Texnik parametrlarga (Tovar belgisi, uni qo`llash va tafsiya etish markazlari)

3-BOB AT korxonalardagi samaradorlikni oshirishda IT ni o`rni
3.1 AT korxonalari resurslar bilan ta`minlanganlik darajasi va ulardan samarali foydalanishda informatsion texnologiyani o`rni
Avtotransporti rivojlanishining hozirgi zamon bosqichi ushbu avtotransport vositalarida eng yuqori darajasidagi tasarruf ko`rsatkichlariga erishishni ta`minlash maqsadida nazorat hisob-kitob, rejalashtirish, boshqarish va bu uskunalarning ishini taxlil qilishni amalga oshiruvchi kompleks tizimlashgan avtomatlashuvni joriy etish va o`zlashtirish bilan xarakterlanadi. Avtomobil transportinda monitorning va dispecherlik (nozimlik)raxbarlarini amalga oshiruvchi zamonaviy avtomatlashgan boshqaruv tizmining joriy etishi, tosh ishlab chiqarishi ishlari ma`daniyatini ko`tarishga ekskovatorlar va avtotransportlarning turib qolishlarini kamaytishga, mexnat unumdorligini oshirish imkoniyatini yaratdi. Shu bilan bir qatorda zamonaviy kompyuter tizimlarining imkoniyatlaridan yetarlicha to`liq foydanilmasdan, avvalgi boshqarruv tizimi uchun an`anaviy bo`lgan masalalar hal etmoqda.
Bunda o`zi ag`dargich avtomobillar tasarrufini tashkil etilishida texnologik tartibning (rejimning) buzilish xolatlari kuzatilmoqda. (xarakat tezligi , avtoag`dargichlarning yuklanish darajasi, belgilangan yo`nalishdan (marshrutdan) chetga chiqish xolatlari, belgilangandan ortiq yoki kam darajada yoqilg`i kuyish, texnikaviy xizmat ko`rsatish va aloxida agregatlarni almashtirish muddatlariga rioya qilmaslik va boshqalar), bu esa tasarruf harajatlarining sezilarli darajada ortishiga va avtotransport ish unumdorligining pasayishiga olib boradi. Tosh ishlab chiqarish ishlarining tashkil etilishini takomillashtirish uchun zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish actual (muhim) bo`lgan ilmiy va amaliy masala xisoblanadi.
Ushbu ishdan ko`zda tutilgan maqsad zamonaviy axborot texnologiyalari tashkil etishni takomillashtirishga bo`lgan uslubiy yondashuvlarini ishlab chiqishdan iborat. Ishning oldida turgan asosiy fikr (soya) transport siklining barcha bosqichlarida, real vaqt masshtabida avtotransport (uskunalarning ) vositalarning axvoliva xolati xaqida axborotlarning olinishi va ulardan foydalanish xisobiga texnologik sikl parametrlarining optimal qiymatlariga erishishdan iboratdir.
Ilmiy izlanish uslublari: vatanimizdagi va chet ellardagi karkerlarning ish tajribalarini umumlashtirish, matematik statistika, tizimli(sistemali) taxlil va axborot kompyuter texnologiyalaridan foydalanilgan tarzda imitatsion modellashtirish: samarali texnik va tashkiliy yechimlarniasosalash uchun texnik iqtisodiy hisob kitoblar va ishlab chiqarish sharoitida tajribalar olib borish (o`tqazish)
“Axborot texnologiyalari” (“AT “), (tang-en infotmation technology so`zidan olingan bo`lib) boshqaruv va axborotlarni qayta ishlashga tegishli bo`lgan keng darajadagi fanlar va faoliyatlar soxasini , shu jumladan, hisoblash texnikasini qo`llanishini o`z ichiga qamrab oladi.xozirgi paytda axborot texnologiyalari deyilganda birinchi navbatda “Kompyuter texnologiyalari” tushuniladi.
Xususan, axborot texnologiyalarida axborotlarni saqlash qayta ishlab o`zgartish ximoyalash, qayta ishlash, uzatish va qabul qilib olish uchun kompyuterlar va dasturiy ta`minot bilan ish olib borishga to`g`ri keladi. Kompyuter texnikasi va dasturlashtirish soxasining mutaxasislarning ko`pida AT-deb aytiladi. Ilmiy-texnikaviy progresning ajralmas qismi bo`lgan zamonaviy texnologiyalar jamiyat hayoti va faoliyati kundan kunga yanada ko`proq ahamiyat kasb etmoqda. Buning ustida aynan axborot texnologiyalari eng ko`p qo`llanish topmoqda. Ular jamiyat xayotining barcha soxalarida va davlat boshqaruvida (xurmatga) e`tiboriga sazovor o`rinlarni egallab turibdilar (bormoqdalar). Tushunarliki, davlat o`zining eng muhim funksiyallaridan sanalgan qonunchilik va huquq targ`ibotlarini salab tushurishda ilmiy texnikaviy rivojlanish natijalaridan foydalanishga xarakat qiladi. Raqobatbardoshlikka erishish uchun yangi texnologiyalardan foydalanish, tashkiliy-tarkibiy tuzilishni takomillashtirish, hujjatlar yuritishni olib borishni joriy etish, shu jumladan internet tarmog`iga ulanish hamda ishlab chiqarish maxsulotlarini iste`mol qiluvchilarni integratsiyalovchi transport va ishlab chiqarish tizimlarini ishlab chiqish va joriy etish zarur.
Axborot texnologiyalari xozirgi zamon hayotiningb eng xilma-xil soxalarida shaxdam qadamlar bilan joriy etilmoqda avtomobil transporti soxasi ham bundan mustasno emas. Oddiy transport egalariham transport korxonalarinng takomillashtirishga harakat qilmoqdalar
Axborot texnologiyalarining avtotransportda qo`llanilishi xizmat vazifasi tufayli ayniqsa xaydovchilarni nazorat qiluvchilar uchun qulay: Axborot texnologiyalari tufayli barcha harakatlanishlar to`g`risida marshrutlar, harakat tezliklari va joyning kartasiga boglangan xolda 1 minutgacha bolgan aniqlikda qayerda turganlik haqida aniq ma`lumotlar olish mumkin. Avtomobillarning prokat ijarasi bilan shug`ullanuvchilar uchun: Avtomobillarning real tarzda bosib o`tgan masofasini, kelishilgan hudud chegarasidan chetga chiqish holatlarini, tezlik rejimini, to`xtab turish joyini va vaqtini (ijara shartnomasi shartlariga rioya qilinishi) nazorat qilish imkoniyati vujudga keladi.Avtomobil texnikasini vaqtinchalik ijaraga (arendaga) berib turuvchilar uchun: texnika qayerda va qancha ishlaganligini, qaysi mexanizmlar ishlatilganligini nazorat qilish mumkin.
Qimmatbaxo yuklarni tashish bilan shug`ullanuvchi kompaniyalar va kurker hizmatlari yo`nalishining (marshrutning) istalgan nuqtasida istalgan nuqatada harakatlanishni kordinatsa qilish va transportni tuxtatish, ishchi vaziyatga yo’llardagi holatlarga operativ tarzda reaksiya bildirish yunalishlarni o’zgartirish va o’zgarayotgan sharoitga mos tarzda vazifalarniqayta taqsimlash imkoniyatlariga ega bo’ladilar.
Barcha turdagi avtotransport korxonalari transportning belgilangan maqsaddan tashqari ishlatilishini oldini olish va bosib o`tilgan masofalarning to`g`riligini tekshirishlari mumkin bo`ladi.
Undan tashaqari AT Avtomobillarning olib ketishiga qarshi tizimlarni shunchaki takrorlamasdan balki avtomobillarning qo`riqlanishini yuqoriroq sifat darajasida bo`lishini ta`minlaydi.
Avtomobillar uchun olib ketilishiga qarshii va qo`riqlashga mo`ljallangan axborot texnologiyalari tizimlarini ishlash prinspi GPS va GSM texnologiyalaridan foydalanishga asoslangan
GSM axborot texnologiyalari tizimi transport egasi tomonidan hech qanday qo`shimcha harakatlar talab qilmaydi. Xavf xatar va axborot signallari SMS-axborot ko`rinishida avtomobil egasining telefoniga uzatiladi. Bunda avtomobillarning turish joylarini signalizatsiyaning quloqni kar qiluvchi shovqun suroni bosmaydi, avtomobil egasi es amening havf-hatar ostida deb ortiqcha bosh qotirmaydi.
GPS Axborot texnologiyalari tizimi NAVSTAR (Navigation Satellite Providing Time And Range) deb ataluvchi, yo`ldoshdan (Sputnik) turib joylashish o`rnini aniqlovchi AQSH da ishlab chiqilgan va 1990-yillardan boshlab fuqarolar foydalanuvchiga ruxsat etilgan texnologiyaga asoslanadi.
GPSning ishlash prinspi suniy yo`ldoshlar guruxidan axborotlar to`plashdan iborat.
Axborotlar GPS priemniki (qabul qiluvchiga ) keladi ishlab chiqiladi va obyektning qayerda ekanligi haqida xabar beriladi. Ob-havo sharoitlari va fazoviy to`siqlar GPS ning ishlashiga ta`sir ko`rsatmaydi. Sun`iy yo`ldoshlar yer atrofi orbitasida bir maromida joylashgan bo`ladilar. Obyektning qayerda joylashganligini aniqlash uchun 3 ta sun`iy yo`ldosh kifoya. Shunday qilib tizim har doim va uzluksiz ishlab turadi.
GPS navigatsiyasi avtomobillarning turgan o`rnini 15 metrgacha aniqlikda hisoblaydi, Yani olib qochilgan avtomobillarning qayerda ekanligini topishga avtomobil egasi o`zi qayerda turganligini bilishga bundan keyingi marshrutini mustaqil tarzda aniqlashiga yoki avto hisob kitob so`rab olishga GPRS orqali yo`llardagi tirbandliklar va axvol haqida axborotlar olishga imkoniyat beradi. Yuklarni tashish hamda avtomobillarni ijara qilish sohasida axborot texnologiyalari yonilg`i sarfini aniq hisoblab chiqishiga va xisob kitob olib borishiga imkoniyat beradi. Bunday imkoniyat maxsus ishlab chiqilgan dasturlar tufayli mavjud. Ular to`xtab turishlar va shaxsiy maqsadlarda ishchi marshrutdan chetga chiqishlarni, bu degani so`z ortiqcha yonilgi sarfini qayt etib, xaydovchining harakatlarri ustidan nazoratni amalga oshiradilar. Dasturlar xaydovchini maksimal tarzda obyektiv nazorat qilishga va maksimal tarzda yonilg`I moylash materiallari sarfini tog`ri hisob kitob qilishga imkon beradilar. Xamda omborxonaning axvoli va omborxonada bajaradigan operatsialar haqida to`liq axborot olish ishlarni bajarish ishlarni bajarish va samaradorlikni grafikalarini tuzish mumkin.
Kordinatsiyalash markazining nozimi (dispetcheri) doimo avtoparkning axvoli va yuklanganligini nazorat qilib yo`llardagi vaziyatga muoffiq tarzda yo`nalishlarini (marshrutlarni) korrektirofkalaydi.Tez Ayniydigan maxsulotlarni tashish vaqtida u nafaqat eng qisqa marshrutni hisoblash bilan shugulllanibgina qolmay balki refrijatordagi haroratni ham sozlab turadi. Undan tashqari nostandart vaziyat yuz berganda haydovchidan havotir signalini olsa dispetcher salon eshiklarini ochilmaydigan qilib blokirovka qilib quyishi yoki dvigatelni yurmaydigan qilib quyishi ham mumkin.
Yo`lovchilar tashishni kordinatsiya qilishda xususan taksi avtomobillarini ishlatilishida axborot texnologiyalarining qo`llanilishi aloxid e`tibor kasb etadi. Taksi haydovchisi terminal bilan (yoki java-ilovaga mos keluvchi mobil telefon ) bilan ishlaydi Terminal GSM-Modul orqali server bilan bog`lanadi.Axborot serverdan dispetcherga prinsipial tarzda muhimligi shuki-Serverda taxlil qilinib darxol boshqa terminallarga yetib boradi.
Server taxiga bo`lgan buyurtmalar bo`yicha axborotlar vazifasiga hamda kanal dasturiga ega. Huddi ana shu kanal dasturi taxi ishini operitivligini va bexatoligini taminlaydi. Dastur avtomatik tarzda mijozga eng yaqin turgan va bo`sh bo`lgan avtomobilni aniqlaydi va chiqaradi. Undan keyin chaqiruv haqida haydovchiga axborot beradi. Undan tashqari dispecher avtomatik tarzda haydochining havotirligi yoki avariya holatlarini uning bandlike statusini xaqida xabardor bo`ladi. Avtomobillarning umumiy holatini ko`rib turadi.
Avtomatlashgan avtopark egasi operativ va bexato ishlovchi personalga ega bo`ladi. Dispecher shaxarning taksi kartasini yo`llarning axvolini to`lig`igicha kuzatib turadi. Uning vazifasi buyurtmalarni axborotlar vazifasiga kiritishdan iborat bo`lib qoladi. Bu esa buyurtmalarni ishlab chiqish tezligini ko`taradi. Xususiy avtomobil yoki avtotransport korxonasi egasi Axborot texnologiyalaridan Foydalanish imkoniyatlari yetarlicha yuqori darajada baxolaydi. Xattoki eng oxirgi yilgi ishlab chiqarilgan avtomobilni ham agarda uning havfsizligi va faoliyat ko`rsatishi axborot texnologiyalari tomonidan kordinatsiya qilinmasa uni zamonaviy deb hisoblanishi mumkin emas.
Baribir na yangi texnologiyalarning rivojlanishi na texnika va transport bozorining takomillashishi umuman aytganda zamonaviy transport tizimlarini tashkil etish masalalarida uslubiy aniqlikning yo`q ekanligi kompensatsiya qila olmaydi. Amalga oshirilgan taqdirda samaradorlikni oshirishi mumkin bo`lgan tashkillashtirish soyasi kundan kunga ochiq- oydin ko`zga tashlanib, transport va Tovar taqsimlash operatsiyalarini birgalikda integratsiya g`oyasi bo`lib qolmoqda. Bu g`oyaniuyangi g`oya deb atash mumkin emas. Tashkillashtirish va transport integratsiyasi muammolariga vatanimiz va chet el malakaviy ishchilarining ko`pdan-ko`p ishlari bag`ishlangan. Va eng avvalo bular Galaburda.B.G, Gromova N.N , Mirotina L,B , Persianova V,A . va Boshqalar yagona transport tizimini tashkil etish, Avtotransport korxonalari va tizimlarini boshqarish soxasida fundamental malakaviy ishlaridir. Shu bilan bir qatorda Bowersox D.J , Lambert D.M , Stock J.R, va boshqa taniqli chet el mutaxasislarining tovarlarni taqsimlash va ularning boshqarish tizimlarini integratsiya qilish soxasidagi asaridir.