Texnologiyasi

IS-rasm.  Oorixona elagi 
(laglik va qopqog'i  bilan).
Davlat  Farmakopeyasi 
mumkinligini  ko'rsatadi:
chalarni  saralashda  0,1-10  mm  diametrdagi 
claklar 
ishlatiladi. 
Dorixona 
amaliyotiga 
mo'ljallangan  elaklar  gardishining  diametri 
150-200  mm  atrofida  boMadi.  Glaklarning  turli 
oMchamdagilari  va  ularning  yig'malari  (18- 
rasm)  ishlatilishi  mumkin.
Dozalash.  Tayyor  claki  dorilarni  alohida 
bir  marta  ishlatiladigan  qilib  taqsimlanishiga 
dozalash  deyiladi  Elaki  dorilarni  dozalashning 
2  usuli  bor.  Hajm  va  og‘irlik  usuli.  Kukunlarni 
(elaki  dorilarni)  dozalashda  asosiy  e'tibor uning 
aniqlik  darajasi  hisoblanadi.  Ammo  har  qanday 
dozalash  usuli  ham  ayrim  kamchiliklardan 
xoli  cmas,  shuni  hisobga  olgan  holda  XI 
bunday  xatoliklarni  quyidagi  mc'yorda  boMishi
Kukun ogMrligi,  g. 
0,1  gacha 
0,1-0,35 
0,31-1.0 
1  g ortiq
Xatolik, % 
±  15 
± 
10 
±  5 
± 3
Keltirilgan  maMumotlardan  ko'rinib  turibdiki,  kukun  massasi  qancha 
ko‘p  boMsa,  tortishdagi  aniqlik  shuncha  oshadi.  Kukunlar  umuman  0,2- 
1,0  g  atrofida  dozalanadi.  Undan  ko‘p  yoki  kam  boMishi  ularni  qabul 
qilishda  ham  ayrim  o‘ng‘aysizliklarni  keltiradi.  Dozalash  asosan  qo‘1 
tarozilarida  bajariladi.  Ishlatish  oldidan  tarozi  pallalari  spirt  bilan  yoki 
spirt-efir  aralashmasi  bilan  artiladi.  Kukun  hovonchadan  tarozi  pallasiga 
plastmassa  yoki  shoxdan  qilingan  qoshiqchalar  yordamida  olinadi  va 
palladan  qog‘oz  kapsulalarga  solinadi.  Qog'oz  kapsulaga  oMkazilganda 
pallada  kukun  qolmasligi  uchun  palla  orqasiga  ko'rsatkich  barmoq  bilan 
chertib  qo‘yiladi.  Ishlatib  boMingan  tarozi  pallasi  bir chimdim  paxta  yoki 
doka  parchasi  bilan  artib  tozalab  qo‘yiladi.  Ishlatilgan  paxta  yoki  doka 
tashlanadi.  Pallani  sochiq  yoki  qo‘1 bilan  artish yaramaydi.
Kukunlarni  qo‘1  tarozisi  bilan  dozalash  ancha  vaqt  va  mahorat  talab 
qiladi  Ayniqsa,  bu  hol  ko‘p  miqdordagi  elaki  dorilarni  dozalashda  yaqqol 
ko'nnadi.  Bunday  hollarda  dorixona  sharoitida  ishlatishga  moMjallangan 
kukunlami dozalaydigan  DP-2  apparati qoMlanadi.
96
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

I9-rasm.  DP-2  dozalash  apparali.
Bu  avtomatik  dozator  vertikal  joylashgan  140  sm3  hajmdagi 
bunkcrdan  (7),  uning  ustida  o‘rnatilgan  motor  (2)ga  biriktirib  bunkerga 
tushirilgan  aralashtirgich  (2)  va  shnek  (4)dan  tashkil  topgan.  Bunker 
ostiga  qo'l  tarozisining  bir  yelkasi  va  pallasi  joylangan.  Tarozining 
o‘ng  yelkasi  bunkcr  to kilish  og'ziga  keltirilgan  bo‘lib,  u  dozalashga 
moMjallangan  tubi  ochiladigan  palla  (5),  chap  yelkasida  esa  loshlarga 
moMjallangan  palla  (6)  joylashgan.  Pallalar  posongisini  kcltirishga 
mo'ljallangan  mikrovint  (7)  yelka  o‘rtasida  joylashgan.  Bunker, 
clektromotor  va  tarozilar  bir  ustunda  (£)  mahkamlangan  bo‘lib, 
ularning  tagiga 
fotoelemcnt 
va 
kukun  to‘kishni 
ta'minlaydigan 
mexanizm  joylangan.  YorugMik  tuynugi  (9)  va  yoritish  asbobi  (70) 
ustunning  old  qismi  va  ular  orasiga,  tarozining  o‘ng  yelkasiga 
bayroqcha  (77)  o‘rnati!gan.  Dozalaydigan  pallasining  ochiladigan  tubiga 
muvozanatlantiruvchi  richag  o'rnatilgan  boMib,  u  richagga  qo'yilgan  yuk 
ta'sirida  palla  tubini  kukun  toMguncha  ochilmay  turishini  va  ochilgan 
tubning  qayta  yopilishini  ta'minlaydi.  Dozatorda  tinchlantiradigan  va 
tiraladigan  mexanizmlar  (72,  13,  14)  yelka  va  pallalarni  ish  paytida 
tinchlantirishga  moMjallangan.  Dozatorda  ishlashdan  oldin,  uni  kcrak 
boMgan  dozadagi  kukun  miqdoriga  moslashtiriladi.  Ya’ni  0,5  gacha 
og'irlikdagi  kukun  uchun  7  yoki  2  -   shnck  o‘rnatiladi.  0,5  gr  dan  ortiq 
shnck  uchun  3  yoki  4  -   shnck  o'rnatiladi.  Dozatorning  o'rtacha  ishlash 
mc'yori  daqiqasiga  10-12  kukundan  iborat boMadi.
I I
97
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

.1
20-rasm.  DVA-1,5  do/alash  apparali.
I  -  elcktromotor;  2 -  vcrtikal  shnek;  3 -  
hunker;  4 -  tortish  sistemasi;  5 -  zahira 
shnck;  6 -  clcktromcxanik  tizim.
21-rasm.  «TAMPO»  firmasi  ta k lifctg a n  
dn/atash  ap p a rati.
I  -  aralashtirgich;  2 -  qog'oz  lcntali  rolik; 
3 -  termoyopishtiruvchi  disk;
4 -   aylanma  kcskich;  5 -  boshqaruvchi 
shil;  6 -  vint.
Dozalaydigan  idish  tagiga  o'rashga  tayyorlab  bir  tomoni  buklangan 
kapsula  qog‘ozidan  qo‘yiladi.  Priborda  «aralashtirish»  va  «doza)ash» 
ko'rsalmalari  yozilib,  ularni  elektr  tarmoqqa  ulaydigan  murvatlari  bor. 
«Aralashtirish»  murvati  ulanganda  kukunni  aralashtiradi  va  dozalash 
murvati  orqali  dozalanadi.  Dozalash  pallasining  to‘lish  jarayonida 
yelkalar  to‘g‘ri  holatga  keladi  va  bayroqcha  fotoelementga  o'tayotgan  nur 
yo‘lini bo'shatadi.
Natijada  dozator  pallasining  tubi  ochilib,  kukun  qog‘ozga  to‘kiladi 
To'kilgan  kukun  keyingi  miqdor  dozalanguncha 
0
‘raladi  va  shu  maromda 
dozalash davom ettiriladi.  DVA-1,5  dozalash  apparati  ham  shu ko‘rinishda 
bo'lib,  ishlash qoidasi  ham  DP-2 ga o'xshash.
22-rasm.  TK-3  dozalash  ap p a rati. 
98
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

23-rasm.  DPR-2  poroshoklarni  dozalash  ap p a rati.
21-rasmdagi  «TAMPO»  firmasi  tomonidan  taklif  etilgan  dozator 
kukunni  hajm  bo'yicha  taqsimlab  o‘rnatilgan  lentadagi  qog'oziarga  bo‘lib 
va  ularni  kichik  paketchalar qitib  kesib  tayyor  holda  chiqaradi.  Dorixona 
sharoitida  hajm  bo‘yicha  dozalash  TK-3  hajm  dozalash  apparati  orqali 
amalga  oshiriladi.  Qoshiq  ko'rinishidagi  bu  dozator  orqali  0,2-1,0  gr 
og'irlikdagi  kukunlarni  dozalash  mumkin.
Qoshiqcha  asosiy  metall  korpusi  (7),  ortiqcha  kukunni  tekislab 
dozani  to‘g‘rilashga  moMjallangan  tekislagich  (2)  va  qoshiq  (3)  hajmini 
o'zgartirib  ma'lum  hajmga  to‘g‘rilash  uchun  o'rnatilgan  murvat  (4,  5) 
dan  iborat.  Qoshiqcha  bilan  ishlashdan  oldin  uning  hajmini  kerakli 
miqdorga  to‘g‘rilash  zarur.  Buning  uchun  hovonchada  kukun  tayyor 
holga  keltirilgandan  so‘ng,  undan  qoshiqchaga  botirib  olinadi,  hovoncha 
ustida  tutib  turgan  holda  bosh  barmoq  bilan  kukunning  ortiqchasini, 
tekislagichni  qoshiq  uchigacha  surib  tushiriladi,  so‘ng  tekislagichni 
avvalgi  joyiga  qaytarib,  qoshiqdagi  kukun  tarozi  pallasiga  solib  tortiladi 
va  og'irlik  belgilangandan  ko'p  yoki  kam  boTsa,  murvatni  burab  qoshiq 
hajmi  ko'paytiriladi  yoki  kamaytiriladi.  MoTjallangan  dozaning  hajmi 
topilgandan  so‘ng dozatorni  ishlatib  dozalashni  boshlash  mumkin.  DPR-2 
dozatorining ishlash jarayoni (23-rasm)  ham shunga  o‘xshash.
ELAKI  DORILARN I QADOQLASH
Dozalangan  kukunlarni  qadoqlash  uchun  asosan  7,5*10  sm  oTchamda 
kesilgan  qog'oz  yoki  shu  oTchamda  fabrikada  tayyorlangan  qog‘oz 
kapsulalar  ishlatiladi.  Gigroskopik  xususiyatga  cga  boTgan  moddalar, 
uchuvchan  va  kuchli  hidli  moddalar  mumli  (charta  cerata)  yoki 
parafinlangan  qog‘ozlarga  (charta  paraffinata),  moysimon  xususiyatli 
moddalar  pergament  qog'ozlarga  (charta  pergamcnta)  o'raladi.  0 ‘rash 
jarayoni  ko‘rsatilgan.
Kukun  tarkibidagi  moddalarning  yomon  ta’mi,  hidi  va  mazasini 
niqoblash,  rangli  moddalarning  ifloslantirishini  yo‘qotish  maqsadida
99
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

O -
24-rasm.  Poroshoklarni  kapsulalarga  o'rash jarayoni.
Xa  11 
Ns  12 
X?  13 
M 
N*  15
25-rasm.  K raxm al  k ap su lalar (oblatkalar Xs  11-15).
(metilen  ko‘ki,  riboflavin,  faollashtirilgan  ko'mir)  hamda  dori  moddalarni 
me'da  suyuqligi  ta’siridan  saqlash  maqsadlarida  elaki  dorilar  kraxmal 
yoki jelatinadan  yasalgan  kapsulalarga joylashtirilishi  mumkin (25-rasm).
Kapsulalarga joylangan  kukunlar  karton  quticha  va  shisha  idishlarda 
beriladi.  Kukun  tarkibiga  uchuvchan  moddalar  kirsa,  ular  og‘zi  yaxshi 
yopiladigan  shisha  idishlarga  solinadi.  Tarkibida  zaharli  moddalar 
saqlagan  kukunlarni  qadoqlashda  uning  mustahkamligiga  e'tibor  berish 
kerak.  Zarurat  bo‘1sa  ularni  surg‘uch  yoki  mum  bilan  muhrlash  zarur. 
Dozalanmagan  kukunlarni  qog'oz  xaltalarda  hamda  karton  qutichada 
qadoqlab  berish  yoki  shisha,  plastmassa  va  tunuka  idishlarga  solish 
mumkin.