Texnologiyasi

Maydalash,  aralashtirish.  Dori  tayyorlash  uchun  mo‘ljallangan 
kukunlarni  maydalashdan  ikki  maqsad  bor.  Birinchisi  dori  moddaning 
tanaga  tczroq  va  to‘laroq  so'ritishi  bo‘1sa,  ikkinchisi  maydalangan 
kukunlar  yaxshi  aralashadi,  dozalanganda  qavatlarga  ajralmaydi  va 
ingrcdiycntlarning  ayrim  zarrachalari  ajralib  ko'rinmaydi.
Dori  modda  zarrachalari  maydalanishi  natijasida  bir  zarracha,  alohida 
zarrachaning  sathi  kamaysa  ham,  umum  zarrachalar  sathini  ifodalovchi 
umumiy  sath  (umumsath) bir necha bor oshadi.
Umumsath  ko‘rsatkichining  oshishi  quyidagi  5-jadvalda  yaqqol 
ko'rinib turibdi.
5-jadvaI
Z arra c h a   q irra la ri 
0
‘lcham i,  mkm
1  sm ’  hajm dagi 
z a rra c h a la r soni
sm 1 o‘lchamidagi 
um um sath  m1
0,1  sm =  10000 mkm
1
6
0,1  mm =  1000 mkm
to5
60
100 mkm
10“
600
10  mkm
10’
6000
1  mkm
I015
60000 =  6 m 2
0,1  mkm
I013
600000 = 60 m2
Umumsath  oshishi  bilan  dori  moddaning  tana  bilan  tutashgan  sathi 
ham  ortadi.  Natijada  eriydigan  moddalarning  erishi  tezlashadi,  tanaga 
so'rilishi  kuchayadi.  Qattiq  moddalarga  mexanik  ta'sir  ko‘rsatish  har  xil 
boMishi  mumkin.  Ularni  parchalash,  maydalash,  ezish,  yorish,  sindirish, 
kesish,  arralash,  urish  yoki  shu  kabi  usullardan  foydalanish  orqali  amalga 
oshiriladi  (13-rasm).
91
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

11-rasm  M aydalash  usullari,
a -  ezib  maydalash;  h  -   yorish;  d - sindirish;  e -   k c s is h ;/-   arraiash; g  -  ezg'ilab 
maydalash;  h -  urib  maydalash;  i -  erkin  tushish.
Yorishda  -   jismning  bosim  ko‘p  ta'sir  qiiingan  joyi  yoriladi.  Hosil 
bo'lgan  zarrachalar  bir-biriga  o‘xshash  bo'lsa  ham  shakli,  kattaligi 
jihatdan  bir-biriga yaqin  bo'ladi.
Sindirishda -  egiltiruvchi  kuchlar ostida jism parchalanadi.
Parchalanishdan  hosil  bo‘lgan  zarrachalar  kattaligi  va  shakli jihatidan 
turlicha boMadi.
Kesish  va  arralashda  -   jismlarni  belgilangan  kattalikda  va  shaklda 
maydalash  mumkin.  Yanchishda  -  jism  siqiluvchi,  cho'zuvchi,  kesuvchi,
92
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ezuvchi  kuchlar  ta'sirida  maydalanadi.  Bunda  mayda  kukunga  o'xshash 
mahsulot  hosil  boMadi.
Urilganda  — mo'ljalga  olib  urilganda  yorilgandagi  kuch  ta'siri  qayta- 
rilib  jism  yorilishi  mumkin,  umuman  urilishda  czish  ta'sir  kuchi  bilan 
maydalanadi.  Dori  moddalari  fizik  jihatdan  maydalangan,  qattiqlik 
jihatdan  o'rta  qattiqlikdagi  qovushqoq  jismlar  bo'lganligi  sababli  (xoh 
kristall,  xoh  amorf modda  boMsin)  ularni  maydalashda  yanchish  va  ezish 
usulidagi  kuchlar ta'siridan  foydalaniladi.
Ezish  va  ishqalash  modda  zarrachalarini  maydalash  bilan  birga 
ularni  o'zaro  yaxshi  aralashishini  ham  ta'minlaydi.  Bu  esa  murakkab 
kukunlarni  tayyorlashda ayniqsa qoM  keladi.
Hozirgi  kunda  elaki  dorilar  tayyorlashda  ularni  maydalash  va 
aralashtirish  uchun  dorixonalarda  qadimdan  maMum  boMgan  hovonchadan 
(mortaria)  foydalaniladi  (14-rasm).  Bizni  elaki  dori  texnologiyasini 
o'rganish  bo'yicha  qilingan  ishlarimiz  asosida  olgan  natijalar  shuni 
ko'rsatadiki,  ularning  maydalik  darajasi,  maydalash  usullari,  aralashtirish 
usuli  uning  sifatiga  biosamaradorligiga  ta'sir  etuvchi  omil  hisoblanadi. 
Shu  sababdan  bu  tcxnologik  jarayon  va  maydalik  darajasini  ham  tarkibi 
turiga  qarab  me'yorlashtirish  kerak.  Ularnmg  maydaligi  0,1-0,3  mm 
oraligMda  boMishi  mumkin.  Dorixonalarda  ko‘p  ishlatiladigan  elaki 
dorilarning  murakkab  tarkiblaridan  dorixonalarning  o‘zida  yarim