдан ташқарида таъсир қиладиган кучларга тенг эмас, натижада бу молекулани тортиш тенгкучи суюқлик томонга йўналади, - молекула суюқлик ичига киришга харакат қилади. Суюқликнинг сирт қатламидаги барча молекулалар шу ҳолатда бўлади, натижада суюқликда унинг сирт қатламига нормал йўналган ички босим ҳосил бўлади.
Суюқлик сиртида молекулалараро кучлар билан мувозанатланмаган молекулаларни бўлиши сирт қатламда камайишга интилаётган эркин сирт энергияни ҳосил қилади. Суюқлик сиртида сирт тарангликка эга парчда ҳосил бўлади. Суюқлик сиртини ошириш учун, яъни унинг сирт таранлигини енгиш учун, маълум миқдорда иш сарфлаш керак. Суюқлик сиртини 1 см² га ошириш учун талаб қилинадиган иш, сирт энергияси ўлчови хисобланади ва у сирт таранглик коэффициенти ёки сирт таранглиги дейилади.
Сирт тарангликни нафақат сирт бирлигига тўғри келувчи иш деб, балки сиртни чегараловчи чизиқнинг узунлик бирлигига тўғри келувчи куч деб ҳам қараш мумкин.
Қайси таърифдан фойдаланишга боғлиқ ҳолда сирт тарангликни 1 м² га Жоулларда ёки 1 м га Ньютонларда ифодалаш мумкин. Уларни сон қийматлари мос келади.
Агар суюқлик капилляр деворларини намлаб кўтарилса, бу кўтарилиш сирт таранглик натижасида содир бўлади. Бунда суюқлик деворларни намлаб сирт таранглигини оширади, у эса сиртни камайтиришга интилади. Сирти камайиши суюқликни кўтарилиши эвазига содир бўлади.
Эриган моддалар суюқликларни сирт таранглигини ўзгартиради. Баъзи моддалар камайтиради - улар сирт - актив ёки капилляр - актив, - баъзилари эса оширади - улар сирт - ноактив моддалар дейилади.
Сирт - актив ва сирт - ноактив моддаларнинг эритма сиртидаги ва ичидаги концентрациялари турлича бўлади. Сирт актив моддалар концентрацияси сирт қатламда баланд бўлади, сирт ноактивлар эса эритма ичида кўп бўлади.
Эритмани сирт қатлами билан ички қисмида моддалар концентрациясини турлича бўлиш жараёни адсорбция дейилади. Сувни сирт таранглигини сезиларли камайтирувчи сирт актив моддаларга кўпгина ораниқ бирикмалар киради; спиртлар,
альдегидлар, кетонлар, кислоталар.
Ёғ кислоталарини гомологик қаторида углерод занжири узунлиги ошиши билан мос равишда сирт активлиги ошиб боради, аниқроқ айтганда занжир бир СН₂ га ошганда сирт активлик 3,2 марта ошади.