Термиз филиали “анатомия ва клиник анатомия” кафедраси

Идиопатик ярали колит – носпецифик ярали проктоколит касаллиги – бу касаллик ҳам сурункали, тўлқинсимон кечувчи, клиник морфологик жиҳатдан тўғри ичак, сигмасимон ичакда сурункали яралар пайдо бўлиши билан давом этадиган касалликлардир. Бу касалликнинг ҳам сабаблари тўлиқ аниқланмаган. Бунда ҳам бактериялар, вируслар, генетик омил ҳамда аутоиммун жараён аҳамиятли. Демак носпецифик ярали колитда яралар тўғри ичакда пайдо бўла бошлайди, кейин сигмасимон ичакка ўтиши мумкин. Макроскопик жиҳатдан яралар ҳар хил катталикда, ҳар хил шаклда, яралар юзаки жойлашганлиги шиллиқ ва шиллиқ ости қаватини эгаллайди. Яранинг тубида некроз модда борлиги аниқланади. Чегаралари нотекис, яралар орасида шиллиқ парда гиперплазияланиб полипларга айланади. Микроскоп остида кўрганда яранинг тубида фибриноид некроз, атрофида эса носпецифик яллиғланишли инфилтрат ҳамда бириктирувчи тўқима ўсганлиги аниқланади.
Крон касаллигидан фарқи: 1. Яралар тўғри ичакнинг пастки қисмида жойлашган. Крон касаллигида эса қизилўнгачгача боради. 2. Яралар юзаки, фақат шиллиқ пардани эгаллайди. Крон касаллигида сероз пардагача етиб боради. 3. Носпецифик ярали колитда инфильтрат яллиғланишли грануляцион тўқимадан иборат. Крон касаллигида гранулематоз яллиғланишли инфильтрат. 4. Носпецифик ярали колит кўпинча малигнизацияланиб ракка айланади. Крон касаллигида ракка ўтмайди.
Аппендицит – чувалчангсимон ўсимтанинг ўткир ҳамда сурункали яллиғланишли касаллиги. Аппендицит – бу чувалчангсимон ўсимтанинг ўткир ҳамда сурункали яллиғланиш касаллигидир. Бунинг сабаблари: экзоген ҳолда яъни йўғон ичак бўшлиғидан бактериялар кириши, ёт таначаларнинг тушиши, паразитар инвазия ҳамда эндоген ҳолда (қон ва лимфа билан) йўғон ва ингичка ичакдан инфекциянинг қон ва лимфа орқали чувалчангсимон ўсимтага ўтиши. Аппендицит морфологик жиҳатдан ўткир ва сурункали кўринишда учрайди. Ўткир аппендицит қуйидаги формалари билан намоён бўлади:

1. 
   Ўткир оддий аппендицит – бунда шиллиқ парданинг қопловчи эпителийси ҳамда крипталари (чуқурчаси) катарал дескваматив яллиғланишга учрайди. Ўсимтанинг бўшлиғи шилимшиқ модда билан тўлади.
   
2. 
   Ўткир йирингли аппендицит – бунда ўсимтанинг шиллиқ пардаси апикал қисмида йирингли яллиғланиш ривожланиб нейтрофил лейкоцитлар билан инфильтратланади. Ўсимта бўшлиғида йиринг пайдо бўлади.
   
3. 
   Ўткир флегманоз аппендицит – бунда шиллиқ парда, шиллиқ ости қавати ҳамда мушак қисми ҳам йирингли яллиғланишга учраб диффуз ҳолда (чегараланмаган ҳолда) нейтрофил лейкоцитлар билан инфильтраланади. Ўсимтанинг бўшлиғи йиринг билан тўлади. Макроскопик жиҳатдан ўсимта катталашиб, йўғонлашиб кўкиш рангга киради.
   
4. 
   Ўткир флегманоз ярали аппендицит – бунда юқоридаги ўзгаришларга қўшимча шиллиқ пардаси некрозланиб кўчиб тушади, яралар пайдо бўлади.
   
5. 
   Ўткир гангреноз ярали аппендицит – бунда чувалчангсимон ўсимта деворидаги қон томирлардан бактериал эмболиялар ҳамда септик тромблар пайдо бўлиб, ўсимта деворида некроз ўчоқлари пайдо бўлиб, қораяди, гангренага айланади.
   

Асоратлари: периаппендицит, периаппендикуляр абцесс, ўсимтанинг ўз-ўзидан узилиб тушиши ва перитонит ривожланиши, яллиғланишнинг кичик таз бўшлиғидаги органларга тарқалиши.
Сурункали аппендицит – чувалчангсимон ўсимта деворидаги сурункали яллиғланиш билан фиброматоз яъни чандиқ тўқиманинг ўсиши билан, миксоматоз жараён, ўсимтанинг кенгайиши, бўшлиғининг суюқлик билан, шилимшиқ модда билан тўлиши (мукоцеле) билан ҳамда сурункали носпецифик гранулёматоз яллиғланиш билан намоён бўлади.